افزایش آمار آندومتریوز در زنان شهری

توصیه ها و هشدارهای دکتر ملک منصور اقصی متخصص زنان, زایمان ونازایی

یکی از علت‌های شایع که زنان را به مطب‌های متخصصان زنان می‌کشاند، دردهای لگنی است. این دردها دلایل مختلفی دارند اما از مهم‌ترین آنها بیماری‌ای است با نام آندومتریوز که کمتر شناخته شده است. آندومتریوز با نازایی و دردهای شدید دوره عادت ماهیانه و حتی درد هنگام روابط‌زناشویی ارتباط دارد ولی در بیشتر مواقع به موقع تشخیص داده نمی‌شود...

بسیاری از زنان بیماری آندومتریوز را نمی‌شناسند. اردیبهشت امسال مرکز تخصصی درمان ناباروری ابن سینا کلینیک تخصصی آندومتریوز را احداث کرد و دلیل این اقدام تشخیص به موقع بیماری و ارتباط آن با ناباروری اعلام شد. بنا به گفته مسوول این کلینیک، ۱۰ تا ۱۵ درصد زنان در سنین باروری به این بیماری مبتلا می‌شوند و به نظر می‌رسد شیوع آن در شهرها رو به افزایش است. با دکتر ملک منصور اقصی، جراح و متخصص زنان و زایمان و نازایی و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در این‌باره گفت‌وگو کرده‌ایم.

▪ در ابتدا برایمان بگویید بیماری آندومتریوز چیست که این روزها اینقدر متخصصان زنان در موردش صحبت می‌کنند؟

آندومتریوز جزو معدود بیماری‌های زنان است که در ۲ دهه گذشته، تحقیقات زیادی در مورد آن انجام گرفته و این مساله نشان می‌دهد این بیماری بسیار مهم است و ما در مورد آن اطلاعات کافی نداریم. بررسی‌ها نشان داده در همه زن‌ها در زمان عادت ماهیانه مخاط داخلی رحم می‌ریزد و بخشی از آن همراه با خون از لوله به لگن می‌آید. بدن زنان این توانایی را دارد که این خون را به تدریج جذب ‌کند ولی برخی از خانم‌ها توانایی جذب آن را ندارند و مخاط داخلی رحم در لگن کاشته می‌شود. زمانی که مخاط داخل رحم در جایی غیر از رحم مانند کبد، تخمدان، شکم و لگن کاشته شود که بیشتر در لگن این اتفاق می‌افتد، آندومتریوز به وجود آمده است.

▪ چه عواملی باعث می‌شود بیماری آندومتریوز در زنان ایجاد شود؟

دانشمندان در مورد علت ایجاد آن و اینکه چرا بیماری در عده‌ای از زنان رخ می‌دهد و راه‌های پیشگیری‌شان تحقیق کردند و نظریه‌های مختلفی در این زمینه مطرح شد تا اینکه آخرین نظریه بیان می‌کند، منشا بیماری آندومتریوز ژنتیکی و ایمنی است. به عبارت دیگر در زنان این توانایی وجود دارد که داخل لگن خون و نسج جذب شود اما در برخی زنان به دلایل ژنتیکی این توانایی وجود ندارد. علاوه بر آن ایمنی موضعی بدن آنها نیز ضعیف است و بیماری شکل می‌گیرد. در حقیقت علت اصلی پیدایش بیماری آندومتریوز، ژنتیک است.

▪ آیا عوامل محیطی مانند استرس، تغذیه نامناسب، خواب ناکافی و... تاثیری در ایجاد بیماری آندومتریوز ندارد؟

البته باید بدانیم عامل ایجاد آندومتریوز تنها ژن نیست چون ممکن است در مقطع زمانی شیوع آن بیشتر شود و این مساله نشان می‌دهد عوامل محیطی روی آن تاثیر می‌گذارد ولی هنوز تاثیر این عوامل به اثبات نرسیده است.

از قدیم می‌گفتند زنانی که آندومتریوز دارند، حساس، عصبی و دقیق هستند و گاهی اوقات به وسواس نیز مبتلا و لاغراندام نیز هستند. برای بررسی این موضوع دانشمندان یک آزمایش از افراد بیمار و سالم گرفتند به گونه‌ای که چند سی‌سی آب مقطر را زیر پوست ساعد این ۲ گروه تزریق کردند و شدت درد را با یک سیستم اندازه‌گیری کردند، افرادی که آندومتریوز داشتند به درد حساس‌تر بودند و درد شدیدتری داشتند. به نظر می‌آید این ویژگی نیز ژنتیکی است و همزمان با بیماری به ارث می‌رسد و نمی‌توان گفت اگر کسی زیاد عصبی شود به بیماری آندومتریوز مبتلا خواهد شد. از سوی دیگر هنوز تاثیر نوع تغذیه و استرس بر آندومتریوز مورد تایید قرار نگرفته است.

