اختلال لکنت زبان در دانش آموزان

در تعریف گفته شده است لکنت زبان یک مشکل گیج‌کننده و خسته‌کننده برای گوینده و شنونده است که نشانه‌های آن عبارتست از: تکرار سریع اولین حرف کلمات، کشیدن بیش از حد صداهایی مانند «یی، آ، او» در وسط کلمات و توقف و ایست کامل روی کلمات.

یک صدا، بخش، کلمه، حتی یک عبارت ممکن است چندین بار تکرار شود. لکنت زبان معمولا یک رخداد تکاملی موقتی در میان کودکان دو تا پنج سال است که با روان شدن کودک در استفاده از زبان مادری از بین می‌رود. لکنت این کودکان در هنگام ناراحتی، خستگی یا هیجان‌زدگی افزایش پیدا می‌کند.

از میان کودکانی که پس از ۵ سالگی لکنتشان برطرف نشده است، ۸۰ درصد آنها تا انتهای دوره بلوغ بهبود می‌یابند.

یک کودک زیر ۷ سال که به لکنت دچار است، ممکن است برای پشت سر گذاشتن وقفه‌هایی که در جریان صحبت کردن با آنها روبه‌رو می‌شود در کنار لکنت، حرکات همراهی نظیر پیچ و تاب دادن صورت، چشمک زدن، حرکت دادن بازوها، تنفس نامنظم یا حرکاتی دیگر را داشته باشد.

در واقع وقتی لکنت آغاز می‌شود، مانند سایر عادت‌ها، به صورت یک الگوی طبیعی رفتار درمی‌آید. در این حالت، این عادت به طور ناخودآگاه بر پایه مجموعه‌ای از رفتارهای وابسته به صحبت کردن و تنفس، ماندگار می‌شود که در برخی از افراد لکنت زبان تا بزرگسالی نیز ادامه پیدا می‌کند.

این عارضه در تمام فرهنگ‌ها و در تمام مناطق دنیا و تمام اقوام مشاهده می‌شود و ظاهرا به قشر خاصی تعلق ندارد و در میان اقشار غنی، فقیر، افراد عقب‌مانده ذهنی و باهوش یافت می‌شود.

افراد مشهور زیادی مانند وینستون چرچیل و مریلین مونرو (بازیگر سینما) مبتلا به لکنت بوده‌اند اما وجود این عارضه در آنها مانع ایفای نقش اجتماعی نشده است. شمار لکنتی‌ها تقریبا یک درصد کل جمعیت است.

اما در مورد کودکان این رقم بالاتر است، زیرا در این سن و سال، تعدادی از آنها لکنت موقتی دارند. آمار نشان داده است که به ازای یک دختر لکنتی، سه یا چهار پسر لکنتی وجود دارد.

شاید علت این امر به خاطر تفاوت‌های سرشتی مابین دختران و پسران بخصوص در طول دوران اولیه رشد گفتار و زبان آنان باشد و یا به دلیل تفاوت واکنش‌های محیط (به خصوص خانه) نسبت به توانایی آنها که باعث این می‌شود پسرها بیشتر نسبت به دخترها لکنت داشته باشند.

رفتارهای کلامی که نشان‌دهنده شروع لکنت می‌باشد شامل لرزش‌های چهره ناشی از تنش زیاد، گفتار محتاطانه، گفتار خیلی سریع یا گفتار کند و آرام، دستپاچگی حین تکلم و مکث در وسط جمله و برگشت و شروع مجدد می‌باشد.

برخی از رفتارهای غیرکلامی شروع لکنت نیز شامل کم‌رویی و روبرگرداندن، علائمی از افسردگی و غمگینی، نگرانی و ضعف در مهارت‌های اجتماعی می‌باشد.

زمانی که کودک تعداد زیادی از این رفتارها را نشان می‌دهد والدین بایستی نگران شوند. معمولا کودک لکنت زبانی اگر برادر یا خواهری داشته باشد آنان می‌توانند در پیشرفت او کمک کنند یا بالعکس مانع وی شوند.

