|
| بقعهٔ سلطان محمد‌طاهر، كياكلا، بابل
|
|
| اين بقعه که در کيلاکلا واقع شده و مدفن سلطان محمد طاهر از فرزندان امام موسى کاظم (ع) است که از نظر سبک معمارى به بناى امام‌زاده يحيى در شهر سارى شباهت دارد. در اين مقبره صندوق چوبى نفيسى قرار دارد که تاريخ آن به سال ۸۷۵ هجرى قمرى مربوط است. داخل مقبره علاوه بر صندوق چوبى يک قطعه سنگ قبر وجود دارد که در اطراف آن آيات قرآنى به خط نسخ ممتاز حک شده است.
|
|
| بقعهٔ سلطانى، بيدخت، گناباد
|
|
| سلطان‌محمدبن حيدر‌محمدبن سلطان‌محمدبن دوست‌محمدبن نور‌محمدبن حاج‌محمد‌بن حاج‌قاسم‌‌على، ملقب به سلطان‌على‌شاه، عارف و مؤسس سلسلهٔ گنابادى و از فضلاى نيمهٔ دوم قرن سيزدهم و ربع اول قرن چهاردهم هجرى است. آرامگاه وى در بيدخت گناباد به صورت مناسبى ساخته شده است. مجموعهٔ بناى کنونى که به نام بقعهٔ سلطانى ناميده مى‌شود، عبارت است از : چهار صحن سنگ‌فرش شده به نام‌هاى پايين، بالا، کوثر و فردوس؛ دو حوض آب با لبه‌‌هاى سنگي؛ گنبد پوشيده‌شده از کاشى‌هاى نفيس با نقوش شاخ و برگ اسليمى و ترکيبى موزون در خطوط منظم هندسى، همراه با کتيبهٔ دور گنبد شامل سورهٔ فتح و جملهٔ طيبهٔ «لا اله الاّ اللّه» و اسامى پيغمبران مرسل و ائمهٔ اثنى عشر و تکرار جملهٔ «محمد رسول‌اللّه»؛ ورودى‌هاى متعدد و چهار مناره مزين به کاشى‌هاى فيروزه‌‌فام در چهار زاويهٔ بنا؛ چهار کفش‌کن و يک برج ساعت با زيرسازى زيبا؛ ايوانى رفيع به سمت شمال و اتاق مقبره و چهار درِ منبت‌کارى شده و حجراتى بر گرد صحن‌ها. بر بالاى سردرِ اصلى آن که تمام سطوحش آراسته به کاشى‌هاى معرق و کتيبه‌هاى نفيس ممتاز است، علاوه بر نام بانى بنا «حاج سلطان حسين تابنده رضاعلى شاه»، اسم معمار آن «حاج محمد ابراهيم بيدختي» نيز جاى گرفته است.
|
|
| در ميان مقبره، دو سنگ‌‌قبر به چشم مى‌خورد که هر يک در ميان محفظه‌اى قرار دارد: يکى متعلق به حاج شيخ محمدحسن صالح على‌شاه - متوفاى ۱۳۴۵ هـ.ش - و ديگرى از آنِ عارف سلطان محمدعلى‌شاه است. سنگ مزار سلطان‌على‌شاه توسط «استاد عبدالولي»، و سنگ مزار صالح على‌شاه توسط «غلامحسين اصفهاني»، حجارى شده است.
|
|
| بقعهٔ سيد اسماعيل، تهران
|
|
| اين بقعه در محلهٔ چال ميدان به طرف جنوب شرقى، ميان خيابان بوذر جمهرى و خيابان مولوى واقع شده است. بناى کنونى بقعهٔ مربوط به زمان محمدشاه است. کتيبه‌اى در آن موجود است که تاريخ ذى‌الحجهٔ سال ۱۲۶۲ هجرى قمرى را دارد و ايوان و حرم و رواق آن از دورهٔ قاجار بر جاى مانده است. در غرب حرم، يعنى در قسمت بالاى سر مرقد، يک در منبت‌کارى زيبا و قديمى به طول ۱۶۲ سانتى‌متر و عرض ۶۶ سانتى‌متر نصب شده است. روى اين در، کتيبه‌اى است به خط خوش نستعليق که روى ترنج‌هاى منبت‌کارى بالا و پايين هر دو لنگهٔ در، به طور برجسته به چشم مى‌خورد. کتيبه‌هاى ديگرى نيز به خط نسخ برجسته بالاى در وجود دارد که تاريخ آن جمادى‌الاول سال ۸۸۶ هجرى قمرى است. (زمان آق‌قويونلو). ظاهراً اين قديمى‌ترين تاريخى است که در بناهاى کهنهٔ تهران ديده مى‌شود.
