|
|
|
| يکى از اماکن مقدس اصفهان به نام ستى‌فاطمه، در مجاورت بقعهٔ شاه‌زادگان قرار دارد. بقعهٔ ستى‌فاطمه، مقبره و ضريح دارد و معروف است که شخص مدفون در اين آرامگاه، فاطمهٔ صغرى بنت حضرت موسى بن جعفر (ع) است. ساختمان صحن و بقعهٔ آن از دورهٔ صفويه به يادگار مانده است.
|
|
| بقعهٔ سى‌سر، سمنان (امويان و عباسيان)
|
|
| زيارتگاه سى‌سر، در جنوب ميدان شهيد بهشتى شهر سمنان و در کنار خيابان علاءالدوله واقع شده است. مردم سمنان دربارهٔ دفن شدگان بقعه سى‌سر داستانى شنيدنى نقل مى‌کنند. گويند در زمان خلافت مأمون يکى از سادات علوى مورد تعقيب عمال بنى‌عباس قرار گرفت و از ترس جان به سمنان گريخت. در سمنان نيز چون مأموران خليفه را در تعقيب خود ديد، راه فرار خود را از بيراهه به طرف شمال سمنان ادامه داد و تصادفاً به دهکدهٔ درجزين رسد. در يکى از باغ‌هاى خارج درجزين، عده‌اى به زراعت مشغول بودند. وى به آنان پناه برد و جريان تعقيب خود را از طرف عمال بنى عباس شرح داد. چون مردم در جزين شيعهٔ اثنى عشرى بودند، مقدم او را گرامى داشتند و براى نجات وى راهى يافتند. از آنجا که هر آن انتظار مى‌رفت مأموران براى دستگيرى او از راه برسند، فوراً او را بين خود جاى داده و به لباس دهقانان درآوردند. پس از انجام اين کار، عمال بنى‌عباس از راه رسيدند و به جستجو پرداختند. دهقانان از وجود چنين شخصى اظهار بى‌اطلاعى کردند. بالاخره سربازان خليفه همهٔ آنان را که جمعاً ۴۰ نفر بودند به تقل رساندند و سر آنان را در آب رودخانه گل رودبار که از دهکدهٔ درجزين عبور مى‌کند، انداختند. سى‌سر از چهل سر به آب انداخته شده، در محلهٔ جنيدان به دست آمد و در بقعهٔ سى‌سر دفن شد، ۹ سر در محلهٔ ناسار از آب گرفته شده و سر بعدى در جريان آب ناپديد شد.
|
|
| در حال حاضر در دهکدهٔ درجزين محلى به نام چهارتن وجود دارد که تا اندازه‌اى مؤيد اين گفتار است. بناى اين بقعه شامل اتاقى بزرگ و مربع شکل است که با دو در بزرگ چوبين به بيرون راه دارد. داخل بقعه را به وسيلهٔ پارچه‌هاى سبز و چند قاب عکس زينت داده‌اند. بر بالاى دو سر در شمالى و شرقى آن، تزئينات بسيار زيبا از آجر به صورت ستاره‌هاى شش پر متشکل از لوز‌هاى به هم چسبيده ديده مى‌شود. نماى خارجى گنبد از اندود کاهگل پوشيده شده و مى‌‌توان آن را فقط يک برآمدگى کوتاه تصور کرد. مجموعهٔ بقعه قريب يک متر و نيم از کف خيابان مجاور بلندتر است و با سه پلهٔ بلند به خيابان متصل مى‌شود.
|
|
|
|
| بقعهٔ سيد ابراهيم در محلهٔ شتربان (دَوَه‌چي) تبريز واقع شده است؛ طبق نوشته‌هاى مورخين از جمله صاحب تاريخ دنبليان محل دفن شيخ ابراهيم است که از طرف شيخ حسن آق‌قويونلو به حکمرانى آذربايجان منصوب شده بود و در سال ۸۷۰ هـ.ق در گذشته است.