گاه آنان فرصتی به کودک نمی‌دهند که حرفش را بزند و کودک هم به‌دلیل لکنت زبان همواره نیازمند اعمال کنترل روی بقیه افراد خانواده است تا در فرصت‌های مناسب بتواند صحبت کند. در واقع او نیازمند حمایت پدر و مادر خود می‌باشد.

البته این حمایت به آن معنا نیست که او همیشه باید اجازه حرف زدن داشته باشد و یا قوانین سفت و سختی را اعمال نمایید که هیچ کدام از بچه‌ها، هرگز صحبت او را قطع نکنند بلکه لازم است رفتار معقولی داشته باشید و در مورد تصمیم‌گیری روی زمان‌های صحبت کردن وی به عنوان والد انعطاف‌پذیر باشید.

● آنچه باعث لکنت می‌شود

باورهای نادرست فراوانی درباره لکنت زبان وجود دارد. برخی معتقدند که لکنت زبان به دلیل مشکل هیجانی حل‌نشده یا اضطراب است اما به دلیل فقدان شواهد علمی این نظر کنار گذاشته شد. چون این مشکل گفتاری در خانواده‌ها شایع است، پژوهشگران ویژگی‌های خانوادگی را از جمله علل اصلی لکنت زبان دانسته‌اند.

اما احتمال ندارد که چنین رفتاری به طور عمده، به دلیل کارکرد محیط زبانی کودک باشد. می‌توان گفت عوامل ژنتیک، سهم بسزایی در سبب‌شناسی لکنت زبان دارند براساس بررسی‌های انجام شده، بیش از دو سوم لکنت زبان به دلیل وراثت و یک سوم باقی‌مانده ناشی از عوامل محیطی می‌باشد.

در مورد کودکان دچار لکنت زبان، معمولا وقتی درمان توصیه می‌شود که تکرار صداها و هجاها بیش از حد روی دهد و پدر و مادر یا خود کودک نگران مشکلات گفتاری باشند، یا در کودک نشانه‌هایی حاکی از نگرانی در چهره یا گرفتگی صوتی آشکار شود.

معمولا درمان روان‌شناختی رایج برای کودکان مبتلا به لکنت زبان این است که به والدین آموزش داده شود تا خیلی آهسته با کودکان خود صحبت کنند، از جمله‌های کوتاه و ساده استفاده کنند تا در اصل از فشاری که کودک ممکن است به دلیل صحبت کردن احساس کند، بکاهند.

به هر حال از آن جا که اکثر کودکان، لکنت زبان را پشت سر می‌گذارند، یکی از مشکلات والدین و متخصصان بالینی تعیین این موضوع است که درمان، ‌مداخله است یا تداخل. می‌توان گفت در مورد لکنت زبان دو عامل فشارزا بسیار مهم می‌باشند.

یکی فشارهای مربوط به ارتباط با دیگران و دیگری فشارهای مربوط به فرم زندگی می‌باشد. در مورد فشارهای مربوط به ارتباط با دیگران، مثال بسیار خوب این است که شنونده چه با حرکات و چه با کلمات با گفتن «یواش‌تر» «عجله نکن» یا «آرام باش» عکس‌العمل نشان می‌دهد و یا برعکس با گفتن «زودباش»، «سریع صحبت کن» در واقع واکنش منفی نشان می‌دهد.

دومین عامل فشارزا، فشارهای مربوط به فرم زندگی کودک می‌باشد برخی از والدین در مورد برنامه روزمره فرزندشان مانند بیدار شدن، غذا خوردن، نظافت کردن، خوابیدن و... رفتار بسیار سفت و سختی را اعمال می‌کنند و کودک را وادار می‌کنند که کارهایش را دقیقا طبق ساعت انجام دهند و اغلب نیز نتیجه خوبی نمی‌گیرند و مایوس می‌شوند.

● دانش‌آموزان مبتلا به لکنت زبان

در دوره دبستان که دانش‌آموزان به دنبال جلب‌توجه هستند و با یکدیگر رقابت می‌کنند، ممکن است برخی از همکلاسی‌ها به لکنت کودک توجه و او را مسخره نمایند و همین امر او را از دیگران جدا سازد.