|
|
| بقعهٔ سيد ناصر بن محمد، روستاى چشم(چشام)، داورزن، سبزوار
|
|
| اين بقعه در حاشيهٔ جنوبى روستاى چشام (چشم) - از توابع بخش داورزن سبزوار - واقع است. بدنهٔ بنا از بيرون، داراى طرح چهارضلعى منتظم است که بر روى آن گنبد دوپوش نسبتاً بزرگى را بر آورده‌اند. امروزه اين بنا داراى دو درِ ورودى و خروجى، در اضلاع شمالى و جنوبى است و احتمالاً درِ جنوبى را در سال‌هاى اخير باز کردهاند. بقعهٔ امام‌زاده سيد ناصر داراى ايوان و همچنين اتاق‌هايى براى استراحت خدام بقعه بوده است که امروزه همهٔ اين قسمت‌ها فرو ريخته و تنها قسمت اصلى بناى مقبره سالم مانده است. اضلاع داخلى بنا به صورت طاق‌‌نماهاى طويلى بالا رفته‌اند، و در رأس طاق‌نماها اقدام به مقرنس‌کارى آجرى شده است.
|
|
| گنبد بنا در حدود ۱۸ متر ارتفاع دارد و يکى از بلندترين گنبدهاى منطقهٔ سبزوار است. آجرکارى گنبد از داخل، داراى نماى چشم‌نوازى است. در اينجا آجرها را با رج‌هاى جناغى و با مهارت و استادى تمام چيده‌اند. امروزه اثرى از خود مرقد سيدناصر باقى نيست؛ ولى جاى آن با صندوق چوبى جديدى مشخص شده است. قديمى‌ترين کتيبهٔ موجود در اين بنا، داراى تاريخ ۸۱۳ هـ.ق و متعلق به آرامگاه شخصى به نام درويش حسين است که احتمالاً از خدام اوليهٔ بقعه بوده است. بناى آرامگاه سيدناصر بن محمد، از لحاظ نماى بيرونى گنبد و برخى اجزاى ديگر، و شباهت‌هايى که با بناى مصلاى سبزوار - از آثار قرن هشتم هجرى و متعلق به سربداران - دارد، به احتمال قوى از آثار قرن هشتم و نهم هجرى قمرى است.
|
|
|
|
| بقعهٔ مشهور سيد ولى، در ضلع شرقى منتهى‌اليه بازار ارسى‌دوزها واقع شده و مدخل اصلى صحن آن از سمت درِ جنوبى، روبه‌روى مدرسهٔ شيخ عبدالحسين است. بناى بقعه هيچ نوشته و کتيبه‌اى ندارد. حرم بقعه مربع شکل و ضلع تقريبى آن ۳/۵ متر است که شاه‌نشين‌هايى به عمق ۲ تا ۲/۵ متر بر وسعت آن از چهار جانب مى‌افزايد. بقعه، ضريح چوبى سبز رنگى دارد با طرح موسوم به جعفرى با طول سه و عرض دو متر که از آثار جديد عهد قاجاريه است. نام صاحب مرقد در زيارت‌نامه، سيد ولى بن محمدالتقى الجواد است. بقعه از بناهاى زمان فتح‌على شاه است.
|
|
| بقعهٔ شاه سيدعلى‌اكبر، شهرضا
|
|
| اين بقعه که در ۱۸ کيلومترى شمال شرقى شهرضا واقع شده، از آثار دورهٔ صفويه است و گنبد زيباى کاشى‌کارى شده‌اى دارد. ضريح آن در گوشه‌اى از بقعه، متصل به ديوار جنوبى آن، نصب شده و تزئينات آن منبت‌کارى ساده با مشبک‌هاى برنجى است که در سال ۱۲۵۱ هجرى قمرى ساخته شده است.
