پنجشنبه, ۴ بهمن, ۱۴۰۳ / 23 January, 2025
مجله ویستا

زبان نو واژه ها


زبان نو واژه ها

واژه گزینی به عنوان یك فرایند, مفهومی واضح و مسلم است هرچند پیچیده و برای توصیف دشوار است, برعكس نوواژه به عنوان محصول این فرایند بسیار مبهم است

بنابه تعریف دایرهٔ المعارف ویكی پیدیا (۲۰۰۴) «نوواژه، واژه ای است كه بتازگی ابداع شده است یا می توان آن را عمل ساخت یك واژه یا گروه دانست. «همچنین نوواژگی می تواند مستلزم كاربرد واژه های قدیمی در معنایی تازه باشد مانند این كه به واژه ها یا گروه های موجود معنایی تازه ببخشیم. نوواژه ها در شناسایی اختراعات، پدیده ای نو یا ایده های قدیمی كه در بافت فرهنگی تازه ای به كار رفته اند، نیز می توانند مفید باشند.»

فرهنگ راتلج (۳۲۴:۱۹۹۶) نوواژه را عبارت (واژه یا گروه) زبانی ای می داند كه بتازگی ساخته شده است و بیشتر مردم یك جامعه آن را عبارتی تازه می دانند كه برای اشاره به شیئی جدید یا موضوعی تازه در فناوری، صنعت، سیاست، فرهنگ یا علم به كار می رود و بین ساخت یك عبارت تازه براساس تكواژه های قابل دسترس و قواعد ساخت واژه، انتقال معنایی و قرض گیری از زبان های دیگر تمایز قائل می شود و معتقد است كه این ۳ منبع را نمی توان به طور كامل از هم جدا كرد و چهارمین مورد نوواژه را ساخت استعاری یك عبارت معرفی می كند. اما كابره نیز به نقل از ری نوواژگی را اینگونه تعریف می كند:

«واژه گزینی به عنوان یك فرایند، مفهومی واضح و مسلم است هرچند پیچیده و برای توصیف دشوار است، برعكس نوواژه به عنوان محصول این فرایند بسیار مبهم است. نوواژه بیشتر نامی بحث برانگیز است كه به یك عنصر واژگانی در مقابل مفهومی واضح داده می شود. من آن را مفهوم گونه می نامم زیرا حاصل عقیده ای نسبی و حتی ذهنی است كه به تعریف آن مربوط می شود و این تعریف براساس تازگی عینی آن نیست، بلكه بر اساس احساس نوظهور بودن آن است.» (ری، ۱۹۸۸)

همان طور كه اظهارات ری به وضوح نشان می دهند، واژه گزینی مفهومی به طوركامل محدود شده است. با این حال توصیف یك قطعه خاص به عنوان نوساخته آسان نیست، مگر آن كه به برخی نكات كه از نظر ماهیتی دلبخواهی هستند، توجه كنیم. سپس كابره راهكارهایی برای تشخیص یك واحد به عنوان نوواژه ارائه می دهد.

● راه های تشخیص یك نوواژه

چند راهكار ممكن برای تعیین این كه یك واحد، نوواژه ای را می سازد یا خیر، وجود دارد:

▪ در زمانی:

یك واحد در صورتی نوواژه است كه بتازگی پیدا شده باشد. مانند دورنگار

▪ فرهنگ نگاری:

یك واحد در صورتی نوواژه است كه در فرهنگ های لغات موجود نباشد. در اینجا اشاره به این نكته لازم است كه هرچند مصوبات فرهنگستان زبان و ادب فارسی در كتابی جمع آوری شده به نام «فرهنگ واژه های مصوب فرهنگستان»، این واژه ها فقط جنبه پیشنهادی دارند و در فرهنگ های معتبر مانند «فرهنگ سخن» یافت نمی شوند. بنابراین می توان آنها را نوواژه محسوب كرد.

▪ بی ثباتی نظام مند:

یك واحد در صورتی نوواژه است كه دارای نشانه های بی ثباتی صوری (مانند نشانه های ساختی، نوشتاری و آوایی) یا بی ثباتی معنایی باشد.

▪ روانشناسی:

یك واحد در صورتی نوواژه است كه گویشور، آن را به عنوان واحدی تازه درك كند. مانند واژه «تندپز» كه برای «ماكروویو» گزیده شده است.

این معیارها كه متقابلاً جامع نیستند، نتایج یكسانی به دست نمی دهند و در بافت های یكسان به كار نمی روند. واژه گزینان به ظاهر مختصه فرهنگ نگاری را بعنوان نظام مندترین مختصه برای تعیین نوواژه بودن یا نبودن یك واحد واژگانی تأیید می كنند. با توجه به این معیار یك اصطلاح در صورتی نوواژه است كه در پیكره فرهنگ كه به عنوان پیكره مرجع برگزیده شده، وجود نداشته باشد. طبقه بندی نوواژه ها نمی تواند براساس یك معیار واحد باشد بلكه باید چند بُعدی باشد. انواع مختلف نوواژه ها در زیر برطبق آنكه بر چه اساسی هستند، مشخص شده اند. (كابره، ۲۰۵:۱۹۹۲)

از نظر تعلق آنها به زبان عام، بین دو گروه بزرگ نوواژه های واژگانی، تمایز وجود دارد و دارای رفتار متفاوتی اند:

۱) نوواژه هایی كه در زبان عام به كار می روند (نوواژه های واقعی)

۲) آنهایی كه در زبان های تخصصی به كار می روند (نوواژه گونه).

