علم، یک مسئلهٔ اجتماعی

همانند روابط ميان هر يک از بخش‌هاى جامعه، روابط بين علم و ساير بخش‌هاى متعدد جامعه، اغلب، از نظر مشارکت‌کنندهٔ در اين روابط، ناهماهنگ و از ديد يک مشاهده‌گر بى‌طرف دچار کارکرد بد (Dysfunctional) است. بنابراين جامعه‌شناسى نيز مى‌تواند علم را به‌عنوان چيزى که در جامعه‌شناسى به‌طور کلي، 'مسئله اجتماعى - Social problem' ناميده مى‌شود، مطالعه کند. علم به‌عنوان يک مسئله اجتماعى دو جنبه دارد، از يک جنبه، علم فعاليتى است که مشارکت‌کنندگان در آن، تا حدّ زيادي، نسبت به جامعه احساس خشم يا خصومت مى‌کنند، زيرا ارزش‌ها و نيازهاى آنان آن‌طور که شايد و بايد مورد احترام قرار نمى‌گيرند يا ارضاء نمى‌شوند. مثلاً آنها از آنچه که خودشان آن را نظارت و کنترل‌هاى غيرضرورى بر کارهاى خود مى‌دانند، اظهار تنفر مى‌کنند: آنها از حمايت مالى ناکافى در مورد ارجحيت تحقيقاتى خود شاکى هستند و بر پنهانکارى و سرّى بودن تحميل شدهٔ سياسى تأسف مى‌خورند، و مى‌کوشند تا تمام محدوديت‌هاى ناسيوناليستى و ساير محدوديت‌هاى محلى و کوته‌نظرانه را از فعاليت‌هاى پژوهشى و ارتباطى خود کنار بزنند - هرچقدر هم اين محدوديت‌ها ممکن است با توجه به نيازهاى اجتماعى ديگر بيش از علم لازم باشند. براى دانشمندان اينها مسائل اجتماعى‌اى هستند که بايد عليه آنها اعتراض کرد و تقاضاى اصلاح نمود. امروزه بين دانشمندان راه‌ها و وسايل متعدد سازمان يافته و سازمان نيافته براى جوابگوئى به اين مسائل وجود دارد.

به لحاظ ديگر، علم براى گروه‌هاى اجتماعى مختلفى که برخى نتايج آن را براى خودشان مضر مى‌دانند و بنابراين مى‌خواهند آن را محدود يا حتى محو کنند، يک مسئله اجتماعى است. در واقع، چه در درازمدت و چه در کوتاه‌مدت، بسيارى از نتايج علم براى گروه‌هاى اجتماعى مختلف زيانبار است. هرچقدر هم که اين نتايج سوء، اکثراً، ناخواسته باشند، باز هم مسئله مسئوليت اجتماعى دانشمندان را، که تا حدودى منشاء اين دستاوردها هستند، طرح مى‌کنند. به‌نظر رسيده است که مسئوليت نتايج زيانبار اجتماعى علم مستقيماً به دانشمندان مربوط نمى‌شود. بلکه به فرآيندهاى استقرار يافتهٔ سياسى و اجتماعى چندى براى ادارهٔ مسائل اجتماعى مربوط مى‌شود. نيز به‌نظر رسيده است که دانشمندان مى‌توانند در اين فرآيندهاى سياسى و اجتماعى نقش‌هاى مفيدى بازى کنند. اگر دانشمندان مسئوليت مطلق در مشکلاتى که آنها در بروزشان نقش داشته‌اند، ندارند، امّا نمى‌توان آنها را نيز از همهٔ جهات تبرئه کرد. امروزه ترتيبات متعدد سياسى و اجتماعى در حال وضع شدن است که به دانشمندان اجازه مى‌دهد تا به‌عنوان مشاورين متخصص در مورد جهات تکنيکى مسائل اجتماعى که در پديد آوردنشان نقشى داشته‌اند، يا پيش‌بينى مى‌کنند از فعاليت‌هاى آنها ناشى بشود، عمل کنند.