لنین تئوریک ترین رهبر شوروی

رهبران امپراتوری سرخ

لنین؛ بنیانگذار اتحاد جماهیر شوروی در ۲۲ آوریل سال ۱۸۷۰ در شهر اولیانوفسک در خانواده‌ای مرفه و تحصیلکرده چشم به جهان گشود.

برادر بزرگ‌تر لنین در سال ۱۸۸۷ به جرم شرکت در توطئه‌ای برای ترور تزار الکساندر سوم دستگیر و اعدام شد. گفته‌اند که اعدام برادر، بر لنین جوان تأثیر عمیقی گذاشت.

لنین در سال ۱۸۹۳ به شهر سن‌پترزبورگ مهاجرت کرد که آن زمان مرکز افکار چپ در روسیه بود.

وی در این شهر بود که با دوستانش که بعدها پایه گذار اتحاد شوروی شدند، آشنا شد، کسانی مانند تروتسکی و گئورگی پلخانف. او در مطبوعات چپ به تبلیغ ضرورت انقلاب کارگری در روسیه پرداخت.

انقلاب روسیه در ۱۹۱۷ به پیروزی رسید و لنین اولین رهبر اتحاد جماهیر شوروی بود، هرچند بیماری و ترور نافرجام او در سال‌های اخیر عملا او را از صحنه کنار زده بود و همه کاره دولت نوپای شوروی ژوزف استالین، دومین رهبر اتحاد جماهیر شوروی بود.

● استالین، سوار بر امواج خون

ژوزف استالین ملقب به خونریزترین گرجی تاریخ، بی‌تردید یکی از سرکوبگرترین رهبران سیاسی شوروی و جهان است.

وی که پس از لنین در شوروی قدرت را به دست گرفت به تعقیب و آزار دگراندیشان و منتقدان خود شهره شد.

پلیس مخفی شوروی در زمان زمامداری استالین ده‌ها‌هزار نفر از شهروندان شوروی را دستگیر، تبعید یا اعدام کرد؛ برای مثال از میان شش عضو اصلی بازمانده از کمیته اجرایی پولیتبرو در سال ۱۹۲۰ که با لنین بودند، همگی توسط استالین پاکسازی (برکنار) شدند.

بلشویک‌های قدیمی که به لنین وفادار بودند، افسران بلندپایه ارتش سرخ، و مدیران صنعتی در این پاکسازی‌های بزرگ از کار برکنار شدند.

پاکسازی‌ها در دیگر جمهوری‌های شوروی به امر تمرکز کنترل در اتحاد جماهیر شوروی کمک کرد.

شاید حدود پنج درصد از جمعیت مردم سیستم گولاگ را گذرانده بودند. جنایت‌های هولناک استالین یکی از مهم‌ترین دستمایه‌هایی است که منتقدان کمونیسم تا مدت‌های طولانی از آن بهره بردند تا به نقد کمونیسم بپردازند.

● خروشچف؛ استالین‌زدایی ناتمام

نیکیتا سرگیویچ خروشچف، رهبر شوروی بعد از استالین و در صدر حزب کمونیست شوروی از ۱۹۵۳ تا ۱۹۶۴ بود.

خروشچف پس از رسیدن به رهبری حزب کمونیست در کنگره حزب کمونیست شوروی سخنرانی کرد و جنایات دوران استالین را محکوم کرد، بحران موشکی کوبا که جهان را تا سرحد یک جنگ اتمی ویرانگر پیش برد در دوره خروشچف پیش آمد.

خروشچف همچنین استراتژی اقتصادی شوروی را عوض کرد و به سمت صنعت سوق داد، اصلاحات خروشچف به جایی نرسید و وی سرانجام در سال ۱۹۶۴ از تمامی سمت‌های خود برکنار شد و در ویلایی در حومه مسکو زیر نظر بود که در این مدت خاطرات خود را نوشت که در غرب منتشر شد تا آن‌که در سال ۱۹۷۱ درگذشت.

پس از مرگ خروشچف جنازه وی تحت مراقبت شدید ماموران امنیتی کا.گ.ب دفن شد و حتی خانواده‌اش اجازه شرکت در مراسم را پیدا نکرد.

● برژنف؛ ثبات ۲۰ ساله

لئونید برژنف متولد ۱۹۰۶ و از فرماندهان شوروی در جنگ جهانی دوم بود، بعد از برکناری سریع خروشچف او از سال ۱۹۶۴ تا ۱۹۸۲ زمام امور شوروی را به‌عهده داشت.

برژنف بعد از استالین طولانی‌ترین دوره رهبری شوروی را دارد، در دوران او آمریکا و شوروی تصمیم به کاهش تنش‌ها و همزیستی مسالمت‌آمیز گرفتند.

برژنف نظام شوروی را به دیوانسالاری سوق داد، سال‌های پایانی رهبری برژنف در رسانه‌های جمعی «رکود» نامیده شد.

