|
| امام‌زاده سيد‌على‌اكبر، روستاى على‌آباد، داورزن، سبزوار
|
|
| اين بنا، در روستاى متروک و خالى از سکنهٔ على‌آباد پايين، در بخش داورزن سبزوار قرار دارد. طرح اين بنا به صورت مربع است و ورودى آن به شکل ايوانى مشخص شده است. اندازهٔ ابعاد بنا ۴×۴ و عرض ورودى آن ۱/۳۰ متر است. مصالح بنا، خشت و مقدارى آجر در قسمت فوقانى است. ورودى بنا در ضلع شرقى است و درِ ديگرى در ضلع غربى موجود بوده که مسدود شده است. حياطِ امام‌زاده ۱۲×۲۰ متر و داراى محوطهٔ مشجرى است. طرح بنا شبيه به آثار پيش از عهد صفوى در خراسان است؛ ولى به علت تعميرات مکرر، عناصر بسيار کمى از طرح اوليهٔ آن باقى مانده است. نقاشى سردر ورودى و داخل بنا ارزش هنرى ندارد. گفته‌اند که شخص مدفون در بنا، برادر امام‌زاده سيداسماعيل در مزينان است.
|
|
| امام‌زاده سيداكبر، دهلران
|
|
| زيارتگاه امام‌زاده سيد اکبر در ۱۰ کيلومترى دهلران قرار دارد. مردم محل بر اين باورند که وى پسر حضرت امام موسى کاظم (ع) است که به همراه حضرت معصومه به منظور ديدار از حضرت امام رضا (ع) از عراق به ايران آمده و در دهلران در اثر بيمارى فوت کرده و در اين محل مدفون شده است.
|
|
| مى‌گويند سيد صلاح‌الدين محمد که در آبدانان مدفون است، برادر امام‌زاده سيد اکبر است.
|
|
| امام‌زاده سيدمظفر، بندرعباس
|
|
| اين امام‌زاده را به يکى از فرزندان امام موسى بن جعفر (ع) منسوب مى‌دانند که در سال ۴۰۲ هجرى قمرى در اين محل (بندرعباس) فوت و دفن شده است. ساختمان اين زيارتگاه يک گنبد کاشىکارى شده دارد.
|
|
| امام‌زاده شازده فاضل يزد، يزد
|
|
| اين بقعه با توجه به گنبد آجرى کم‌خيز و بناى سادهٔ بيرونى از نظر معمارى فاقد جلوه‌اى ويژه است. بدنهٔ داخل بقعه با کاشيکارى طرح هندسي؛ مرکب از ستاره‌هاى شش پر و شش ضلعى‌ها و حاشيه‌اى از کاشى معرق زينت شده است. درون بنا قبرى قرار دارد و بر آن کتيبه‌اى از کاشى معرق دورهٔ تيمورى نصب شده است که صاحب مزار را معرفى مى‌کند. براساس نوشتهٔ اين کتيبه صاحب مدفن فضل بن امام موسى کاظم (ع) متوفى در سال ۲۰۲ هجرى قمرى است. نصب اين کتيبه کاشى متعلق به دورهٔ تيمورى از آثار قطب الدين خضر شاه است که مؤلف «جامع مفيدي» نيز به آن اشاره کرده است. زرتشتيان نيز اين مزار را گرامى مى‌دارند و آن را مدفن يکى از شاهزادگان ساسانى مى‌دانند. به روايتى ديگر اين بقعه مدفن يکى از مضروبين واقعهٔ فهرج در سال ۷۴۷ هـ.ق است.
|
|
| امام‌زاده شاه ابراهيم، قم
|
|
| اين بنا در مزرعهٔ شاه ابراهيم در ۲۴ کيلومترى قم واقع شده و بناى کنونى آن مزارى از دورهٔ صفوى است. گنبد آن به بلندى ۷ متر، هرمى برجى و آراسته به کاشى فيروزه‌اى است. درگاه ورودى بقعه از سوى غرب به ايوانى باز مى‌شود که رواقى در روبه‌رو دارد. از اين رواق، درى به مسجد جنب مزار گشوده مى‌شود. بالاى درگاه مسجد، سنگ نبشته‌اى کوچک مشتمل بر نام بانى و تاريخ بنا قرار دارد. نماى داخلى بنا چهار ضلعى متساوى با جدار سفيدکارى، بدون تزئينات است که در ارتفاع ۲/۵ مترى، با افزودن چهار نيم طاقى در گوشه‌هاى چهارگانه، شکل آن را به فلکه‌اى تبديل کرده و پاطاق پوشش عرقچينى آن را بالا آورده‌اند.
