یکشنبه, ۲۶ اسفند, ۱۴۰۳ / 16 March, 2025
مبانی فقهی ساده زیستی دولتمردان
در اسلام پذیرش مسؤولیت تنها و تنها به انگیزه خدمت به مردم و اجرای حق و عدالت انجام میپذیرد. از اینرو، مسؤولان و رهبران جامعه در حكومتِ مطلوبِ اسلام، امكاناتی در حد امكانات مردم متوسط و حتی پایینتر از آن دارند و اجازه ندارند مانند مسؤولان سایر حكومتها در زندگی شخصی و خصوصی خود از امكانات ویژه و منحصر به فرد استفاده كنند و برای خود زندگی اشرافی و تجملاتی فراهم سازند. افراد گوناگون، به انگیزههای مختلف، عهدهدار مسؤولیتهای اجتماعی و سیاسی میشوند. بسیاری از آنها به منظور ارضای غریزه جاهطلبی و مقام پرستی پذیرای مسؤولیت میگردند. مقام و ریاست برای این دسته، از چنان لذّتی برخوردار است كه حاضرند برای رسیدن به آن، از همه لذّتهای مادی چشم پوشی كنند. گروهی دیگر برای رسیدن به رفاه، امكاناتِ بیشترِ مادی و بهرهمندی از لذّتهای دیگر مادّی مسؤولیت میپذیرند; ولی اكثریت مردم، هم برای ارضای غریزه جاهطلبی و هم استفاده از لذّتهای دیگر مادّی عهدهدار مسؤولیت میشوند. اسلام در باب حكومت و مسؤولیتهای اجتماعی، شیوه كاملاً جدیدی را ابداع كرده است. در اسلام پذیرش مسؤولیت تنها و تنها به انگیزه خدمت به مردم و اجرای حق و عدالت انجام میپذیرد. از اینرو، مسؤولان و رهبران جامعه در حكومتِ مطلوبِ اسلام، امكاناتی در حد امكانات مردم متوسط و حتی پایینتر از آن دارند و اجازه ندارند مانند مسؤولان سایر حكومتها در زندگی شخصی و خصوصی خود از امكانات ویژه و منحصر به فرد استفاده كنند و برای خود زندگی اشرافی و تجملاتی فراهم سازند. درباره ترغیب اسلام به زهد و بیرغبتی به دنیا، به طور عموم احادیث بسیاری در اسلام وارد شده است كه قصد پرداختن به آنها را نداریم. همچنین درباره سیره و روش زندگی پیشوایان معصوم: در زمان حكومت نیز احادیث بسیار آموزنده و شگفت انگیزی نقل شده كه آن نیز از بحث ما خارج است. هدف ما در این نوشتار، بحثی فقهی درباره سطح زندگی مسؤولان در حكومت اسلامی و استنباط حكم این مسأله از متون اصلی است. برای این منظور نخست به احادیث قابل استدلال اشاره میكنیم و در پایان به نكاتی كه از آنها میتوان استفاده كرد، میپردازیم. حضرت علی(ع): «اًِّنَّ اللّه عَزّوجَلَّ - فَرَضَ عَلی أَئِمَْ الْعَدْلِ أنْ یُقَدِّرُوا أنْفُسَهُم بِضَعَفِْ الناسِ كَیْلا یَتَبَیَّغَ بِالْفقیرِ فَقْرُهُ».[۱] «خداوند بر پیشوایان عدالت واجب كرده است، زندگی خود را مانند ضعیفترین مردم سازند، تا فقر و تنگدستی به فقیران فشار نیاورد و سبب هلاكت آنان نگردد.»
