وارد کردن گونه‌های مناسب در مرتع

اولين گام براى کاشتن بذر گونه‌هاى مناسب در مرتع انتخاب نوع گياه است. چه، گونه‌هاى مختلف داراى بازدهى متفاوت هستند و همهٔ گونه‌ها نمى‌توانند بازدهى کمى و کيفى مناسبى داشته باشند. اصولاً يکى از هدف‌هاى احياء مراتع افزايش ظرفيت توليد مرتع و بهبود کميت و کيفيت آن است. نتيجهٔ آزمايش انجام يافته روى يازده گونه از گياهان مرتعى مختلف در ايستگاه تحقيقاتى فيروزکوه که در جدول زير نشان داده شده است مشخص مى‌سازد که وزن خشک علوفهٔ توليد شده در يازده گونهٔ مورد آزمايش بين ۵۰ تا ۱۵۰۰ کيلوگرم در هکتار، علوفه قابل استفاده دام بين ۳۵ تا ۹۰۰ کيلوگرم در هکتار، و تعداد واحد دام در هکتار براى يک ماه چَرا بين يک تا بيست رأس در تغيير است.

بنابراين انتخاب گونهٔ مناسب مى‌تواند در دستيابى به نتيجهٔ موردنظر مهم باشد.

جدول ميزان توليد علوفه و ميزان علوفهٔ قابل استفاده دام (بر حسب کيلوگرم در هکتار) در زمين مورد کشت گونه‌هاى مختلف براى چراى دام

نام فارسي

گونه

ميزان توليد

قابل استفادهٔ دام

تعداد واحد دامى براى چرا؟

روز/هکتار

ماه/ هکتار

گااوبو صحرائي

Agropron desertorum

۱۵۰۰

۹۰۰

۶۰۰

۲۰

Agropyron elongatum

۱۱۷۰

۷۰۲

۴۶۸

۱۵

Agropyron intermedium

۸۰۰

۴۸۰

۳۱۰

۱۰

Agropyron trichophorum

۱۲۲۰

۷۳۲

۴۸۸

۱۶

جو سيخ

Arrhenatherum elatius

۱۲۰۰

۷۲۰

۴۸۰

۱۶

Elymus juncus

۷۰۰

۴۲۰

۲۸۰

۹

نوعى علف‌ پشمکي

Bromus inermis

۷۹۰

۴۷۴

۳۱۶

۱۰

علف‌ پشمکى ايراني

Bromus persicus

۸۲۰

۴۹۲

۳۲۸

۱;۱

يونجهٔ معمولي

Medicago sativa

۵۰۰

۳۵۰

۲۹۲

۹

اسپرس

Onobrichis gaubae

۵۰

۳۵

۲۹

۱

چاودار کوهي

Secale montanum

;۸۰۰

۴۸۰

۳۲۰

۱۰

کاشت بذر

براى کاشت بذر روش‌هائى به‌کار گرفته مى‌شود که در زير به‌شرح آنها مى‌پردازيم:

الف- روش معمولى

پس از انتخاب بذر مناسب براى کاشت، عمليات آماده‌سازى زمين را بايد انجام داد. در مواقعى که شرايط خاک و شيب زمين اجازه دهد مى‌توان زمين را در عمق کم شخم کرد. شخم سطحى ۵ تا ۱۰ سانتى‌مترى با استفاده از ديسک انجام مى‌شود.

