سکته مغزی خارج از محدوده مراقبت

با وجود این که سکته های قلبی و مغزی همچنان بالاترین میزان مرگ و میر را به خود اختصاص می دهد, اما همچنان بسیاری نمی دانند که چه اقدامات پزشکی و تخصصی روی بیماران باید انجام پذیرد تا جلوی نواقص جسمی آنها در آینده گرفته شود یا این که اطرافیان این بیماران نمی دانند که چه کار بکنند تا بیمار زمان طلایی رسیدن به اورژانس و بیمارستان را از دست ندهد

با وجود این‌که سکته‌های قلبی و مغزی همچنان بالاترین میزان مرگ و میر را به خود اختصاص می‌دهد، اما همچنان بسیاری نمی‌دانند که چه اقدامات پزشکی و تخصصی روی بیماران باید انجام پذیرد تا جلوی نواقص جسمی آنها در آینده گرفته شود؟ یا این‌که اطرافیان این بیماران نمی‌دانند که چه کار بکنند تا بیمار زمان طلایی رسیدن به اورژانس و بیمارستان را از دست ندهد؟

البته در مراقبت‏های بعد از سکته مغزی دو نکته مهم است که یکی شامل پیشگیری از سکته‏های مجدد و دیگری بازتوانی این بیماران یعنی توانایی‏های از دست رفته آنها پس از سکته مغزی می‌شود.

دکتر زینب شهرابی، جراح مغز و اعصاب در گفت‌وگو با جام‏جم می‏گوید: برای پیشگیری از سکته مجدد عوامل مختلفی را باید کنترل کرد از جمله افزایش چربی خون، تغذیه رژیمی و درمان دارویی و بررسی دوره‏ای چربی. یا بیمارانی که قند خون بالا دارند یا افراد سیگاری‌.

● فیزیوتراپی، سنگ بنای درمان

دکتر شهرابی با بیان این‌که در مورد توانبخشی و بازتوانی بیماران سکته مغزی در حال حاضر در کشور ما واحدهای گسترده و شناخته شده‏ای وجود ندارد، می‌گوید: بازتوانی به معنای واقعی یعنی بیمارانی که دچار فلج حرکتی یا فلج تکلمی بعد از سکته شدند باید توانبخشی شوند. در مورد فلج حرکتی اگر فیزیوتراپی در این بیماران بموقع انجام نشود، منجر به تغییر فرم اندام‏ها و از دست رفتن عضلات خواهد شد.

به گفته این جراح مغز و اعصاب، این بیماران یک دوره بعد از سکته مغزی شانس برگشت دارند، البته در بعضی از انواع سکته‏ها این شانس وجود دارد؛ چون سکته ‏های مغزی دو نوع است؛ بعضی از آنها در اثر نرسیدن خون به مغز و دیگری سکته‏هایی که بعد از بروز آنها خونریزی اتفاق می‏افتد.

دکتر شهرابی با تاکید بر این که پس در این بیماران فیزیوتراپی بموقع خیلی موثر است، ادامه می‏دهد: قبل از این که سلول‏های عصبی و نرون‏ها بتواند مسیرهای عصبی را باز کند و فعالیت آنها برگردد، باید مانع از بین رفتن توده عضلانی بدن و تغییر فرم مفاصل شویم حتی در مواردی که نقص‏های عصبی ایجاد شده قابل برگشت نیست، پیشگیری از ایجاد تغییر فرم اندام‌ها موثر است؛ چون بعد از مدتی اندام فوقانی یعنی از شانه به پایین بیماران خم می‏شود و اندام تحتانی و زانو کاملا ۱۸۰ درجه خواهد شد.

به گفته دکتر شهرابی، این تغییر فرم مفاصل، بعدها برای حرکت بیماران مشکل ایجاد می‏کند. برای همین ورزش‌های فعال و غیرفعال در این بیماران بسیار باارزش است. ورزش فعال هم شامل حرکاتی است که خود بیمار باید به طور مستقل انجام دهد و ورزش غیرفعال شامل حرکاتی است که با کمک فیزیوتراپ و درمانگر، محدوده حرکتی مفاصل بیمار را حفظ می‏کند.