|
|
| داخل اين بقعه مانند بيرون آن، ساده و محقر است. صندوق چوبى مشبکى بر روى قبر نهاده شده و چهار تابلوى روغنى قهوه‌خانه‌ا ى که هر يک گوشه‌اى از وقايع کربلا را نشان مى‌دهد، به ديوار نصب شده است. هر چهار تابلو رقم سيد حسين عرب را دارد و تاريخ ترسيم يکى از تابلوها که شبيه حضرت على و حسين (ع) و قبر دو تن از محبان است، سال ۱۳۳۳ هـ.ق است و تاريخ بقيهٔ تابلوها سال ۱۳۳۵ هـ.ق است.
|
|
| بر ديوار غربى بقعه. سنگى نصب کرده‌اند که تصوير کف دستى بر آن نقر شده و مردم معتقدند که جاى دست يکى از معصومين است.
|
|
| بقعهٔ سيد تاج‌الدين غريب، شيراز (صفويان، قاجاريان)
|
|
| اين بقعه نزديک دروازه کازرون شيراز واقع است و به جعفر بن فضل بن جعفر بن على بن ابى‌طالب تعلق دارد که دو لقب داشته است؛ يکى «تاج‌الدين» و ديگرى «غريب». ولى مردم او را «سيد حاجى غريب» مى‌نامند.
|
|
| سردر ورودى بقعه کاشيکارى مفصلى دارد که شامل گُل و بته‌هايى است که در ميان آنها آيات قرآنى و شعارهاى مذهبى به خط ثلث نوشته شده و بعضى از صحنه‌هاى وقايع کربلا نيز نقش شده است. تاريخ اين کاشيکارى را سال ۱۳۱۰ هجرى قمرى نوشته‌اند.
|
|
| بقعهٔ سيد جلال‌الدين اشرف، آستانه‌اشرفيه
|
|
| اين بقعه در شهر آستانهٔ اشرفيه، در ۳۴ کيلومترى شرق رشت قرار گرفته است. براساس شجره‌نامهٔ موجود، آقا سيدحسين يا آقا سيدابراهيم معروف به سلطان سيد جلال‌الدين اشرف، پسر امام موسى کاظم (ع) و برادر امام رضا (ع) است.
|
|
| بناى اوليه اين آرامگاه در سال ۳۱۱ هـ.ق به دستور گوهرشاد خانم دختر کيارستم، از فرمان‌روايان گيلان ساخته شد. در سال ۱۳۵۶ هـ.ش مغازه‌هاى اطراف حرم را خريدارى و خراب کردند و برجاى آن بنايى وسيع و مجلل ساختند که نماى داخلى و خارجى آن با سنگ مرمر و کاشى‌‌هاى جديد تزئين شده است. اين بقعه، اينک رواق‌هاى بسيار، سقف‌هاى آينه‌کارى شده و گنبدى بزرگ با کاشى‌کارى‌هاى ظريف دارد. روى پايه‌اى از سنگ مرمرِ گران‌بها که در وسط حرم قرار دارد، ضريح فلزى شبکه‌دار با قرقره و گوى مطلا کار گذاشته شده است. تأسيسات جنبى بقعه شامل زائرسرا, کتابخانه، مسجد، حسينيه و سرايدارى است.
|
|
|
|
| بقعهٔ سيد حمزه در جنوب شرقى تقاطع خيابان ثقه‌الاسلام و بازارچهٔ سيد حمزهٔ شهر تبريز واقع شده است.
|
|
| اين بقعه عبارت است از صحن نسبتاً وسيعى که در سمت جنوب آن، مقبره قرار گرفته و در قسمت شرق و شمال آن حجره‌ها و اطاق‌هايى جهت اقامت و تحصيل طلاب وجود دارد.
|
|
| عمارت مقبره، مرکب است از يک کفش‌کن، يک دهليز و يک اطاق کوچک مسجد گونه که پس از فرو ريختن بنا، مجدداً بر جاى نخستين ساخته شد.
|
|
| گذشته از ويژگى‌هاى جذاب بقعه، آينه‌بندى طاق بالاى صندوق قبر و آيينه‌بندى طرفين شمالى و جنوبى آن که در کمرهٔ ديوار به کتيبهاى زيبا ختم مى‌شود، از زيبايى‌هاى درخور تحسين اين بناى تاريخى است. اين کتيبه حاوى تاريخ درگذشت سيد حمزه و آيينه‌‌کاران بقعه است.