در این میان اگر کودک اعتمادبه‌نفس و احساس خودارزشمندی بالایی داشته باشد، تحت تاثیر این آزارها قرار نمی‌گیرد.

اما بسیاری از این دانش‌آموزان ناراحت و منزوی می‌شوند و ترجیح می‌دهند سکوت کنند. در حقیقت ناراحتی و سرخوردگی آنها بیشتر ناشی از ناتوانی‌شان در ابراز خود است که گاه ممکن است منجر به رفتارهای خشونت‌آمیز بشود.

زمانی که کودک دچار لکنت می‌شود و شنونده (اعم از پدر، مادر، دوستان و...) واکنش منفی نشان می‌دهند و زمانی که تلاش برای درمان وی موفقیت‌آمیز نیست، همه این عوامل موجب خشم و سرخوردگی دانش‌آموز شده و تصویری منفی را در او ایجاد می‌کند.

لکنت زبان در بعضی از دانش‌آموزان با شروع مدرسه و یا زمانی که در مدرسه هستند، بیشتر می‌شود. اگر کودک مبتلا ناراحت به نظر می‌رسد و صبح‌ها از رفتن به مدرسه خودداری می‌کند، بهتر است والدین با او صحبت کنند و از او بخواهند احساساتش را درباره مدرسه بیان کند.

پدر و مادر می‌توانند با گوش دادن به درددل‌های کودک در خصوص ناراحتی‌هایی که در مدرسه با آن مواجه می‌شود و همچنین ارائه رهنمودهای مثبت از وی حمایت نمایند.

هرگز نباید در کودک این احساس به وجود آید که با دیگران فرق دارد. در شکل‌گیری چنین برداشتی معلم نقش مهمی را ایفا می‌نماید چرا که دانش‌آموز بیشترین وقت خود را در کلاس درس می‌گذراند.

برای مثال معلم می‌تواند به جای آن‌که دانش‌آموز را به دلیل لکنت زبان از برنامه روخوانی کنار بگذارد و در موقعیت‌های صحبت‌ کردن ملاحظه او را بکند، او را در تمام فعالیت‌های کلاسی شرکت دهد.

چرا که کنار گذاشتن وی از فعالیت‌های کلاسی به بهبود لکنت کمکی نمی‌کند. همچنین معلم باید از این واقعیت آگاه باشد که می‌تواند تصویر کاملی از تمامی رفتارهای دانش‌آموز به والدین ارائه نماید ایجاد چنین احساسی در معلم باعث می‌شود که وی درک کند همکاری او جزیی از مراحل درمان لکنت دانش‌آموز محسوب می‌شود.

● بایدها و نبایدها در مورد کودک لکنت‌زبانی

▪ بایدها

- کودک خود را با مشکل لکنت زبانش بپذیرید و اجازه دهید او نیز این مساله را احساس کند.

- سعی کنید ریشه اضطراب و فشار روانی وی را شناسایی کرده و آن را از بین ببرید.

- خودتان به آرامی سخن بگویید تا غیرمستقیم به او آرام سخن گفتن را بیاموزید و او نیز از شما الگوبرداری کند.

- به او فرصت دهید تا در کمال آرامش و بدون عجله و اضطراب حرف بزند.

- درباره لکنت زبانش با او حرف بزنید تا بداند شما شرایط او را درک می‌کنید و به این موضوع توجه دارید.

- سعی کنید احساسات او را درک کنید و از او بخواهید با کلمات و جملات کوتاهی که دوست دارد احساسش را بیان کند.

- به یاد داشته باشید تشویق عامل بسیار موثری برای افزایش اعتمادبه‌نفس اوست و باعث کمتر شدن فشار حاصل از لکنت زبانش می‌شود.

▪ نبایدها

- هرگز ادای او را در نیاورید و مسخره‌اش نکنید حتی به قصد شوخی نیز به او نخندید.

- به خاطر طول کشیدن زمان صحبت کردنش بر سر او فریاد نزنید و دعوایش نکنید.