در بیان گرفتاری فرهاد به کمند عشق شیرین

چو دید آن نوش لب شوخ پریزاد		که فرهاد است در آن صنعت استاد
صلاح آن دید چشم شیر گیرش		که با تیر نگه سازد اسیرش
به مشکین طره سازد پای بستش		دهد کاری که می‌شاید به دستش
غرورش مصلحت را آنچنان دید		که باید مایه دید و پایه بخشید
نخستین شرط عشق است آزمودن		نشاید هرکسی را در گشودن
بسا کس کز هوس باشد نظر باز		بسا کز عشق باشد خانه پرداز
بباید آزمودش تا کدام است		هوس یا عاشقی او را چه کام است
به او گر نرد یاری می‌توان باخت		نگه را گرم جولان می‌توان ساخت
وگر دست هوس باشد درازش		توان از سر به آسان کرد بازش
خصوصا چون منی از بخت بدکار		مدامم با هوسناکان فتد کار
مرا نتوان هوس زد بعد از این راه		که خسرو کرده زین نیرنگم آگاه
وزان پس با هزاران دلستانی		شد آن مه بر سر شیرین زبانی
ز شرم پرده داران هوا خواه		سخن در پرده راند آن ماه آگاه
که آیین هنرور آنچنان است		که او را دل موافق با زبان است
مرا چشم از پی آن صنعت آراست		که از زر چشم او بر کار فرماست
چو مزدوران نظر نبود به سیمش		نباشد دیه بر امید و بیمش
نه رنجش از پی پا رنج باشد		کند کاری که صاحب گنج باشد
به لعلی قانع ار کانی نباشد		به نانی فارغ ار خوانی نباشد
نگردد مانعش یک گل ز گلزار		نبندد دیده‌ی اندک ز بسیار
بنایی کرد باید عشق مانند		که نتوان دور گردونش ز جا کند
به سان همت عشاق عالی		چون عهد عشق بازان لایزالی
ز پابرجایی و پر استواری		چو عاشق گاه رنج و گاه خواری
فضایش چون دل آزادگان پاک		رواقش چون خیال اهل ادراک
نه قصر و کاخ در کار است ما را		که از این نوع بسیار است مارا
غرض مشغولی و خاطر گشاییست		از این بگذشته صنعت آزماییست
اگر داری سر این کارفرما		هر آن صنعت که داری کارفرما
یکایک گفتنی‌ها را چو بشمرد		ز لب جان داد و از گفتار دل برد
ز شیرین نکته‌های دلفریبش		ز جان آرام برد ، از دل شکیبش
زمین بوسید فرهاد هنرمند		سخن را با نیاز افکند پیوند
که تا گل زینت گلزار باشد		به پیش عارضت گل خوار باشد
شکر را تا به شیرینی بود نام		کند شیرینی از لعل لبت وام
فلک را تا فروغ از اختران است		زمین را تا طراز از دلبران است
مباد ای اختر خوبی وبالت		طراز دلبری بادا جمالت
نشایم خدمتی را ور توانم		کلاه فخر بر گردون رسانم
نباشد قابلیت چون منی را		قبول خاطر سیمین تنی را
ولی چون التفات مقبلان است		چه غم آنرا که از ناقابلان است
ببینی پرتو خورشید رخشان		کز او سنگی شود لعل بدخشان
چو سعی ما و لطف کارفرماست		به خوبی کارها چون زر شود راست
مرا گفتی که از زر دیده بردار		که کارت همچو زر گردد در این کار
نیازم هست اما نی به گوهر		امیدم هست نی بر سیم و بر زر
به مسکینی سر گوهر ندارم		ولی از گوهری دل برندارم
چو لطف کارفرما هست یارم		اگر کوهی بود از جا برآرم
توان با شوق کوهی را زجا کند		فسرده خار نتواند ز پا کند
گل افسرده را آبی نباشد		دل افسرده را تابی نباشد
به خود این کار را مشکل توانم		وگر بتوان ز شوق دل توانم
در این کار ار دلم گیرد ثباتی		نگیرد جز به اندک التفاتی
کنیزان حرف شیرین چون شنیدند		نیاز مرد صنعت پیشه دیدند
تمامی همزبان گشتند یکبار		به فرهاد آگهی دادند از کار
که این بانوی ما بس ناصبور است		مزاجش نازک و طبعش غیور است
به رنجش چون دل او هیچ دل نیست		سرشتش گویی از این آب و گل نیست
به خونریزی عتابش بس دلیر است		که هم پیمان شکن هم زود سیر است
اساسی را به گردون گر برآرد		به اندک رنجشی از پا در آرد
ز بس نازک که طبع آن یگانه‌ست		مدامش از پی رنجش بهانه‌ست
ز بی‌پرواییش طبعی‌ست مغرور		به عاشق سوزیش خویی‌ست مشهور
چو خویش آتشین کین بر فروزد		جهان را خرمن هستی بسوزد
اگر آهن دلی پولاد پنجه		نه از کار و نه از بیداد رنجه
در این سودا قدم نه ، ورنه زنهار		سر خود گیر و وقت خود نگه دار
گرت از عاشقی پیرایه‌ای هست		کرا زاین نغزتر سرمایه‌ای هست
مراد خاطرش جوی و میندیش		گرت مرهم فرستد ور زند نیش
و گر مزدوری او را نیز کار است		درم بسیار و گوهر بی‌شمار است
چو میل خاطرت با غم نباشد		ورا چندان که خواهی کم نباشد
بزد آهی ز دل فرهاد مسکین		که ای شکر لبان خیل شیرین
مرا کاری که اول بار فرمود		فریب چشم شیرین عاشقی بود
چه مزدی بهتر از این دارم امید		که شیرین بهر این کارم پسندید
به من بخشید ای من خاک راهش		هزاران سال مزد اول نگاهش
اگر شکرانه را جان برفشانم		همانا قدر این نعمت ندانم
مگوییدم که از خویش بیندیش		گرت مرهم فرستد ور زند نیش
کجا زان طبع نازک باک دارم		اگر از او زهر من تریاک دارم
در این سودا چرا باشد زیانم		که او نازک دل و من سخت جانم
در این کار او سزد کاندیشه دارد		مرا دربار سنگ ، او شیشه دارد
هوسناک است آن کز رنجش یار		بیندیشد که با هجران فتد کار
هوس چون راه ناکامی نپوید		به هر کاری مراد خویش جوید
مرا کام دلی زان دلستان نیست		چه کام دل دلی اندر میان نیست
اگر رنجد و گر یاری نماید		هم از خود کاهد و برخود فزاید
ولی چون از میان برخاست عاشق		همان خواهد که دلبر خواست عاشق
به دل خواهش بود دل نیست با او		وگر آسان و مشکل نیست با او
ور از هجرش خمار از وصل مستی است		نباشد عشقبازی خود پرستی‌ست