نحوهٔ ارائه پیام (۲)

در به‌وجود آمدن يک استنباط راجع به منبع يک پيام، تجزيه و تحليل پيام او، اين خطر وجود دارد که ما اشتباه کنيم. حتى اگر مهارت‌هاى کافى در عواملى که براى ارتباط مؤثر هستند نيز داشته باشيم، باز هم احتمال اين اشتباه وجود دارد.

اغلب ما در استنباط‌هائى که مى‌کنيم دچار اشتباه مى‌شويم، به‌ويژه وقتى فاقد آن مهارت‌هاى لازم براى تجزيه و تحليل پيام باشيم. اين‌چنين اشتباهاتى مداوم و هميشگى خواهد بود. اين گفته که براى پيشرفت، احتياط ضرورى است جمله و فکر خوبى است. وقتى که بخواهيم راجع به مقاصد (intetions) و نيت‌هاى فرستندهٔ پيام براساس رمزخوانى که از سهم کوچکى از پيام او انجام داده‌ايم به استنباطى دست يابيم، اين احتياط ضرورت بيشترى پيدا مى‌کند.

برلو مى‌نويسد: 'آدم‌هائى که به‌طور مداوم اهداف خاصى را به منابع يک پيام براساس شنيدن يا خواندن پيام‌هاى آنها نسبت مى‌دهند، در واقع داراى يک بيمارى جديد روحى و درونى هستند.'

بازمى‌گرديم به مشخصهٔ مهم ديگرى از نحوهٔ ارائهٔ پيام يعنى گيرنده. برلو مى‌نويسد: 'ارتباط برقرار کردن يعنى جست و جوى يک پاسخ از سوى يک گيرنده.

همگى منابع ارتباطى به اين دليل ارتباط برقرار مى‌کنند که گيرندگان پيام آنها کارى يا چيزى را انجام دهند چيزى را رد کنند يا چيزى را بپذيرند.

ما به‌عنوان يک منبع پيام، نيازمند اين مطلب هستيم که هرگز گيرنده را فراموش نکنيم. بايد کدهائى (رمزهائي) را انتخاب کنيم که فکر مى‌کنيم گيرنده مى‌تواند رمزخوانى کند؛ عناصرى از کدها را برگزينيم که توجه او را جلب کند و ضمناً رمزخوانى آنها نيز برايش آسان و ساده باشد؛ بايد اين عناصر را به نحوى ساخت بدهيم که به حداقل کوشش جهت رمزخوانى و تفسير آنها نياز باشد؛ محتوائى را انتخاب کنيم که گيرنده را متقاعد (convinced) کند و يا با تمايلات و نيازهاى او مرتبط باشد؛ و سرانجام بايد گفت که لازم است نحوهٔ ارائه‌اى براى پيام خود انتخاب کنيم که به حداکثر تأثير ممکن دست يابد و هدف‌هاى ما را جامهٔ عمل بپوشاند.'

برلو ادامه مى‌دهد: اصول نحوهٔ ارائهٔ پيام را نمى‌توان به تفصيل بيان کرد. اين ناشى از ناتوانى است که قسمتى از دلايل آن گفته شد. اما بى‌‌شک اين اصول سبب پيشرفت در ميزان مؤثر بودن ارتباط مى‌شود. (Berlo,1960,pp61-62)

طى سال‌هاى آينده و حتى قرن‌هاى بعد، اين اصول به‌تدريج کشف و تدوين خواهد شد. آن‌چنان که آثار کم‌رنگ و مبهمى از ورود به چنين حوزه‌اى از دستيابى‌ها ديده مى‌شود. مثلاً تا همين چند سال پيش در دانشکده‌هاى روزنامه‌نگارى وقتى مى‌خواستند راجع به معيارها و ضابطه‌هاى خبر صحبت کنند جدول درهم و بى‌نظمى را ارائه مى‌دادند که در آن ورود و خروج سرشناسان، تعداد کسانى که در بانک‌هاى گوناگون حساب باز کرده‌اند، اقدامات خيرخواهانهٔ افراد، نجات غريق، فداکارى حيوانات، روابط عشقى و از اين قبيل جاى گرفته بود. در حالى‌که اکنون بحث دربارهٔ محتواء خبر در جدولى منظم‌تر که براساس تجربه به‌دست آمده و حالتى شبه قانون را به خود گرفته است يعنى هفت ارزش خبر و شاخه‌هاى فرعى آن جاى داده شده است.

