فراگیر

آنچه به‌صورتى کلى مى‌توان به‌عنوان عامل مؤثر در ميزان و کيفيت يادگيرى و فراگيران در خود آنها جستجو کرد عبارت است از نياز، موقعيت و خصوصيت فراگير.

علاوه بر عوامل ياد شده در زمينهٔ ويژگى‌هاى فراگيران و عوامل مؤثر در يادگيرى آنها خلاقيت، شور و حس کنجکاوى نيز از عوامل مؤثر در يادگيرى فرد مى‌باشند که محرک‌هاى درونى خوانده مى‌شوند.

با استفاده از اين محرک‌ها فرد مى‌کوشد از طريق خودآموزى و کنکاش پژوهش به پاسخ پرسش‌هاى خود برسد. در واقع آنچه در مراحل ابتدائى باعث جلب نظر فراگير مى‌شود و او را به‌سوى محيط و برنامهٔ آموزشى هدايت مى‌کند عوامل و محرک‌هاى درونى هستند که از حس کنجکاوى سرچشمه مى‌گيرند و در نهايت به خلاقيت و ابتکار منتهى مى‌شوند. بايد توجه داشت که اين عوامل به‌صورت جنبى و تنها در هدايت فراگير موثر هستند و فرد با استفاده از آنها ارتباطى را که بين موضوع‌هاى مختلف وجود دارد، در مى‌يابد و مسائل گوناگون را با برقرارى صحيح اين ارتباط ها فرا مى‌گيرد.

عوامل اخيرالذکر فقط محرکى براى خودآموزى به‌شمار مى‌روند و مباد که همواره به‌عنوان محرک اصلى مورد توجه قرار گيرند زيرا محرک اصلى يادگيرى همان نياز و خواست فراگير است.

موقعيت فراگيران و ويژگى‌هاى آنها نيز از عوامل حساس و مؤثر در يادگيرى محسوب مى‌شوند و مى‌توانند به سهم خود نقش تعيين‌کننده‌اى داشته باشند منظور از موقعيت فراگيران شرايط و خصوصياتى است که از جهات روحى فراگير در ادراک (از لحاظ کمى و کيفي) او نقش به‌سزائى دارد. مطالعهٔ مجموعهٔ موقعيت‌ها و ويژگى‌هاى يادگيرى مشخص مى‌کند که محرک‌هاى مثبتى فرد را در توسعه دانش و بينش خود تشويق مى‌کنند و مشوق‌هاى منفى مانع يادگيرى مى‌شوند. نوع و قوت محرک‌هاى مثبت و منفى در افراد مختلف متفاوت است و همين امر به افراد مختلف ويژگى‌هاى خاص خود را مى‌بخشد. وجود اين تفاوت‌هاى فردى باعث مى‌شود که جمع فراگيران بزرگسال به‌صورت يک گروه غيرهمگن در آيد و در جهت برقرارى ارتباط آموزشى و بهره‌مندى همسان آنان از برنامه مهارت‌هاى خاصى لازم باشد، نوع برنامه نيز بر حسب نوع فراگيران متفاوت باشد. هيچ‌گاه نمى‌توان ادعا کراد نوع عوامل و ميزان تشويق يا بازدارندگى آنها حتى در يک فرد خاص در همهٔ موارد يکسان يا حتى مشابه است. يا آنچه فرد را براى فراگيرى موضوعى خاص تشويق مى‌کند حتماً در موارد ديگر نيز به‌همين صورت عمل مى‌کند؛ موقعيت و شرايط ف رد بر روند تأثير و نفوذ عوامل جلب‌کننده و يا بازدارندهٔ داخلى تأثير دارند و نقش آنها را در يادگيرى فرد تعيين مى‌کنند.

هر چه سن فرد بالاتر رود فاصلهٔ او با ويژگى‌هاى قبلى آن بيشتر مى‌شود که اين خود متأثر از نوع زندگى و رفتار اجتماعى و فردى فراگير مى‌باشد. با در نظر گرفتن آنچه گفته شد مى‌توان دريافت که آموزش بزرگسالان با توجه به اين عامل اصلى و مشترک، يعنى سن از ويژگى خاصى برخوردار است و برقرارى ارتباط آموزشى با فراگيران بزرگسال نيازمند مهارت و کفايت ويژه‌اى است.