|
|
| بقعهٔ شاه‌زاده ابراهيم فين، كاشان
|
|
| بقعهٔ شاه‌زاده ابراهيم از ابنيهٔ دوران قاجار است که در جادهٔ فين (۳ کيلومترى جنوب کاشان) قرار دارد. بناى اوليهٔ آن به وسيلهٔ خاله‌بيگم از اهالى فين احداث شده است، و سپس کسان ديگرى تزئينات آن را تکميل کردهاند.
|
|
| اين بنا داراى گنبد کاشى‌کارى فيروزه‌اى رنگ، گلدسته‌هاى زيبا، صحن مفرح و ايوان آيينهکارى است و نقاشى‌هايى بى‌‌نهايت جالب و جذاب دارد. در اطراف رواق و سقف ايوان، نقش‌هايى حاوى مجالس مذهبى بر روى گچ کشيده شده است. داخل بقعه و ايوان نيز آيينهکارى مفصلى دارد و ازاره‌هاى اطراف آن، با خشت‌هاى کاشى تزئين گرديده است.
|
|
| در سال ۱۳۰۸ هجرى، محمدخان معروف به انيس‌الدوله - حاکم کاشان - ايوان و رواق‌هاى حرم را به آيينهکارى زيبايى مزين ساخته است.
|
|
| بقعهٔ شهدا (سلطان ابراهيم)، ده‌بيد، شيراز (تركمانان)
|
|
| بقعهٔ شهدا در ۱۴ کيلومترى جنوب غربى ده بيد و سمت راست جادهٔ فعلى اصفهان به شيراز قرار دارد. اين بقعه از سنگ‌هاى سفيد ساخته شده و به کاشى‌کارى‌هاى معرق و مقرنس‌هاى عالى مزين است. وضع کاشى‌کارى‌ها و همچنين معمارى بنا نشان مى‌دهد که به قرن نهم هجرى تعلق دارد.
|
|
| بقعهٔ شيخ ابونصر ايراوه‌اى، روستاى ايراوه، طبس
|
|
| اين بنا در ۱۱۰ کيلومترى شمال طبس، در روستاى ايراوه که متصل به دامنهٔ صخره‌اى کوهستان است، بنا شده و به بقعهٔ پير حاجات نيز معروف است. در خود بنا، کتيبه يا سنگ‌نوشته‌‌اى که زمان احداث آن را برساند، ديده نمى‌شود. لکن بر روى قطعات کاشى‌هاى فيروزه‌اى که در انبار مزار پيدا شده، تاريخ ۶۰۱ هـ.ق نوشته شده که احتمالاً متعلق به محراب بقعه بوده است.
|
|
| بنا برروى صفهٔ بلندى واقع شده است و با عبور از چند پلهٔ سراسرى مى‌توان بدان راه يافت. فضاى اصلى مقبره به شکل چهارگوش با بازوهايى در چهار ضلع است. طرح مربع شکل داخل بقعه را چهار گوشواره به طرحِ دايره‌‌اى، جهت استقرار گنبد، تبديل مى‌کنند.
|
|
| نماى خارجى گنبد به صورت انار زينه‌اى است. بقعه داراى حياطى با اتاق‌ها و ايوانچه‌هايى در اطراف آن است. قسمت‌هاى الحاقى بنا احتمالاً مربوط به دورهٔ قاجاريه است.
|
|
|
|
| بقعه‌اى مشهور در محلهٔ شيخ داد يزد است که خانقاه شيخ تقى‌الدين دادا محمد از مردم اصفهان و مريد «پيرانديان» بوده که پس از وفات (۷۰۰ هجري) در همانجا به خاک سپرده شده است. بعدها مردم آن را به عنوان شيخ داد و سلطان شيخ داد مى‌شناختند.