|
|
| درون بقعه يک محراب گچبرى شدهٔ تازه، متعلق به اواخر قاجاريه و چند سنگ قبر نيز ديده مى‌شود. تاريخ بناى نخستينِ بقعه ۷۱۴ هـ.ق (سال درگذشت صاحب مقبره) است.
|
|
|
|
| اين بقعه که به سيد مصلى هم شهرت دارد در محلهٔ دروازهٔ مصلى عتيق که سابقاً کوچه‌‌اى کنارش قرار داشت و به کوچهٔ دروازهٔ مصلى مشهور بود قرار گرفته است. اکنون با ايجاد خيابان وسيعى به نام «بلوار» در کنار خيابان واقع شده است. دو قبر واقع در اين بقعه خاندان سيد نعمت‌اللّه ولى است.
|
|
| صاحبان قبر شاهزاده امير نظام‌الدين اسحق پسر جناب شاه برهان‌الدين خليل‌اللّه ثانى که در تاريخ ۹۶۳ وفات يافت و شاه خليل‌ا... ثالث نواده جناب شاه خليل‌ا... ثانى است که در تاريخ ۹۶۹ هجرى فوت کرد.
|
|
| بقعهٔ سيد ميرمحمد، شيراز (زنديان)
|
|
| در ضلع شمال شرقى حرم حضرت احمد بن موسى، زيارتگاه سيد مير محمد بن موسى قرار دارد که از زيارتگاه‌هاى مهم شيراز به شمار مى‌رود. معمارى اين بنا به دورهٔ زنديه تعلق دارد.
|
|
| مدخل اين بقعه از سمت جنوب مزين به کاشيکارى است و درون بقعه مشتمل بر حرم ساده و وسيعى است که مرقد آن در شاه‌نشين شمالى قرار دارد و مسجدى بى‌پيرايه، قرينهٔ حرم، در سوى ديگر بقعه احداث شده است. ضريح اين مرقد خاتم‌‌کارى‌هاى زيبايى از عهد زنديه دارد و پشت آن، ضريح مرقدى منسوب به امام‌زاده ابراهيم از اولاد امام هفتم واقع شده است هر دو ضريح به يکديگر اتصال يافته‌اند. گنبد کاشيکارى بنا به سبک گنبدهاى ديگر بقاع متبرک عهد قاجاريهٔ شيراز ساخته شده است و داراى بدنهٔ باريک و برآمدگى زيادى در قسمت پايين گنبد مى‌باشد. بناى اصلى از آثار قرن دهم هجرى است و به نظر مى‌رسد که در دوران زنديه و سپس در دورهٔ قاجاريه تزئين و تعمير شده است.
|
|
| بقعهٔ سيد نصرالدين، تهران
|
|
| اين بقعه در ضلع غربى خيابان خيام بين خيابان امام خمينى (سپه) و ميدان بزرگ محمديه يا ميدان اعدام واقع است، صحن بزرگ آن هنگام احداث خيابان خيام، جزء خيابان شده است. قديمى‌ترين تاريخ موجود در اين بقعه، سال ۹۹۳ هجرى است که در کتيبهاى روى قطعهٔ طويل چوب به خط ثلث برجسته نوشته شده و بالاى پنجرهٔ آهنين پشت ضلع شمالى ضريح نصب شده است.
|
|
|
|
| در شرقى‌ترين قسمت محلهٔ قديمى کرواسکان - خيابان بزرگمهر کنونى - بناى يکى ديگر از امام‌زاده‌هاى اصفهان به نام شاه‌زيد واقع شده که معمارى و تزئينات کاشىکارى گنبد آن جالب و زيبا است. اين بقعه در دورهٔ پادشاهى شاه محمد خدابندهٔ صفوى بنا شده است. گردنهٔ اين گنبد در نماى خارجى، با خط بنايى بر زمينهٔ آجرى، با کلمات يا اللّه و يا رب، تزئين يافته است. داخل بقعه از تزئينات نقاشى با موضوعات مذهبى پوشيده شده است.