▪ بیماری آندومتریوز با چه علایمی خود را نشان می‌دهد؟

علامت شایع این بیماری درد هنگام عادت ماهیانه است که در تمام طول دوره ادامه دارد و بدتر می‌شود و علامت دوم درد هنگام نزدیکی که عمقی است و علامت سوم نیز لکه‌بینی قبل یا بعد از عادت ماهیانه.

▪ معمولا زنان آندومتریوز را با دردهای لگنی می‌شناسند و تصور می‌کنند این بیماری ارتباطی به رحم و تخمدان‌ها ندارد. آیا دردهای لگنی جزو علایم شایع بیماری است؟

بله کاملا درست است. یک شکایت مهم خانم‌ها هنگام مراجعه به متخصص زنان، دردهای لگنی است و علت‌های مختلفی دارد که آندومتریوز مهم‌ترین آنهاست. در کشورهای پیشرفته، بخش زیادی از دردهای لگنی با لاپاراسکوپی تشخیص داده می‌شود، چون تشخیص قطعی از این راه امکان‌پذیر است ولی در کشور ما بیشتر برای نازایی لاپاراسکوپی انجام می‌شود و بسیاری از بیماران نمی‌پذیرند این کار را انجام دهند.

▪ آیا افرادی که آندومتریوز دارند، ممکن است مشکل نازایی پیدا کنند؟

ببینید شیوع آندومتریوز در زنان ۳ درصد است ولی در زنانی که مشکل نازایی دارند ۳۰ درصد است، بنابراین ممکن است خانمی به پزشک مراجعه کند و بگوید می‌خواهد بچه‌دار شود که بعد از بررسی معلوم شود آندومتریوز دارد. در حقیقت یکی از علایم آندومتریوز، نازایی است که حتی در نوع خفیف آن نیز دیده شده است.

▪ آیا بیماری آندومتریوز با کیست‌هایی که در تخمدان یا رحم زنان ایجاد می‌شود، ارتباطی دارد؟

یکی از کیست‌های شایع و مهم، کیست‌های آندومتریال است که از طریق سونوگرافی قابل‌تشخیص است. ممکن است بیماران درد مختصری داشته باشند یا درد نداشته و عادت ماهیانه‌شان نامنظم باشد، در این صورت با سونوگرافی مشخص خواهد شد کیست معمولی است یا آندومتریال. چند نکته مهم را باید در مورد تفاوت کیست آندومتریال با سایر کیست‌ها بدانید؛ اول آنکه کیست آندومتریال با دارو درمان نمی‌شود ولی کیست معمولی با دارو و گاهی اوقات خود‌به‌خود بهبود پیدا می‌کند. دوم آنکه درد ناشی از کیست آندومتریال با دارو خوب نمی‌شود و تنها راه درمان آن جراحی است. البته همه کسانی که کیست آندومتریال دارند، نیاز به عمل ندارند و بیمار باید بداند این کیست‌‌ها در ۸۰ درصد موارد بعد از جراحی عود خواهد کرد. مثلا فردی که کیست ۲ سانتی‌متری دارد، نیاز به عمل جراحی ندارد یا اگر فرد بچه‌دار نشده باشد و کیستش زیر ۵ سانتی‌متر باشد نباید عمل جراحی شود. زمانی که کیست بزرگ است و بیمار درد زیادی دارد، هیچ درمانی مانند استفاده از قرص‌های جلوگیری از بارداری تاثیری در کیست نخواهد داشت.

▪ آیا تحقیقاتی انجام شده که ارتباط بین بیماری آندومتریوز با احتمال بروز سرطان را نشان دهد؟

احتمال بروز سرطان در افرادی که آندومتریوز دارند، بسیار کم است و نباید بیمار را نگران کنیم. شاید طی ۳۰ سال فعالیتم تنها یک مورد دیدم که بیمار به سرطان نیز مبتلا شد.

▪ بیماری آندومتریوز درمان می‌شود؟

بله. این بیماری‌ قابل‌درمان است و چون وابسته به هورمون است بعد از بلوغ ایجاد و بعد از یائسگی سرکوب می‌شود. درمان آندومتریوز با توجه به نوع خفیف، شدید، کیست و نازایی متفاوت است و امیدوارم در آینده نزدیک به راحتی تشخیص داده و با دارو ریشه‌کن شود.

▪ آیا می‌توانیم ادعا کنیم شیوع این بیماری نسبت به گذشته بیشتر شده است؟

بله، آندومتریوز در زندگی شهری بیشتر مشاهده شده و احتمالا شیوه زندگی مدرن در آن نقش دارد. البته در حال حاضر تشخیص بیماری بهتر از قبل صورت می‌گیرد اما تغییر نوع زندگی، آلودگی هوا، تغذیه و امواج ممکن است روی این بیماری نیز تاثیرگذار باشد.

مهدیه آقازمانی