در مورد پيام‌هاى ساده‌تر از خبر نيز موضوع به همين ترتيب است، نحوهٔ ارائهٔ پيام‌هاى تابلوهاى راهنمائى و رانندگى در حال حاضر بيشتر از گذشته از شبه قانون‌هائى متابعت مى‌کند. مثلاً به تجربه کشف شده است که رنگ سبز از رنگ‌هاى سفيد، سياه و آبي، بيشتر بر روى راننده تأثير مى‌گذارد. به همين دليل، زمينه‌هاى تابلوهاى اتوبان‌‌ها به‌تدريج در سراسر جهان به اين رنگ درآمده است. يا معلوم شده است که در جاده‌ها، پيام يک‌طرفه يا ورود ممنوع اگر روى آسفالت نوشته شود زودتر دريافت مى‌شود تا کنار جاده يا بالاى سر راننده. همچنين مشخص شده است که نشانه‌ها بيش از نمادهاى نوشتنى مثل کلمات، قدرت تجلى معنى در ذهن رانندگان را دارند. آن‌چنان که از ۴۹ پيام رانندگى سيستم اروپائي، تنها سه پيام، يعنى ايست، بيمارستان و گمرک با کلمات و بقيه با نشانه‌هاى تصويرى يا نمادهاى تصويرى عرضه مى‌شوند. حتى استفاده از نمادهاى جدا از کلمات در موارد گوناگون کاربرد وسيع‌ترى مى‌يابد. به‌عنوان مثال اخيراً سازمان بين‌المللى هواپيمائى غيرنظامى براى گروه‌هاى نجات و همچنين بازماندگان يک سانحهٔ هوائي، تابلوهائى به‌اندازهٔ ۴۶×۶۱ سانتى‌متر با يک سرى نمادهاى قراردادى متفاوت با کلمات تعيين کرد که بازماندگان هواپيماى سانحه ديده بايد آن را به‌‌صورتى نصب کنند که هواپيماى نجات آنها را ببينند. اين‌چنين ابعادى با نمادهاى تصويرى براساس تجربه براى ارائهٔ پيام در اين موارد مناسب‌تر تشخيص داده شده است. (I.C.A.O,1987)

ديويد برلو در انتهاى مبحث پيام در کتاب خود مى‌نويسد: ما سه عامل را که مرتبط با توليد پيام از سوى منبع -رمزگذار (source-encoder) است ذکر کرديم: (کد، محتواء و نحوهٔ ارائه). در برقرارى ارتباط و تجزيه و تحليل ارتباط، ما نياز به توجه و تمرکز برروى نمادهائى (کدها) که منبع براى توليد پيامش انتخاب کرده است داريم. محتواء را تجزيه و تحليل مى‌کنيم، با اين سؤال که ايده و منظوور بيان شده يا اطلاعات گزارش شده چيست؟ ما نحوهٔ ارائه را تجزيه و تحليل مى‌کنيم با اين سؤال که آيا منبع رمزگذار، به چه روشى کد و محتواء را انتخاب کرده است؟ و با چه دليل؟ و با چه تأثيري؟

براى يک تجزيه و تحليل برروى تمامى اين سه عامل، نياز به انتخاب واحدى معين و عناصر تعيين شده داريم. ما نيازمنديم که تعيين کنيم چه عناصرى انتخاب شده و کدام يک رد شده است. نياز داريم که مشخص کنيم کدام يک از عناصر ساخت مورد استفاده قرار گرفته و از کدام يک اجتناب شده است. انتخاب ما از سطوح عناصر و ساخت، براساس هدفى که داريم و سطح تجزيه و تحليل ما تعيين خواهد شد. (Berlo,1968,p62)

ديديم برلو مى‌گويد بايد کتاب‌هاى بسيار دربارهٔ رابطهٔ بين نحوه‌هاى گوناگون ارائهٔ پيام و تأثيرهاى آنها روى گيرنده نوشته شود.