|
|
| آثار قديم اين امام‌زاده عبارتند از: در منبت به تاريخ ۱۰۱۵ هـ.ق قطعه چوبى منبت به درازا و پهناى ۲۰ در ۸۰ سانتى‌متر که با تاريخ ۱۰۱۵ هـ.ق در بدنهٔ جنوبى ايوان و کنار درگاه ورودى بقعه نصب شده است و چهار سنگ‌نبشته مشتمل بر ابياتى که بر اسپر بدنهٔ جنوبى رواق غرب نصب شده و تاريخ ۱۰۶۴ هـ.ق حاکى از جريان آب قنات پيرمهدى است و سنگ‌نبشته‌اى با تاريخ ۱۰۷۸ هـ.ق که حاکى از احداث برکه‌اى در کنار مزار مى‌باشد. متن يکى از دو لوح قبر، بيانگر تعميرات در اين مزار است.
|
|
| امام‌زاده شاه حمزه، كازرون (سلجوقيان)
|
|
| اين آرامگاه در محوطهٔ بازار کازرون واقع است. نماى بنا مرکب از سه طاقنما با قوس تيزه‌دار است که ورودى بقعه در طاقنماى ميانى آن قرار دارد. بر فراز بقعه، گنبد بسيار بلندى بر روى يک دوره و يک گردنى شانزده ضلعى استوار گرديده است. صاحب بقعه را حمزه بن موسى بن جعفر مى‌دانند و مى‌گويند زمانى که خواجه نصيرالدين طوسى از اين محل عبور مى‌کرده، شاهد تابش نور از تلى مى‌گردد که پس از کاوش، مرقد امام‌زاده در آنجا هويدا مى‌شود. اين امام‌زاده از جمله زيارتگا‌ه‌هاى مورد احترام مردم کازرون است.
|
|
|
|
| شاهزاده حمزه از فرزندان موسى بن جعفر (ع) و برادر امام رضا (ع) است. اين امام‌زاده که در ميدان کهنه قم واقع شده، مورد احترام ويژه مردم است.
|
|
| بقعه شاهزاده حمزه پلان بسيار جالبى دارد. درهاى ورودى به داخل حياط از ضلع شرقى و غربى به طور قرينه تعبيه شده است. حياط بقعه مستطيل شکل است و در دور آن طاق نماهايى تعبيه شده که کلاً داراى طاق رومى هستند. در ضلع جنوبى روبروى در ورودى حرم، محوطه ايوانى شکلى به صورت شاه‌نشين وجود دارد که دو ستون در وسط و دو نيم ستون در طرفين آن قرار دارد و نوع طاق آن رومى است. ستون‌ها يک پارچه و از سنگ است.
|
|
| يکى از تزئينات بسيار جالب بقعه، ايوان ورودى به حرم است. در بدنه ايوان و در زير پايه قوس يک رديف کتيبه بر روى زمينه لاجوردى وجود دارد که انتهاى آن تاريخ ۱۳۰۱ هـ.ق را که تاريخ احداث بنا باشد، نشان مى‌دهد. ديوارهاى ايوان داراى کاشى‌هاى شطرنجى سفيد بر زمينه لاجوردى است و بيش‌تر اين نوع کاشى‌ها از نوع کاشى قاجارى است. سقف حرم به صورت حلزونى يا ترکيبى از مخروطى و گنبدى است که در رأس، حالت مدور پيدا کرده است. تمامى روى آن با کاشى آبى‌رنگ پوشانده شده است. در قسمت زير گنبد از داخل مقرنس‌سازى بسيار جالبى که با گچ انجام شده، به چشم مى‌خورد. اطراف مقبره را صندوقى مشبک گذارده‌اند که از سطح زمين، حدود ۲/۵ متر بالاتر است. پيرامون آن کتيبههاى کاشى در هر چهار طرف تعبيه شده است.
