تأثیر بازیچه‌های شکل‌دار و مسطوره‌ای بر کودکان خردسال (۳)

به‌منظور اينکه بازى‌ها جذاب و دلچسب‌تر باشند بايد نخستين ارائه اسباب‌بازى‌هاى جديد، در کودکان ذوق و شوق ايجاد کند. از اين‌رو بايد دربارهٔ شيوهٔ استقرار و ارائهٔ بازيچه‌ها به کودکان انديشيد. بديهى است که يکباره قرار دادن همهٔ بازيچه‌ها در اختيار کودکان درست نيست. اين عمل سبب پراکندگى دقت کودکان شده و نيز موجب مى‌شود که بازيچه‌ها جذابيّت خود را از دست بدهند.

وجود آشيانه‌هاى اسباب‌بازى به منظم و مرتب بودن کودک کمک مى‌کند. يکى از آموزگاران پرتجربه و صاحب‌نظر مى‌نويسد: 'اگر خرسک را اين‌ور و آن‌ور بيندازند و دل و رودهٔ آن را دربياورند، بسيار بد است. و اما همين خرسک اگر در جائى که براى آن معين تشده زندگى کند و گاه‌گاه کسى را بترساند و يا با کسى دوستى کند، خوب و پسنديده است' .

در مورد نگاهدارى اسباب‌بازي، بهتر است خود کودکان را به اين کار ترغيب و تشويق کرد. يکى از راه‌هاى تشويق، آشنا ساختن کودکان يک گروه با اتاق‌هاى عروسک ساير گروه‌هاى کودکستان است. در اين گردش اين هوس در آنها پديد مى‌آيد که اتاق عروسک خود را بهتر و زيباتر از ديگران ترتيب دهند. برا مثال هرگاه مشاهده کنند که در يک اتاق علاوه بر مبل وسايل ديگر مانند تلويزيون و يخچال نيز وجود دارد، به اين فکر مى‌افتند که براى عروسک‌هاى خودشان مثلاً آشپزخانه با اجاق گاز ترتيب دهند، يا آنکه به خاطر راحتى آنها براى آنها تلفن بگذارند.

در يکى از کودکستان‌ها که عمونوروز به مناسبت جشن سال نو، مبل‌هائى براى عروسک‌ها هديه آورده بود، کودکان با نظارت آموزگار خود به تزئين اتاق عروسک‌ها پرداختند، مبل‌ها را چيدند، روى پنجره‌ها پرده آويختند، تابلوها را روى ديوارها نصب کردند، محل زندگى و جاى استراحت هر يک از عروسک‌ها را تعيين کردند. شادمانى کودکان در خانه مادران را تحت تأثير قرار داد و برخى از مادران داوطلب شرکت در زيباسازى اتاق‌هاى عروسک‌ها شدند. قفسه‌هاى کوچک، رخت‌آويز براى لباس عروسک‌ها و چيزهاى ديگر به اثاثيهٔ اتاق‌ها افزودند. کودکان از اينکه عروسک‌ها داراى مسکن راحت و زيبا و وسايل زندگى هستند غرق در شادى بودند و در عين‌حال مرتب نگاهداشتن اتاق، مواظبت از بازيچه‌ها و رفتار محبت‌آميز با عروسک‌ها را جزو وظايف خود قرار دادند. به اين ترتيب يکى از وظايف تعليم و تربيت کودکان جامهٔ عمل پوشيده بود: تربيت احساسات کودک، عادت دادن کودک به رعايت نظم و ترتيب، پرورش روح خلاقيت در وي.

مى‌دانيم که محيط زندگى هنگامى در رشد و پرورش شخصيت انسان مؤثر است که به عرصهٔ مبارزه و ميدان فعاليت او مبدل شود. از اين‌رو وظيفهٔ عمدهٔ مربى و آموزگار آن است که تمايلات کودک را هدايت کند و ميل و نياز او را به کاربرد خلاق و استفادهٔ درست و به‌جا از بازيچه‌ها را در وى پرورش دهد.