|
|
| بقعهٔ مشهد اردهال، كاشان
|
|
| يکى ديگر از بناهاى تاريخى، مذهبى استان اصفهان، بقعهٔ سلطان على بن امام محمد باقر (ع) است که در ۴۲ کيلومترى غرب کاشان قرار دارد. اين بقعه، محل دفن يکى از فرزندان امام پنجم (ع) است و به واسطهٔ اهميت مذهبى، از قديم‌الايام، مورد احترام اهالى و مردم اطراف بوده است. بناهاى باقى‌ماندهٔ بقعه اهميت قابل توجهى دارند. طبق شواهد و مدارک موجود، ساختمان اوليهٔ اين بقعه متعلق به دوران سلجوقيان؛ يعنى قرن ششم هجرى قمرى، است؛ ليکن در دوره‌هاى مغول، تيمورى، صفوى و قاجار تعميرات و الحاقات زيادى در آن به عمل آمده است.
|
|
| بناهاى اين مجموعه شامل : بقعه و بارگاه، گنبد و گلدسته و سه صحن در شرق، غرب و جنوب است و حمامى تاريخى نيز دارد. صحن جنوبى آن که به صحن صفا معروف است، حجره‌هاى متعدد و ايوانچه‌هاى کوچک زيبايى دارد که از دوران سلجوقى و مغول باقى مانده است. دو صحن ديگر که به صحن قمى‌ها و سردارى معروف‌اند، مربوط به دوران قاجارند. داخل بقعه و ايوان صفا، کتيبه‌هاى گچى به خط نستعليق و نقاش‌هاى بسيار زيبا، از زمان صفوى و قاجار، موجود است. گنبد طلايى رنگ آن که از دوران سلجوقى و صفوى است، با کاشى‌هاى بسيار زيبا پوشيده شده است. در جنوب بقعه، حمام تاريخى مربوط به دوران صفوى قرار دارد که به حمام درب زيارت معروف است.
|
|
| بقعه ابوالعلاء، تفرش (تركمانان)
|
|
| اين بقعه در شهر تفرش و در ميان باغ‌ها و درختان تنومند گردو و چنار قرار دارد و از نظر مذهبى و تاريخى اهميت زيادى دارد. به نظر مى‌رسد که اصل بنا از قرن هشتم و ايوان‌ها و رواق‌هاى اطراف آن از الحاقات عصر صفوى است. در جوار اين گبند چنار کهن سالى با شاخه‌هاى گسترده قرار دارد و شايد بتوان گفت که قدمت آن بيش از خود بقعه باشد. اين بقعه محل دفن سيد ابوالعلا مهدى است که با ده واسطه به امام جعفر صادق (ع) منسوب مى‌گردد.
|
|
| بقعه امام‌زاده پهلوان، بويراحمد(ياسوج)
|
|
| در مسير ياسوج، خارج از جادهٔ اصلى - در دل کوه - آرامگاه امام‌زاده‌اى وجود دارد که در محل به آن امام‌زاده پهلوان مى‌گويند. بناى اين امام‌زاده تنها از يک اطاق تشکيل شده است. ديوار خارجى و سطح گنبد آن با گچ سفيد اندود شده‌اند. در مجاورت امام‌زاده سنگ مزارهاى زيبايى مشاهده مى‌شود که نوشته‌ها و نقوش روى آن‌ها حاکى از اعتقادات عميق مردم است.
|
|
| بقعه امام‌زاده چله خان، كهكيلويه(دهدشت)
|
|
| اين امام‌زاده در مرده شهر دهدشت واقع شده است. بناى امام‌زاده ترکيبى از يک اتاق بزرگ که ويران شده، يک محوطه‌اى در زير گنبد و يک اتاق پهلويى است که از سنگ ساخته شده است. گنبد امام‌زاده از خارج به شکل کندو است و اين شکل بام‌سازى مقابر در خوزستان نيز معمول بوده است. جدار داخلى گنبد با گچ‌برى‌هايى به شکل استالاکتيت تزئين شده است. اطاقى که به وسيلهٔ گنبدى نوک تيز (هرمي) پوشيده شده، در شمال سه پنجره داشته است که اکنون مسدود شده‌اند. اين پنجره‌ها در اصل رو به اطاق بزرگى باز مى‌شدند. يکى از نرده‌هاى مرمرى پنجره‌ها با تزئينات ستاره‌اى شکل هنوز باقى مانده است.
|