این نوواژه ها دارای ویژگی های متفاوتی اند:

الف) در ساخت آنها

ب) در كاركرد اولیه آنها

ج) در ارتباط آنها با مترادف هایشان

د) در منابعی كه برای ساخت واژه ها مطلوبند.

هـ) در تداوم آنها در زبان

و) در روشی كه آنها در آن نظام با هم وجود دارند.

ز) در روشی كه با نظامهای دیگر ارتباط دارند.

نوواژه های واژگانی در زبان عام، در مقابل نوواژه گونه ها یا نوواژه های اصطلاحی، می توانند با عوامل زیر توصیف شوند:

۱) به طور معمول خودجوش هستند به عبارت دیگر بی هیچ دلیل روشنی پدید می آیند و به ظاهر سطحی و گذرا هستند اما نوواژه گونه ها به دلیل نیاز به یك نام به وجود می آیند و بادوام ترند. درباره نوواژه های زبان عام یا نوواژه های واقعی یا همان نوواژه های واژگانی می توان به واژه هایی مانند تریپ داشتن به معنای دعوا داشتن و چای شیرین به معنای كسی كه برای تملق خبرچینی می كند، اشاره كرد كه در كتاب «فرهنگ لغات زبان مخفی» جمع آوری شده اند و دارای ویژگی سطحی و گذرا بودن، هستند. اما درباره نوواژه گونه ها شاید بتوان به واژه های پیشنهادی فرهنگستان زبان اشاره كرد كه در واقع برای نامگذاری پدیده ها و مفاهیم نو در زمینه های مختلف، وضع شده اند و بسیاری از آنها نیز در علوم مختلف رواج یافته اند. البته از آنجایی كه این مفاهیم در جامعه ما پدید نیامده اند و این واژه ها جنبه پیشنهادی دارند، آنها را نوواژه در نظر گرفته ایم.

۲) نوواژه های واژگانی تحت تأثیر مترادف ها قرار ندارند اما به طورمعمول با مترادف ها با هم وجود دارند و به عنوان ویژگی تقابلی نیاز به ارزش سبكی خاصی دارند اما نوواژه گونه ها مترادف نمی پذیرند زیرا این امر می تواند بازده ارتباطی را مختل كند. درباره بخش اول این عامل نیز می توان به واژه های جمع آوری شده در كتاب فرهنگ لغات زبان مخفی اشاره كرد كه در انتهای كتاب حوزه مترادفها مشخص شده و برای یك واژه گاه تا ۲۸ مترادف عنوان شده است.

۳) این نوواژه ها به ایجاز صوری گرایش دارند اما بسیاری از نوواژه گونه ها گروه هستند.

۴) بیشتر به صورت های قدیمی و گویشی زبان و واژه های قرضی متوسل می شوند تا به واژه های مركبی كه بر اساس زبان های نئوكلاسیك اند. اگر بخواهیم از این عامل در زبان فارسی نمونه ای بیاوریم، می توانیم به قرار دادن واژه گرمخانه در مقابل واژه «سونا» اشاره كنیم كه واژه گرمخانه در معنای قدیمی خود در فرهنگ دهخدا به عنوان محلی در حمام های قدیمی آمده است.

۵) نوواژه گونه ها برای آن كه بین المللی شوند، ساخته شده اند، اما فراتر از زبانی كه در آن ایجاد شده اند، گسترش نمی یابند.

البته این اصل درباره واژه هایی از زبان تخصصی است كه به وسیله صاحبان یك پدیده یا مفهوم تازه ساخته شده اند. هر چند قسمت نخست آن درباره نوواژه های واژگانی صادق است.

برخلاف نوواژه های واژگانی، نوواژه گونه ها نمی توانند از ویژگی هایی كه از این اصطلاحات انتظار می رود، جدا شوند یعنی از نبود ابهام، ارجاع واحد، تعلق به یك رشته خاص، ثبات، سازگاری با الگوهای ساخت اصطلاحی موجود باوجود این تفاوت ها و این كه راندو می گوید كه تفاوت بین این ۲ نوع نوواژه روشن است، جدا كردن این ۲ نوع از هم دشوار است. نوواژه ها برای نقش شان می توانند به انواع ارجاعی یا بیانی طبقه بندی شوند. نوواژه های ارجاعی ایجاد می شوند، زیرا مورد نیازند به عبارت دیگر در یك رشته خاص خلأیی وجود دارد كه باید پر شود. نوواژه های بیانی فقط به این علت به وجود می آیند كه صورت های بیانی تازه ای را در گفتمان ایجاد نمایند. (كابره، ۱۹۹۲: ۲۰۶).

الهه ارومیه

منابع در دفتر روزنامه موجود است.


شما در حال مطالعه صفحه 1 از یک مقاله 2 صفحه ای هستید. لطفا صفحات دیگر این مقاله را نیز مطالعه فرمایید.