برخى بازيچه‌ها نقش واحدى دارند، مانند تلفن، ماشين رختشوئي، يخچال، تلويزيون، دوربين عکاسى و غيره که موارد استعمال دقيقاً مشخص است. برخى ديگر مى‌توانند نقش‌هاى مختلفى برعهده گيرند، مانند عروسک‌ها، حيوانات که بسته به اينکه در کجا و چگونه مطرح شوند نقش آنها تغيير مى‌کند. هنگامى که مربى بازيچه‌اى را به‌کار مى‌گيرد که نقش‌هاى متعددى مى‌تواند داشته باشد، بايد به کودکان در درک نقش اصلى و نقش‌هاى ديگرى که مى‌تواند برعهده گيرد کمک کند.

يکى از شيوه‌هاى اساسى آنشنا ساختن کودکان با بازيچه‌ها و آموختن بهره‌گيرى صحيح از آنها بازى آموزشى است. اين بازى به کمک عروسکى به يکى از نام‌هاى دوست‌داشتنى کودکان مثلاً 'حسنک' صورت مى‌گيرد. حسنک پسربچه‌اى است خندان و جذاب، دوستدار بازى و شوخي، بسيار کنجکاو. بچه‌ها از اين لحاظ که حسنک به شکل خود آنها درآمده است، او را دوست دارند.

نخستين ديدار حسنک با کودکان غيرمنتظره است. او بى‌خبر به اتاق وارد مى‌شود و با صداى بلند سلام مى‌کند. با تک - تک بچه‌ها آشنا مى‌شود و پس از پايان احوالپرسى خواهش مى‌کند آنها دوستى او را پذيرا شوند. همه با شوق و ذوق به او خوشامد مى‌گويند. سپس حسنک با اجازهٔ چند لحظه از اتاق خارج مى‌شود و با بسته‌هاى هدايا در پاکت‌هاى زيبا باز مى‌گردد. و به اين ترتيب بازى آموزشى 'هداياى حسنک' آغاز مى‌گردد. نخست کودکان بايد حدس بزنند که درون پاکت‌ها چيست. سپس يک - يک پاکت‌هاى بسته باز مى‌شوند. حسک اسامى اشياء را و اينکه هر يک به چه کار مى‌آيند، از بچه‌ها مى‌پرسد و خودش پاسخ‌ها را تکميل مى‌کند ... حسنک به هنگام خداحافظى وعده مى‌دهد که به زودى بار ديگر به ديدار دوستان بشتابد.

بازى آموزشى نظير 'هداياى حسنک' تصورات کودکان را در مورد بهره‌گيرى از بازيچه‌ها غنى‌تر مى‌سازد و راه را براى استفاده خلاق از آنها هموار مى‌سازد.

از شيوه‌هاى ديگر آشنا ساختن کودکان با بازيچه‌ها و آگاهى از نقش‌هاى مختلف يک بازيچه، درست کردن صحنهٔ تئاتر عروسک‌ها است.

تشکيل صحنه معمولاً پس از آمادگى ذهن کودکان صورت مى‌گيرد. پس از آنکه داستان جالبى براى بچه‌ها نقل شد، آموزگار بازيچه‌هاى مربوط به آن داستان را گرد آورده و صحنهٔ نمايش همان داستان را ترتيب مى‌دهد. بعداً کودکان خودشان بازى‌هائى نظير آن درست مى‌کنند، ضمن اينکه تصورات و انديشه‌هاى خويش را نيز به آن مى‌افزايند.

اين تئاتر عروسک در عين جالب و خوشايند بودن آن ميدان تصورات کودک را نيز گسترش مى‌دهد و به او مى‌آموزد که مى‌توان از يک بازيچه براى مقاصد گوناگون بهره گرفت.