● لزوم حمایت‏های روانی در کنار توانبخشی

پیشگیری از افسردگی و اختلالات خلقی بعد از سکته مغزی نیز مهم است. دکتر شهرابی در این‌باره می‏افزاید: چون کسی که فعال بوده ناگهان با یک نقص حرکتی عمده مواجه می‏شود و نیمی از بدن خود را نمی‏تواند حرکت دهد، پس این فرد نیاز به یک محیط حمایت‏کننده برای جلوگیری از افسردگی و اضطراب دارد.

● فشار خون بیمار را کاهش ندهید

«معمولا خیلی از افرادی که سکته مغزی یا قلبی می‏کنند، سابقه فشار خون دارند. مثلا فشار خون معمول آنها که با آن زندگی می‏کردند، ۲۰ بوده و محیط مغز و سلول‏های عصبی با این فشار تغذیه می‏شده است.»

این جراح مغز و اعصاب با اشاره به جملات بالا اذعان می‏کند: اگر سعی کنیم این فشار را به حالت طبیعی برگردانیم، در مغز ایسکمی اتفاق می‏افتد: یعنی کمبود اکسیژن و خون‏رسانی رخ می‏دهد. همین کار نواقص بعد از سکته را هم افزایش می‏دهد حتی خطر سکته مغزی یا قلبی با پایین آوردن فشار خون افزایش می‏یابد برای همین فشار این بیماران بتدریج باید کاهش یابد که معمولا دو‌سوم یا ۷۰ درصد فشار اولیه آن است، البته نه به معنای این که فشار بیمار در حد فشار یک آدم طبیعی و سالم پایین بیاید.

● آب قند، چاره کار نیست!

سکته‏های مغزی ممکن است در محیط خانه در ساعات اولیه صبح اتفاق بیفتد برای همین اطرافیان باید با احیای این بیماران آشنا باشند. به گفته دکتر شهرابی ممکن است حتی در حین سکته تشنج رخ دهد و اطرافیان فکر کنند باید به او آب قند بدهند، اما با این کار احتمال دارد راه‏های تنفسی بیمار بسته شده و زمینه‌ساز عفونت و خفگی شود. دکتر شهرابی با بیان این‌که متاسفانه این کارها به اشتباه انجام می‏شود، معتقد است: باید تا رسیدن اورژانس بر بالین بیمار، راه تنفسی او کنترل شود و اگر چیزی در دهان بیمار است، کاملا خارج شود.

اگر بیمار تشنج کرد، اطرافیان سعی در خوراندن چیزی به او نکنند. علاوه بر این اکثر افرادی که مستعد سکته مغزی هستند، ممکن است مستعد سکته قلبی هم باشند برای همین فشار خون بیمار باید توسط اطرافیان گرفته شود که اگر لازم بود داروی خاصی مصرف کند، آن را به او برسانند.

دکتر شهرابی در ادامه می‏گوید: اگر بیمار دچار مشکل ایست قلبی شد، اطرافیان باید بتوانند او را تا رسیدن به اورژانس احیا کنند. بعد از رسیدن اورژانس هم زمان نباید از دست برود. بلافاصله بعد از انتقال بیمار به بیمارستان، تصویربرداری و سی‏تی‏اسکن باید انجام شود تا نوع سکته و این که سکته همراه با خونریزی مغزی بوده یا خیر مشخص شود.

این جراح مغز و اعصاب با تاکید بر این که در موارد خونریزی نیاز به درمان جراحی است، خاطرنشان می‏کند، اگر خونریزی اتفاق نیفتاده، براساس شرایط فرد باید مانع ایجاد لخته شد و جلوی وسیع‏تر شدن سکته را گرفت؛ ضمن این که اگر در رساندن و مراقبت‏های بیمار تاخیر شود، بیمار زمان طلایی را از دست می‏دهد.

● بخورها و نخورهای بیماران سکته مغزی

دکتر شهرابی در پایان با اشاره به مراقبت‏های تغذیه‏ای این بیماران می‏گوید: با توجه به این که بیمار فشار خون یا دیابت دارد یا نه، باید رژیم غذایی خاصی به این بیماران داد؛ اما اگر هیچ‏کدام از این فاکتورها وجود نداشته باشد، محدودیت غذایی خاصی وجود ندارد؛ اما رژیم غذایی حاوی انواع ویتامین‏ها و املاح برای این افراد لازم است. برای این افراد مصرف مایعات هم بسیار ضروری است، چون از دست دادن آب، بدن فرد را برای سکته مغزی آماده می‏کند.