بحران همگانی در دولت شوروی، گرایش‌های منفی در اقتصاد و بزرگ شدن دولت از جمله پیامدهای حکومت طولانی او بود.

در دوره زمامداری برژنف نیروهای شوروی به افغانستان حمله کردند که شکست و خروج خفت‌بار شوروی از آنجا یکی از دلایل فروپاشی امپراتوری سرخ بود.

● آندروپف؛ رییس سازمان اطلاعاتی در قامت رهبر

یوری آندروپف بعد ازمرگ لئونید برژنف در سال ۱۹۸۲، دبیرکل حزب کمونیست شوروی و پنجمین رهبر شوروی شد و مجموعا حدود ۱۶ ماه این سمت را به عهده داشت.

آندروپف از افرادی بود که بسیار مورد اطمینان برژنف بود و برای همین برژنف اول اورا به سمت رئیس کا.‌گ.‌ب ـ سرویس امنیتی شوروی ـ و سپس به عنوان معاون خود در حزب برگزید.

آندروپف خواهان اصلاحات اساسی در زمان برژنف بود، اما هر بار که طرح مساله می‌کرد ، او مانع می‌شد تا این‌که به رهبری شوروی رسید، اما با مقاومت کادرهای قدیمی حزب کمونیست که به فساد خو کرده بودند، مواجه شد و نتوانست کاری از پیش ببرد، آندروپف تنها رهبر شوروی بود که به مدت طولانی ریاست دستگاه اطلاعاتی این کشور را به عهده داشت و فاقد سابقه نظامی بود.

او در فوریه ۱۹۸۴ بر اثر بیماری کلیوی درگذشت و در کاخ کرملین دفن شد.

● چرننکو؛ رهبری که فقط ۱۳ ماه دوام آورد

کنستانتین استینویچ چرننکو، از دوستان و حلقه برژنف بود که در اوج سالمندی و بیماری به رهبری شوروی رسید.

او از ۱۳ فوریه ۱۹۸۴ تا روز مرگ و فقط به مدت ۱۳ ماه رهبر اتحاد شوروی بود. چرننکو رکورد کوتاه‌ترین مدت رهبری اتحاد شوروی را دارد.

در دوره چرننکو عملا مشاوران و معاونان وی شوروی را اداره می‌کردند، او به دلیل بیماری و کهولت سن کمتر در مجامع عمومی حاضر می‌شد و عکس‌های بسیار کمی از او وجود دارد.

چرننکو هم مثل سایر رهبران شوروی در حاشیه دیوار کاخ کرملین در مسکو به خاک سپرده شد.

با مرگ چرننکو درمارس ۱۹۸۵ آخرین رهبر شوروی که از نسل انقلاب ۱۹۱۷ بود، چهره در خاک کشید و کار به نسل دوم کشید و گورباچف بعد از او زمام امور را به عهده گرفت.

در دوران چرننکو تحول خاصی در سیاست‌های اصولی و بنیادین اتحاد جماهیر شوروی ایجاد نشد.

● میخائیل گورباچف؛ آغاز پایان

میخائیل گورباچف در خانواده‌ای روسی ـ اکراینی در سال ۱۹۳۱ متولد شد، او آخرین رهبر شوروی بود که از سال ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۱ این سمت را به عهده داشت.

گورباچف پس از مرگ کنستانتین چرننکو در ۱۱ مارس ۱۹۸۵ و در حالی که ۵۴ سال داشت به عنوان دبیرکل حزب کمونیست انتخاب شد.

گورباچف در سال ۱۹۸۸ اعلام کرد که اتحاد شوروی دیگر از دکترین برژنف ـ حمایت و اتحاد از کمونیست‌ها در بلوک شرق ـ پیروی نمی‌کند و ملل بلوک شرق آزادی تصمیم گرفتن در مسائل خارجی را دارند. این موضوع را می‌توان از بزرگ‌ترین اصلاحات گورباچف در سیاست خارجی دانست.

قطع دکترین برژنف در سال ۱۹۸۹ باعث سرنگونی تمامی دولت‌های کمونیست شد.او تلاش کرد کمونیسم را با دموکراسی و اصلاحات سیاسی نجات دهد، اصلاحات سیاسی و اقتصادی او ناموفق بود و باعث شد اتحاد جماهیر شوروی در سطوح بالای خود هم دچار تنش‌های شدید و اختلافات اساسی شود، هرچند اصلاحات گورباچف باعث پایان جنگ سرد و رقابت تسلیحاتی آمریکا و شوروی شد، اما نقش یگانه و منحصر به فرد حزب کمونیست را هم پایان داد و سرانجام باعث فروپاشی شوروی شد.

گورباچف در سال ۱۹۹۰ جایزه صلح نوبل را دریافت کرده است.