|
|
|
| خريد منابع هسته و دسترسى به ساير منابع، امروزه مستلزم آگاهى منطقى از سازوکارهاى موجود تحويل منابع مى‌باشد. در مورد برخى اطلاعات در قالب الکترونيکي، انتخاب بعضاً وسعت گيج‌کننده‌اى دارد.
|
|
|
|
| ديسک نورى که امروزه به‌عنوان يک فن‌آورى نسبتاً کامل تثبيت شده نه يکي، بلکه چندين سازوکار براى تحويل اطلاعات ارائه مى‌کند. ساده‌ترين آنها عبارت است از يک کار ايستگاه تک کاربره - شامل يک رايانه، يک يا چند ديسک‌گردان، و احتمالاً يک چاپگر. از اين نوع سيستم مى‌توان بهخوبى براى منابعى که احتمال مى‌رود در حد قابل قبول و تنها در يک محل مورد استفاده قرار گيرند، استفاده کرد. در اين سيستم هزينه‌ها ثابت و از قبل تعيين‌شده هستند و در نتيجه، بودجه‌بندى بسيار آسان‌تر از سيستم‌هاى درون‌خطى مى‌باشد. سرعت، سهولت استفاده و توانائى‌هاى بازيابى در ديسک نوري، امتياز بزرگى در برابر برخى از نسخه‌هاى چاپى به شمار مى‌روند. در مواردى که سطح تقاضا بالا است، امکانات تک‌کاربر به تنگنائى بدل مى‌شود که دسترسى به اطلاعات را محدود مى‌کند.
|
|
|
|
| سيستم‌هاى شبکه‌اى در انواع پيکربندى‌ها و اشکال مختلف به‌منظور غلبه بر موانع فيزيکى موجود در دسترسى انفرادى ايجاد شدند و از شبکه‌هائى که چندين کار ايستگاه را در يک ساختمان به يکديگر پيوند مى‌دهند تا آنهائى را که به صدها کاربر در يک پرديس وسيع خدمات مى‌دهند، شامل مى‌شوند. از نظر استفاده از منابع، شبکه‌بندى دو مزيت مهم دارد: اوّلاً کاوش هم‌زمان به وسيلهٔ شمارى از افراد را ممکن مى‌سازد؛ ثانياً امکان دسترسى از راه دور از کار ايستگاه‌هاى مستقر در خارج از محل ديسک‌ها را فراهم مىآورد. به هر حال تصميم‌گيرى براى سرمايه‌گذارى در يک شبکهٔ ديسک نورى مستلزم موازنهٔ مزاياى دسترسى بهتر، با هزينه‌ها (و نيز امکان کهنگى فن‌آوري) است. اگر يک شبکه هم اکنون نصب شده، اقدام عملى مشخص عبارت است از توجه به اضافه نمودن منابع جديد (با اين شرط که فراهم نمودن آنها از نظر فنى امکان‌پذير باشد)، در شرايط صدور مجوز، اجازهٔ اين کار داده شده باشد، و هزينه‌ها مانع اين کار نباشند.
|
|
| دسترسى سرويسگيرنده - سرويس‌دهنده (Client Server)
|
|
| يکى از ابتکار عمل‌هاى جديد، ايجاد فن‌آورى ارل (Electronic Reference Library - ERL) (کتابخانهٔ مرجع الکترونيکي) توسط سيلور پلاتر بوده است. با اين فن‌آوري، فشار کارى ميان کار ايستگاه کاربر، نرم‌افزار بازيابى (سرويسگيرنده) و سامانهٔ رايانه‌اى (سرويس‌دهنده) که ميزبان پايگاه‌هاى اطلاعاتى ديسک نورى و نرم‌افزار کاوش مى‌باشد، تقسيم مى‌گردد. امتياز اين رويکرد، به حداکثر رساندن استفاده از شبکه است و با استفاده از انتخاب ميانجى‌ها و طيفى از کار پايه‌هاى فن‌آورى اطلاعات، دست‌يابى سريع و آسان را ممکن مى‌سازد.