|
|
| بقعهٔ شاه سنجان، دهكده سنگان، رشتخوار، تربت‌حيدريه
|
|
| در چند صد مترى شرق دهکدهٔ سنگان رشتخوار و در کيلومتر ۲۵ جادهٔ آسفالتهٔ تربت حيدريه به خواف، ساختمان مخروبه‌اى قرار دارد که مردم، آن را مزار شاه سنجان مى‌خوانند. آنچه از ساختمان مزار باقى مانده است، دو گنبد خشتى ۸ ترک است که با نماکارى‌هاى آجرى وزين، به صورت چپ و راست با زيگ‌زاک، تزئين يافته است. سقف هر دو گنبد کاملاً فرو ريخته است. چهار ديوارى محلى که صورت قبر در آن قرار دارد، هنوز سالم است؛ اما از بناى شرقى که ظاهراً قرينهٔ مزار اصلى بوده، جز زاويه‌اى از يک غرفه چيزى باقى نمانده است. صورت قبر اخيراً با پوششى از سيمان حفظ شده است. با دقت در معمارى آثار باقى‌مانده، چنين برمى‌آيد که اين بقعه بى‌شک با معمارى مسجد جامع رشتخوار شباهت‌هاى فراوانى دارد و ظاهراً بايد چند سالى پس از مرگ شاه سنجان و در سال‌هاى نخست قرن هشتم هـ.ق، ساخته شده باشد.
|
|
|
|
| بقعه‌اى است با گنبدى بلند، به اسلوب گنبدهاى ديگر يزد (مانند شاه‌کمال، گنبد هشت و ...) که در اساس، جزئى از مجموعهٔ بناى مفصل‌ترى بوده است و هنوز آثار صفه و ايوان قسمت غربى متصل به آن باقى است. اين بنا نزديک چهار منار قرار دارد و به مزار شاه سيد رضا مشهور است و از زيارتگاه‌هاى يزد است. وسعت گنبد و ضخامت ديوارهاى آن (بعد از بقعهٔ سيد رکن‌الدين) از ديگر گنبدهاى يزد بيشتر است. هر ضلع آن ۹/۲۵ متر و ضخامت ديوارهايش ۲/۳۵ متراست.
|
|
| علت انتساب بقعه به شاه سيدرضا، احتمالاً به خاطر وجود سنگ قبرى از آن شاه سيدرضا نامى است که در سال ۹۵۵ فوت شده است. اين بنا از آثار قرن هشتم هجرى است و طبعاً ارتباطى با شاه سيد رضا ندارد.
|
|
| حدس ضعيف اين است که بنا، بقايايى از مدرسهٔ غياثيهٔ چهار منار است مدرسه را امير غياث‌الدين على حسينى وزير شاه شيخ ابواسحق در سال ۷۴۰ ساخت و خود زير گنبد آن به خاک سپرده شد.
|
|
| بقعهٔ شاه شمس و قاضى اسد، كاشان
|
|
| بناى اين بقعه سابقاً مقابل دروازهٔ فين کاشان قرار داشت و روبه‌روى آن نيز، حسينيهٔ بزرگى با سقف گنبددار مرتفع وجود داشته است. به سبب احداث خيابان و ميدان، اکنون فقط استخوان‌بندى اصل بقعه در وسط محوطه‌اى باز، به صورت نيمه‌‌ويرانه باقى مانده است. سقف اين بقعه، با گنبد خوابيده پوشيده شده و از چهار جانب داراى نورگيرهايى است. کاشىکارى و نقاشى‌هاى داخل بقعه و ايوان روبه‌وى آن به واسطهٔ تعميرات متوالى از بين رفته است. اين بنا، در اصل، مدفن شمس‌الدين محمد - نوادهٔ امام زين‌العابدين (ع) مشهور به شماه شمس - است و در حال حاضر، مرقد آن امام‌زاده در وسط مقبره با لوح سنگى مکعب مستطيل شکل قرار دارد و بر سطح پيشانى آن با خط ثلث برجسته نوشته است:
|
|
| پادشاه هفت کشور کاشان عين‌اليقين
|
| سيد شمس‌الدين محمد نسل خيرالمسليمن
|
|
|
| ظاهراً خانقاه و محل عبادت قاضى اسد نيز در اين مکان بوده است؛ لذا پس از وفات در سال ۱۰۴۸ هـ.ق، در همين بقعه به خاک سپرده شده است. در لوح سنگى مقبره اشعارى حجارى شده که تاريخ ۱۰۴۸ هـ.ق را نشان مى‌دهد.
|