شیوه زندگانی پیشوایان
۱. حمید و جابر عبدی از امیرمؤمنان(ع) روایت میكنند كه فرمود: «اًّنّ اللّه جَعَلنی اًّماماً لخلقه فَفَرَضَ عَلیَّ التقدیر فی نَفْسی و مَطْعَمی وَ مَشْرَبی وَمَلْبَسی كَضُعَفأِ الناسِ، كَیْ یَقْتَدی الْفَقیرُ بِفَقْری وَ لا یُطْغِی الْغنی غِناهُ».[۲] «خداوند مرا پیشوای خلق خویش قرار داد. از اینرو، سختگیری بر من را، در خودم، غذایم و نوشیدنیام لازم كرد - تا مانند ضعیفان مردم باشم - كه فقیر به فقر من اقتدا كند و بینیازیِ ثروتمند، وی را به سركشی وادار نكند.» علاّمه مجلسی(قدس سره) [۳] این حدیث را مجهول شمرده و آیت الله خوییعلاّمه مجلسی(قدس سره) [۴] و محقق اردبیلیعلاّمه مجلسی(قدس سره) [۵] آن را مرسل میدانند. اردبیلی دلیل آن را فاصله زمانی «حماد» از «جابر عبدی» بر شمرده است. البته برخی آن را صحیح [۶] دانستهاند، كه وجه آن برای نگارنده روشن نشد.مجلسی در توضیح این حدیث میفرماید: «تقدیر یعنی در تنگنا قرار دادن و سخت گرفتن و عطف در جمله «فی نفسی و مطعمی» عطف تفسیری است. ذكر نفس برای اشاره به این است كه این حالت مخصوص حضرت علی(ع) است. و حاصل معنا، در خوردن یا چگونگی]میمی[«مطعم» یا اسم مكان است و یا مصدر خوردن و یا در طعام و خوراك است. مشرب و ملبس نیز همین گونه است. گفته شده «فی نفسی»; یعنی در كارهای مربوط به كسب معاش و كشورداری و مانند آن، مانند متكبران و مترفانی نباشم كه در همه كارها یا بیشتر آنها، خدمتگزاران به آنان كمك میكنند. «كضعف الناس»; یعنی مانند كسانی كه مال ندارند. «كی یقتدی الفقیر» یعنی به پیروی از من راه فقرا ر بپیماید و یا كنایه از رضایت به فقر است. خلاصه اینكه وقتی فقیر پیشوای خود را میبیند كه به پایینترین سطح زندگی راضی شده است، او نیز به فقر خود راضی میشود. همچنین وقتی ثروتمند پیشوای خود را فقیر میبیند، بینیازیاش وی را به سركشی وا نمیدارد و میفهمد كه اگر بینیازی خیری داشت، پیشوای مسلمانان به آن سزاوارتر بود.» [۷] درباره سخن علامه مجلسی كه كلمه «نفس» را دلیل بر اختصاص این حكم به حضرت علی(ع) دانسته است میتوان گفت: حضرت علی این حكم را با «فأ» بر حكومت و خلافت خویش متفرّع كرده است. بنابراین، زمامداری و رهبریِ جامعه، علت و دلیل این حكم است و این دلیل سبب تعمیم این حكم به همه رهبران میگردد. به بیان دیگر، حضرت علی چون خود را رهبر و پیشوای جامعه میداند، وظایف رهبران جامعه - بسان فقیرترین مردم زندگی كردن - را شامل حال خود میداند; به بیان سوم، امام در این حدیث به صورت قیاس شكل اول كه كبرای آن در كلام محذوف است، استدلال میكند. حاصل این قیاس چنین است: «خداوند مرا پیشوای خلق خود قرار داد و هر كس را كه خداوند پیشوای خلقش قرار دهد، بر وی سختگیری در نفس و خوراك و نوشیدنی و پوشاك را لازم میكند، پس بر من هم سختگیری در نفس و خوراك و نوشیدنی و پوشاك ر واجب كرده است.»علاوه بر آنكه دلالت «نفس» بر اختصاص، با سخن خودِ علامه كه عطف را عطف تفسیری دانسته، سازگار نیست. نكته دیگر اینكه: ظاهر ذكرِ نفس، مطعم، مشرب و ملبس تأسیس است نه تفسیر، بنابراین، مقصود از نفس باید غیر از خوراك و نوشیدنی و پوشاك باشد و شاید آنچه مجلسی به «قیل» نسبت داده، صحیحتر باشد.