|
|
| در جنب اين امام‌زاده، امام‌زاده ديگرى به نام شاهزاده احمد وجود دارد که گويا برادر شاهزاده حمزه است. قبرهاى متعددى در اطراف هر دو امام‌زاده به چشم مى‌خورد.
|
|
| امام‌زاده شاه محمدتقى، بندرعباس
|
|
| اين زيارتگاه به دوران بعد از اسلام تعلق دارد. مکان آن در کنار جادهٔ بندرعباس - سورو قرار دارد و هم اکنون در محوطهٔ پارکِ هتل هما واقع شده است. تاريخ بناى آن مشخص نيست و مورد توجه مردم محلى است.
|
|
| امام‌زاده شاه ميرعلى حمزه، شيراز (تيموريان)
|
|
| اين آرامگاه در پايين خيابان دروازه قرآن شيراز واقع و بنايى مشتمل بر صحن و حرم وسيع است. فضاى باز که وسعتى نزديک به سه برابر سطح فضاى بسته دارد، به صورت حياطى کشيده در سمت جنوب ساختمان واقع شده است. ورودى و بخش‌هاى خدماتى در جهت ديگر حياط قرار دارند. فضاى بسته مجموعه نيز خود از دو بخش تشکيل شده است، اول فضاى چليپايى شکل (چهار صفه) مرکزى است که قسمت اصلى بنا محسوب مى‌شود و دوم، اتاق‌ها و ايوان‌هاى کوچکى که ورود به فضاى اصلى از داخل آن‌ها صورت مى‌گيرد. بناهاى ديگرى که در طرف ديگر صحن ساخته شده‌اند، جديدالتأسيس هستند.
|
|
| فضاى اصلى امام‌زاده آيينه‌کارى شده است. درهاى منبت و پنجره‌هاى گره چينى شدهٔ نفيس، بخش ديگرى از تزئينات مجموعه محسوب مى‌شوند. بر روى مرقد ضريحى از چوب، خاتم و فولاد قرار دارد. در بالاى ورودى به صحن قطعه سنگى سرخ فام نصب گرديده و بر آن به خط ثلث شيوا و به خط ابراهيم سلطان فرزند شاهرخ تيمورى جملاتى نوشته شده است.
|
|
| ساختمان اصلى بقعه را به عضدالدوله ديلمى نسبت مى‌دهند که در دوره‌هاى تيمورى، صفويه، زنديه، قاجاريه و دورهٔ معاصر مکرر بازسازى و تعمير شده است. در اطراف بنا در گذشته قبرستان وسيعى قرار داشته که در دورهٔ معاصر به هنرستان صنعتى و باغ ملى تبديل گرديده است. صاحب مدفن را فرزند امام موسى کاظم (ع) نوشته‌اند.
|
|
| امام‌زاده شاهزاده اسماعيل، دهكده برز، ابيانه،نطنز
|
|
| اين بنا در دهکدهٔ برز (بر وزن طرز)، در سه کيلومترى ابيانه واقع شده و گنبد کاشى‌کاريِ مخروطى شکل و سقف و ستون‌هايى از چوب گردو دارد. روى يکى از ستون‌هاى اين مزار، اشعار ذيل به خط نستعليق کنده‌کارى شده است:
|
|
| «نجـار چـو کـرد کشتـه فيـض درو
|
|
| من هم پس تاريـخ نمـودم يـک و دو
|
| ز استاد محب حساب جستم گفتا
|
|
| کردم آباد فرس مسجد از نو ۱۰۲۳»
|
|
|
| در يکى از کتيبههاى باقى‌مانده از منبر منبت‌کارى نفيس مسجد که بر اثر سيلاب از هم پاشيده شده است؛ تاريخ ۵۴۳ هـ.ق حک شده است.
|
|
| امام‌زاده شاهزاده جعفر، روستاى كوشكى، اسفراين
|
|
| بنا به اعتقاد اهالى روستاى کوشکى، اين امام‌زاده فرزند امام رضا (ع) مى‌باشد و حرم وى زيارتگاه مردم اسفراين و روستاهاى اطراف است. بناى امام‌زاده در دوره‌هاى مختلف تعمير شده است و بناى فعلى آن در حدود ۲۰۰ سال قدمت دارد.