در زمين‌هاى ناهموار در سنگلاخ و يا در زمين‌هائى که خطر فرسايش وجود دارد، بايد روش کاشت بدون استفاده از شخم را به‌کار برد. در اين روش مى‌توان با استفاده از روش کاشت بدون استفاده از دندانه، غلتک‌هاى خاردار و ديگر ادوات خاک‌ورزى پوشش متراکم گياهى را قطع و بسترى را براى استقرار بذر گياه آماده کرد. باقيانده پوشش گياهى قديمى در سطح خاک موجب جلوگيرى از فرسايش خاک مى‌شود. بذرافشانى ممکن است با دست، ماشين‌هاى دستي، هواپيما، يا هلى‌کوپتر و در مواردى با ماشين‌هاى بذر کار انجام شود. در اين مورد از بذرکار علف‌هاى چمنى يا بذرکار غلات دانه‌ريز که مجهز به اجزاء بذرکار چمنى باشد استفاده مى‌شود. در بعضى از مناطق ايران، دام‌داران روش ويژه‌اى را جهت پاشيدن بذر گياهان مرتعى به‌کار مى‌برند. آنها ضمن گردش در سطح مرتع بذر گياهان مرتعى به کار مى‌برند. آنها ضمن گردش در سطح مرتع بذر گياهان مرتعى مناسب را جمع‌آورى مى‌کنند و درون کيسه‌اى مى‌ريزند؛ در حالى که در ته کيسه سوراخى تعبيه شده است آن را به گردن بُزِ نَر آويزان مى‌کنند؛ بذرها به ‌تدريج بر زمين مى‌ريزند و سطح مرتع از اين راه بذرافشانى مى‌شود.

ب- روش کاشت چاله‌اى

در اين روش، بذر گياهان مرتعى در چال‌هائى که در سطح مرتع با کارگر يا با ماشين ايجاد مى‌شود، کشت مى‌گردد. آزمايش‌ها نشان مى‌دهد که اين روش کشت نتيجه خوب به‌ همراه دارد.

دو روش کاشت معمولى و چاله‌اى هر يک در مواقع خاصى بر ديگرى ترجيح دارد. در اين موارد کاشت معمولى بهتر است: فرصت کافى براى کاشت گونه‌هاى موردنظر موجود باشد، مرتعى که قرار است بذرکارى شود به کلى فاقد گياهان مرغوب و باارزش باشد، بذر کم‌ياب و گران باشد (در روش چاله‌اى دو تا سه برابر روش معمولى بذر مصرف مى‌شود) و در اين موارد روش کاشت چاله‌اى ترجيح دارد: وقت کافى براى کاشت نباشد، مرتع موردنظر پوششى داشته باشد که از بين بردن آن صلاح نباشد. (در روش معمولى هنگام آماده‌سازى زمين پوشش گياهى موجود از بين مى‌رود حال آن که در روش چاله‌اى مى‌توان با زياد کردن فواصل ديسک‌هاى پيتر جلو از بين رفتن پوشش گياهى را گرفت.) از نظر اقتصادى روش چاله‌اى باصرفه‌تر است. بدين معنى که دو سوم تا سه چهارم ارزان‌تر از روش معمولى تمام مى‌شود.

کشت مخلوط

مرتعى که داراى نباتاتى از خانوادهٔ گندميان و نخوديان باشد در مقايسه با مرتعى که کليهٔ گياهان آن از گندميان است از خوش‌خوراکى و تنوع بيشترى برخوردار است و ميزان محصول در هکتار، مواد غذائى قابل هضم و مقدار پروتئين آن نيز بيشتر است.

اهميت فوق‌العاده‌اى که مرتع مخلوط دارد اين است که اگر در انتخاب گياهان دقت کافى شود در سراسر مبحث چرا علوفهٔ مورد نياز دام در آن به‌خوبى تأمين مى‌شود، و عيب آن اين است که وقتى دام وارد مرتع مى‌شود به‌دليل ارجحيتى که به‌ برخى از گياهان مى‌دهد آنها را شديدتر چرا مى‌کند در نتيجه گياهان خوش‌خوراک ضعيف مى‌شوند. اما با ادارهٔ صحيح مرتع

مى‌توان اين مشکل را برطرف کرد. مرتعى که گياهان آن فقط از خانوادهٔ نخوديان باشند ممکن است عارضهٔ نفخ شکم را در دام ايجاد کند و اگر تنها از خانوادهٔ گندميان باشند امکان دارد در قسمتى از مبحث چَرا علوفهٔ مرتع داراى خوش‌خوراکى لازم نباشد. مرتع مخلوط هيچ‌يک از اين دو عيب را ندارد.

در مرتعى که يک دهم بذرهاى کشت شده از خانوادهٔ نخود‌يان باشد، يک پنجم تا يک سوم گياهان مستقر شده در آن از نخوديان خواهد بود و چراى دام در چنين مرتعى به‌ويژه اگر با برنامهٔ صحيح همراه باشد باعث بروز نفخ نخواهد شد.