|
|
| دست‌يابى درون‌خطى از طريق ميزبان‌هاى تجارى
|
|
| هر چند ديسک نوري، در محيط‌هائى که خودياورى (Self - Service) يک گزينه عملى باشد، بهخوبى عمل مى‌نمايد، ولى دو کمبود دارد: يکى جارى نبودن آن و ديگرى قيمت آن. با هزينه‌هاى ثابت و از پيش تعيين شده، هرچه تعداد کاربران کمتر باشد، - هزينهٔ هر کاوش بيشتر خواهد شد. ميزبان‌هاى تجارى درون‌خطى نظير ديالوگ مدت زمان زيادى است که به‌عنوان راهى براى رفع نياز به طيف وسيعى از منابع که سطح تقاضاى کمترى دارند، به‌کار برده مى‌شوند. پايگاه‌هاى اطلاعاتى درون‌خطى نيز در جائى که کاربران به اطلاعات جارى نياز دارند ضرورى است - چرا که ديسک نورى نمى‌تواند از نظر جارى بودن رقابت کند. در اقدامى براى جذب کاربران نهائي، بسيارى از ميزبانان، ميانجى‌هاى ساده‌ترى را عرضه نموده‌اند؛ هر چند که سازوکارهاى محاسبه‌ٔ هزينه هنوز هم عمدتاً بر مبناى پرداخت به نسبت استفاده است تا بر مبناى اشتراک، و احتمال هم نمى‌رود که کتابداران تمايلى به دادن اجازهٔ آزادى عمل به کاربران داشته باشند.
|
|
| يک استثناء قابل ذکر، فِرست سرچ (First Search) است - يک خدمت درون‌خطى کاربر نهائى با ميزبانى اُ.سى.اِل.سي (OCLC). در يک حرکت بنيادي، اُ.سى.اِل.سي هزينه‌هاى مربوط به زمان اتصال و نمايش رکورد را حذف نموده و کاربران مى‌توانند از بين پرداخت يک حق اشتراک ثابت سالانه، يا قيمت‌گذارى قبل از کاوش، يکى را انتخاب نمايند. در گزينه دوم، مجموعه‌اى از کاوش‌ها از قبل خريدارى مى‌شوند و هرچه تعداد کاوش‌هاى خريدارى‌شده بيشتر باشد، کاوش ارزان‌تر تمام مى‌شود، اين ساختار سادهٔ قيمت‌گذاري، طيف وسيعى از پايگاه‌هاى اطلاعاتى رايج، و وجود ميانجى کاربرپسند، براى فِرست سرچ جايگاه جالب‌توجهى نزد بسيارى از کتابخانه‌ها فراهم ساخته است.
|
|
| پايگاه‌هاى اطلاعاتى با نصب موضعى
|
|
| گزينهٔ ديگر عبارت است از نصب پايگاه‌هاى اطلاعاتى بر روى يک سامانهٔ رايانه‌اى داخلي، از راه انتقال اطلاعات توزيع‌شده بر روى ديسک نوري، نوار مغناطيسى يا ديسکت. در اين صورت، کار ايستگاه‌هاى متصل به يک شبکهٔ محلى مى‌توانند از طريق سامانهٔ رايانه‌اى کتابخانه، مستقيماً به اطلاعات دسترسى پيدا کنند - به اين ترتيب زمان کاوش، کاهش چشمگيرى مى‌يابد. به هر حال، مشخص نمودن اين ترتيبات با ناشر مربوطه به‌منظور اجتناب از تخلف در حق مؤلف، ضرورى مى‌باشد.