|
|
| امام‌زاده شاهزاده حسين، قزوين (صفويان)
|
|
| اين بنا که در شهر قزوين واقع شده، آرامگاه حسين، فرزند حضرت على بن موسى‌الرضا (ع) است. وفات ايشان، طبق کتيبهٔ موجود در ضريح چوبى نفيس آرامگاه، در سال ۲۰۱ هـ.ق روى داده است. تاريخ و شکل بناى اوليهٔ بقعه معلوم نيست. قديمى‌ترين تاريخ بنا، به ضريح چوبى بسيار نفيس بقعه مربوط است که تاريخ ۸۰۶ هـ.ق بر روى آن حک شده است. تاريخ اوليهٔ بناى کنونى را به دورهٔ شاه‌صفى صفوى نسبت مى‌دهند. طبق کتيبههاى موجود، بناى امام‌زاده دراوايل قرن چهاردهم هجرى قمرى بازسازى شده است. ساختمان ايوان بزرگ شمالى، ديوارهٔ صحن و سردرِ پرکار امام‌زاده و نيز تزئينات کاشىکارى گنبد و آيينه‌کارى فضاهاى داخلى، به همين سال‌ها مربوط است.
|
|
| بناى امام‌زاده، در کل، مشتمل بر آستانه و صحن و بقعه است. درگاه يا آستانه، جنبه‌هاى تزئينى زيبا دارد و بالاى قوس سردرِ امام‌زاده، تزئينات کاشى با نقش هندسى وجود دارد و در دو سوى بنا، دو مناره قرار گرفته است. درِ ورودى امام‌زاده بسيار بلند و مجلل است و در هر لنگهٔ آن، کوبه‌اى نصب شده است و در زير هر کوبه، کلمهٔ «يا مفتح‌الابواب» با خط نسخ زيبايى نوشته شده است. کتيبهٔ سردر، که به سال ۱۳۰۷ هـ.ق تعلق دارد، به خط نستعليق عالى و به رنگ سفيد در زمينهٔ کاشى لاجوردى در دو رديف، مشتمل بر ۱۲ بيت شعر است. پس از آستانه، هشتى قرار دارد که به صحن وسيعى منتهى مى‌شود. آرامگاه، ساختمان کوچک و منفردى است که در ميان صحن وسيعى قرار گرفته است. ديوارهاى اين صحن طاق‌نماسازى شده است. در سمت شمال و در کنار ورودى اصلى مجموعه، پشت طاق‌نماها، حجره‌هايى نيز وجود دارد. در دو سوى آستانه، پنج حجرهٔ ايوان‌دار و در سه جانب ديگر آن، ۵۲ ايوان بنا شده است. شکل کلى صحن، از شکل ساختمان ميانى تبعيت مى‌کند و به صورت مستطيل نسبتاً کشيده‌اى است که در يک سمت، گوشه‌هاى مورب دارد. صحن داراى دو درِ اصلى در امتداد محور اصلى بقعه است. در وسط صحن، مقابل درِ ورودى، سقاخانهٔ بزرگى با طرح هشت‌ضلعى وجود دارد که کتيبه‌اى بر آن نصب شده است. در آخر کتيبه، سال بنا، ۱۳۴۰ هـ.ق ذکر شده است. خود بقعه، بناى کوشک‌مانندى دارد که از درون آن و از چهار جهت مى‌توان به بيرون نظر انداخت. گنبد‌خانهٔ اصلى، در ميان چهار ايوان که در چهار جهت اصلى ساخته شده‌اند، قرار گرفته است.
|
|
| امام‌زاده شاهزاده عبداللّه و شاهزاده اسماعيل، كاشان
|
|
| اين بناها در کوى مختص‌آباد بيدگل کاشان، به فاصلهٔ تقريبى چهل متر از يکديگر، قرار دارند. اين امامزادهها که فرزندان حمزه بن امام زين‌العابدين (ع) هستند، هر يک بقعه و بارگاهى مخصوص دارند. بناهاى اين امامزادهها، از نظر ساخت و تزئين، جالب توجه‌اند و زيارتگاه مردم هستند.
|