این حدیث به رهبر و حاكم جامعه اختصاص دارد و شامل دیگر مقامات حكومتینمیشود. درباره حدیثی كه گذشت، این پرسش مطرح است كه آیا این حكم به رهبران و پیشوایان منصوب از طرف خدا - پیشوایان شرعی جامعه در هر زمان - اختصاص دارد، یا شامل هر حاكم و زمامداری، هر چند غیرشرعی و ناحق، میگردد؟ ممكن است گفته شود: مقصود از جمله: «ان اللّه جَعَلنی اماماً لخَلقه» منصوب از طرف خداست و بنابراین اختصاص به پیشوایان شرعی دارد و احتمال میرود مقصود از آن، این باشد كه چون اكنون تقدیر خداوند چنین قرار گرفته كه من رهبر و پیشوای جامعه باشم، بر من لازم است كه به وظایف رهبری - از جمله هماهنگی با فقیرترین اقشار جامعه در سطح زندگی - عمل نمایم. از ظاهر حدیث دانسته میشود كه معنای دوم مراد است; زیرا امام(ع) در مقام بیان شرعیت حكومت خویش نیست تا به نصب الهی استدلال كرده باشد، بلكه امام در مقام بیان وظایف حاكم جامعه است. شمول این حكم نسبت به حاكمان و زمامداران غیرمشروع جامعه با اینكه وظیفه آنان كنارهگیری از حكومت است و وظیفه دیگری نسبت به اداره جامعه ندارند از این باب است كه اكنون كه مسؤولیت اداره جامعه را - هر چند به ناحق - پذیرفتهاند و از این منصب كنار نمیروند، حداقل باید به وظایفی كه عقل و شرع برای رهبر جامعه تعیین میكند، عمل نمایند. چنانكه حضرت علی در موارد بسیاری شیوه صحیح اداره جامعه و وظایف رهبر و حاكم مسلمانان را به خلفای پیش از خود تذكر و آموزش میداد. بنابر این معنا، این حكم شامل امامان معصوم: در زمان عدم تصدی حكومت نمیگردد، با اینكه آنان همیشه رهبر و پیشوای شرعی جامعه هستند.. در زمان حضرت علی عاصم بن زیاد لباس پشمینه و زبر و خشن میپوشید و لباس نرم و لطیف را ترك كرده بود. برادرش ربیع بن زیاد شكایت وی را به حضرت علی برد. امیرمؤمنان دستور داد عاصم را حاضر كردند و با حالت خشم به وی فرمود: «آیا از خانوادهات حیا نكردی؟ چرا به فرزندانت ترحم ننمودی؟ آیا میپنداری خداوند خوبیها را بر تو حلال كرده است و استفاده از آن را برایت خوش ندارد؟ تو نزد خداوند كمتر از این هستی...» عاصم به امام عرض كرد: «ای امیرمؤمنان، پس چرا خود به غذای خشك و نامرغوب و لباس زبر و خشن بسنده كردهای؟» امام فرمود: «ای بیچاره، خداوند بر پیشوایان عدالت واجب كرده است، خود را مانند ضعیفترین مردم سازند، تا فقر و تنگدستی به فقیران فشار نیاورد و سبب هلاكت آنان نگردد!» عاصم با سخن امام، لباس پشمینه را به كناری افكند و لباس نرم و لطیف به تن كرد. [۸] این ماجرا در نهج البلاغه اینگونه آغاز میشود: علی(ع) در بصره به عیادت علأ بن زیاد حارثی - یكی از شیعیان خود - رفت در این دیدار خانهاش را وسیع یافت. به این جهت به او اعتراض كرد و فرمود: «با این خانه به این وسعت و بزرگی در این دنیا چه میكنی، در حالی كه در آخرت به آن نیازمندتری؟ آری، اگر بخواهی با همین خانه میتوانی به آخرت دستیابی، در آن از میهمانان پذیرایی كنی، با خویشان خود ارتباط برقرار سازی و حقوق آنان را اد نمایی، در این صورت به وسیله آن به آخرت رسیدهای!» علأ در این ملاقات از برادرش عاصم نزد امام(ع) شكایت كرد كه لباس خشن میپوشد و تارك دنیا است. ادامه گزارش این ماجرا، در نهج البلاغه شبیه با آن چیزی است كه گذشت. [۹] ابن جوزی نیز این ماجرا را با اختلاف گزارش كرده است.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست