جشن سده (ست)

اين جشن در آبان روز از بهمن‌ماه است که برابر گاهنامه‌هاى قديم روز دهم بهمن مى‌باشد و به‌مناسبت پيدايش آتش و در واقع جشن آتش است. ايرانيان به‌ويژه زرتشتيان در شب دهم ماه بهمن جشن مى‌گيرند و آتش روشن مى‌کنند و موبدان پيرامون آتش مى‌گردند و اوستا مى‌خوانند و مردم به شادمانى مى‌پردازند.

بسيارى از مورخين اين جشن را به هوشنگ پادشاه سلسلهٔ پيشدادى نسبت داده‌اند.

ايرانيان سال را به‌دو قسمت کرده بودند، يکى تابستان بزرگ و ديگرى زمستان بزرگ

روز سده عبارت است از ۱۰۰ روز از آبان گذشته که سده يا سته ناميده مى‌شود يعنى صد روز از زمستان گذشته است.

افروختن آتش که اساساً شکوه و جلال جشن سده بر آن استوار بوده و هست در پايان روز دهم (آبان روز) و شب يادهم انجام مى‌گرفت. پادشاهان و بزرگان و مردمان ديگر هر يک به فراخور حال خود به تهيهٔ هيزم و خار و خاشاک به‌ويژه چوب گز مى‌پرداختند و کوه‌ها و پشته‌هائى از آنها مى‌ساختند و آتش مى‌زدند. اين آتش‌افروزى به اندازه‌اى زياد بود که فروغ آن از فرسنگ‌ها مسافت ديده مى‌شد. چنانکه فروغ آتش‌افروزى جشن سده را، مسعود غزنوى در سال ۴۲۶ هجرى برپا نمود به‌قول بيهقى از ده فرسنگى ديده شده بود. معمولاً اين آتش‌افروزى در دشتى پهناور انجام مى‌گرفت و همچنين بر فراز تپه‌ها و کوه‌ها بوته، هيمه و خار جمع‌آورى مى‌کردند.

در مجلس‌هائى که با حضور پادشاهان و بزرگان برپا مى‌شد شمع‌ها نصب مى‌کردند که مى‌بايست تا هنگام غروب آفتاب افروخته باشد. آتشى که در حضور پادشاهان و اميران افروخته مى‌شد خوانى مى‌گستردند و باده‌گسارى آغاز مى‌گشت. شعرا قصائدى را که در مدح جشن سده ساخته بودند، مى‌سرودند و مردم به شادى مى‌پرداختند و از فراز توده‌هاى کوچک آتش مى‌پريدند. کودکان و خردسالان نيز از اين شادى بهره‌مند بودند. جشن سده امروزه نيز در ميان زرتشتيان با همان شکوه و جلال خاص سابق برپا مى‌شود. به‌طورى‌که در تهران و کرمان و يزد معمول است پشتهٔ بزرگى از خار و هيزم فراهم مى‌سازند و روى هم انباشته مى‌کنند و هنگام شب که دعوت‌شدگان حاضر مى‌شوند و مراسم جشن آغاز مى‌شود، مؤبدان که لاله در دست دارند و دستشان به‌دست يکديگر است دور کوههٔ آتش مى‌گردند و 'آتش نيايش' مى‌خوانند. اين مؤبدان جامهٔ سفيد در بر دارند و پس از آنکه سه مرتبه به گرد پشته خار گشتند، تودهٔ خار را از اطراف با همان لاله‌هائى که در دست دارند آتش مى‌زنند. پشتهٔ خار که آتش گرفت چون به‌تندى فروزان مى‌شود بسيار تماشائى است همين‌که شعله‌هاى آتش از شدت خود کاست، از روى آن مى‌پرند. حتى در کرمان اسب سواران مسلمان اسب مى‌تازند و از روى آتش مى‌پرند. از مراسم برگزارى جشن زرتشتيان دادن نمايش‌هاى جالب توجه و نغمه‌سرائى است.