زخم و خونریزی

براى آنکه بدن بتواند به‌خوبى کار کند، هميشه بايد گردش خون کافى با فشار مناسب براى رسيدن خون به بافت‌ها، برقرار باشد. خونريزى شديد کار گردش خون را مختل مى‌کند و اختلال در گردش خون باعث مى‌شود که به بافت‌ها، به‌ويژه بافت‌هاى اندام‌هاى اصلى بدن، آسيب برسد که احتمالاً به مرگ مصدوم منجر خواهد شد (به مبحث خطرهاى خونريزى مراجعه شود).

جراحت يا زخم عبارت است از پارگى غيرعادى پوست يا ساير بافت‌ها که باعث مى‌شود خون از بدن خارج شود. زخم‌هاى روى سطح بدن (جراحت‌هاى خارجي) از اين نظر مشکل‌آفرين هستند که باکترى‌ها مى‌توانند از اين راه وارد بدن شده و توليد عفونت نمايند.

- انواع زخم‌ها:

زخم‌ها به دو دسته، باز و بسته تقسيم مى‌شوند. زخم‌هاى باز باعث مى‌شوند که خون از بدن خارج شود و خود داراى انواع مختلف است: بريدگي، پارگي، خراش، زخم گلوله و ضرب‌ديدگي. زخم‌هاى بسته باعث مى‌شوند که خون از مسير گردش، ولى نه از بدن، خارج شود. زخم‌هاى بسته را ممکن است به‌صورت ضرب‌ديدگى (ناحيهٔ کبودشده) يا خون‌مردگى در زير پوست مشاهده کرد، و احتمال دارد که در اندام‌هاى غيرقابل مشاهده، بدون هيچ نشانهٔ خارجى به‌وجود آيد.

۱. بريدگى :

چاقو، قيچى يا لبهٔ کاغذ باعث زخم ناشى از بريدگى مى‌شوند. اين نوع جراحت ممکن است با خونريزى فراوان همراه باشد.

۲. پارگى (ريش شدن):

پوست ممکن است به‌صورت غيرمنظم، بر اثر تماس با سيم خاردار، ماشين‌آلات، يا چنگال حيوانات باز شود. شدت خونريزى در اين نوع جراحت کمتر از بريدگى است ولى اين جراحت‌ها معمولاً آلوده هستند.

۳. سوراخ:

ناخن، سوزن، چنگال، خار گياه، تيزى نرده و حتى دندان مى‌تواند سبب ايجاد چنين جراحتى بشود. در اين‌گونه جراحت‌ها ممکن است صدمهٔ داخلى شديد باشد. اگر زخم عميق باشد به‌علت نفوذ غبار يا ذرات ريز آلوده، امکان عفونت زياد است.

۴. خراش:

معمولاً خراش بر اثر سائيده شدن يا سر خوردن روى سطح زبر به‌وجود مى‌آيد. لايهٔ سطحى پوست خراشيده مى‌شود و يک ناحيهٔ 'پوست‌رفته' باقى مى‌ماند. اين نوع زخم‌ها اغلب آلوده به غبار و کثافت هستند و به سادگى عفونى مى‌شوند.

بعضى از سوختگى‌هاى ناشى از سايش (اصطکاک) که بر اثر آن پوست رفتگى ايجاد مى‌شود را مى‌توان مانند خراش درمان نمود.

۵. زخم گلوله:

زخم‌هاى ناشى از اصابت گلوله (تفنگ، ترکش توپ يا خمپاره) مى‌توانند سبب جراحت‌هاى عميق داخلى شوند. هنگام اصابت گلوله يا ترکش يک زخم در ناحيهٔ ورود گلوله و يک زخم بزرگتر در ناحيه خروج به‌وجود مى‌آيد. وجود اين جراحت‌ها در ناحيه ورود و خروج به‌ تنهائى مهم نيست بلکه ممکن است اندام‌هاى داخلى و بافت‌ها و رگ‌هاى خونى در مسير گذر گلوله به‌شدت مجروح شده باشند و علاوه بر خونريزى بيروني، خونريزى داخلى هم وجود داشته باشد.

۶. ضرب‌ديدگى:

اين جراحت به‌وسيلهٔ افتادن يا ضربهٔ يک جسم سنگين به‌وجود مى‌آيد که با عث شکافته‌شدن پوست و کبودى بافت‌هاى اطراف مى‌شود. در اين‌گونه موارد احتمال آسيب‌ديدگى اندام‌هاى زيرين (مثلاً شکستگي) را نبايد از نظر دور داشت. در ضرب‌ديدگى اگرچه ممکن است پوست نشکافته باشد اما رگ‌هاى خونى آسيب‌ديده پاره شده و خون آنها به بافت اطراف تراوش مى‌کند. کبودى ناحيه آسيب‌ديده ناشى از اين مسئله است.

- انواع خونريزى:

سه نوع خونريزى وجود دارد که نام هر کدام از نوع رگ‌هاى خونى آسيب‌ديده گرفته شده: شرياني، وريدى و مويرگى (به مبحث خون و گردش آن مراجعه شود). خونريزى شريانى عمده از همه وخيم‌تر است و بايد اول به درمان آن پرداخت (به مبحث خطر خونريزى مراجعه شود).

خونريزى مويرگى هميشه وجود دارد، در بعضى از جراحت‌ها، خونريزى شريانى و مويرگى با هم وجود دارند

۱. خونريزى شريانى (سرخرگى):

در حالت عادى خونى که در شريان‌ها جريان دارد کاملاً اکسيژن‌دار است و رنگ آن قرمز روشن است. اين خون مستقيماً از قلب مى‌آيد و به اين جهت داراى فشار است و اغلب همراه با تپش قلب به بيرون از زخم مى‌جهد.

- توجه:

شريان‌هائى که خون را از قلب به شش‌ها مى‌برند خون آنها کاملاً اکسيژن‌دار نيست.

۲. خونريزى وريدى (سياهرگى):

در حالت عادى رنگ خونى که در وريدها جريان دارد قرمز تيره است زيرا که اکسيژن کمترى دارد. جريان خون سياهرگ‌ها داراى فشار کمترى نسبت به خون شريان‌ها است و از زخم به بيرون نمى‌جهد. اما اگر يک سياهرگ اصلى بريده شود خون فراوانى به بيرون جارى مى‌شود.

۳. خونريزى مويرگى:

مويرگ‌ها داراى هر دو خون شريانى و وريدى هستند. خونريزى مويرگى معمول‌ترين نوع خونريزى است و در هر زخمى وجود دارد تنها در اين نوع خونريزى است که در جراحت‌هاى جزئى خون از زخم به بيرون به آرامى تراوش مى‌کند.