|
|
| دسترسى درون‌خطى از طريق شبکهٔ دانشگاهى
|
|
| با تشويقات جيسک، به انتخاب پايگاه‌هاى اطلاعاتى - عمدتاً منابع کتابشناختى - براى مؤسسات آموزش عالى در بريتانيا اقدام گرديده است. بيشتر پايگاه‌هاى اطلاعاتى در مرکز داده‌هاى بيدز در دانشگاه بث (BIDS Data Centre at Bath University) نصب مى‌گردند، کارکنان و دانشجويان از طريق جانت (شبکه مشترک دانشگاهى Joint Academic Network - JANET) مستقيماً از کار ايستگاه‌هاى خودشان، وصل مى‌شوند. قيمت‌ها توسط مؤسسات مادر پرداخت مى‌شود و هزينه‌ها به‌صورت نرخ سالانه براى هر پايگاه اطلاعاتى که براى اشتراک انتخاب کنند، محاسبه مى‌شود. اگرچه طيف پايگاه‌هاى اطلاعاتى ارائه شده گسترده نيست، ولى آنها که موجود هستند عمدهٔ خدمت‌هاى اصلى انتخاب شده براى مراجعات وسيع آنها را شامل مى‌شوند. مشخص گرديده که اين نوع دسترسى درون‌خطى در ارتباط با دانشگاهيان به دلايل زير بسيار معمول است: سهولت استفاده از ميانجي، پايگاه‌هاى اطلاعاتى پرطرفدار، اطلاعات جاري، و دسترسى رايگان آسان. براى تداوم اشتراک بايد علاقه‌مندى کافي، يا از سوى مؤسسه در کليت آن يا از سوى بخش‌هاى خاص، و نيز کاربران کافى با کار ايستگاه‌هاى مربوطه، موجود باشند.
|
|
| دسترسى درون‌خطي، مستقيماً از طريق ناشران
|
|
| به‌تدريج اغلب ناشران، با حذف ميزبان واسط، امکان دسترسى مستقيم به پايگاه‌هاى اطلاعاتى خود را فراهم مى‌سازند. برخى از اينها، پايگاه‌هاى اطلاعاتى کتابشناختى و متن کامل مى‌باشند که از طريق يک مودِم و ارتباط مخابراتى شماره‌گير، و با سازوکارهاى قيمت‌گذارى که از اشتراک ثابت سالانه تا خريد از پيش پرداخته شده براى تعداد ساعات مشخص کاوش، و شيوهٔ متعارف‌تر، يعنى صدور صورت‌حساب براساس هر دقيقه از مدت زمان اتصال را شامل مى‌شود، قابل دسترسى مى‌باشند.
|
|
| به هر حال امروزه به تعدادى از مجلاتى که تعداد آنها سريعاً افزايش مى‌يابد مى‌توان از طريق اينترنت دسترسى پيدا نمود. در اين مجلات احتمالاً مقالاتى وجود دارند که حداقل چند روز قبل از نسخهٔ چاپى منتشر شده‌اند.
|
|
| در اين ويرايش‌هاى الکترونيکي، مى‌توان بين مقالهٔ اصلى و هر نوع نامه، تکذيب، يا سرمقاله که در رابطه با موضوع باشد ارتباط برقرار نمود. البته در نسخه‌هاى چاپى لازم است براى يافتن اين موارد به شکل فيزيکى در شماره‌هاى بعدى کاوش کرد. اتصال به منابع مربوطهٔ ديگر نيز ممکن است، مثل پيوند مستقيم بين استنادات انتهاى يک مقاله و يک پايگاه اطلاعاتى کتاب‌شناختي. انتخاب يک استناد خاص، ارجاع کاملى شامل يک چکيده و جزئيات کاملى از وابستگى نويسنده را بر روى صفحهٔ نمايشگر مىآورد که به کاربر کمک مى‌کند تا دربارهٔ تهيهٔ يک کپى از مقاله تصميم بگيرد.
|
|
| با وجود تمامى تبليغات دربارهٔ دسترسى الکترونيکي، به‌سادگى ممکن است از اين نکته غفلت شود که معمول‌ترين روش‌هاى تحويل اطلاعات، هنوز همان نسخهٔ چاپى و امانت کتابخانه‌اى مى‌باشد - مثلاً بيش از ۵/۳ ميليون درخواست در طول سال‌هاى ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۴ به مرکز تحويل مدرک کتابخانهٔ بريتانيا داده شده؛ اين وضعيت احتمالاً تا مدتى بعد نيز ادامه مى‌يابد.
|
