آب , گنج هزاره سوم

ایرانیان همیشه با دیده احترام به آب نگریسته­اند و هنوز هم هرجا که آبادانی است در پیوند ناگسستنی با آب بوده و آب مایه زندگی است آب به همراه سه عنصر آتش, هوا خاک نزد ایرانیان از تقدس ویژه­ای برخوردار بوده است تقریباً در همه نوشته­های پیش از اسلام, جایگاه آب در مجموعه آفرینش بسیار حساس است

سازمان ملل روز جهانی آب در ۲۲ مارس سال ۲۰۰۵ را شروع یک دهه جدید بین­المللی برای فعالیت در بخش آب عنوان کرد. به همین دلیل از سوی سازمان ملل متحد سالهای ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵ به عنوان دهه آب با شعار «آب برای زندگی» نامگذاری شد. با توجه به این موضوع پیش­بینی می­شود دهه آینده «آب برای زنده ماندن» نامگذاری شود. چون با توجه به رشد میزان مصرف فعلی آب و همچنین کاهش منابع آبی و عدم توفیق در ایجاد منابع آبی جدید بی­شک دهه آینده بحرانی با شدت و تهدید جدی­تری را در جهان شاهد خواهیم بود، هر چند سازمان ملل امیدوار است که این دهه شانس دستیابی جهانب به اهداف مرتبط با آب و اهداف اعلامیه مربوط به هزاره را که در کنفرانس توسعه پایدار مطرح شده است، افزایش دهد.

کشورمان ایران نیز از این حیث مستثنی نیست و حتی با توجه به شاخص­هایی که ما در کشورمان داریم وضعیت نامطلوب­تر و حتی بحرانی­تر از آن چیزی است که در دنیا مطرح است.

ایرانیان همیشه با دیده احترام به آب نگریسته­اند و هنوز هم هرجا که آبادانی است در پیوند ناگسستنی با آب بوده و آب مایه زندگی است.آب به همراه سه عنصر آتش، هوا خاک نزد ایرانیان از تقدس ویژه­ای برخوردار بوده است. تقریباً در همه نوشته­های پیش از اسلام، جایگاه آب در مجموعه آفرینش بسیار حساس است. هردوت می­نویسد: ایرانیان در هیچ رودخانه­ای حتی دست­هایشان را نمی­شویند و دست شستن دیگران را هم در آب جاری نمی­پذیرند و به رودخانه احترام می­گذارند. در جشن­ها و مراسم مذهبی نیز آب نقش به سزایی داشته است.

از مهم­ترین دستورات زرتشت برای زندگی بهتر، دوری از گناه و پرهیز از دروغ و خودداری از آلوده کردن عناصر چهارگانه موثر بر زندگی بشر که همانا آب، هوا، خاک و آتش بود.

از تقدس آب نزد ایرانیان همین بس که «میهن» و «زادگاه» را «آب و خاک» می­نامند.

حدود یک درصد جمعیت دنیا متعلق به کشور ماست و ما تنها ۳۶% از میزان منابع آب تجدید شونده دنیا را در اختیار داریم. این در حالی است که پساب­های کشاورزی، صنعتی و خانگی حدود ۲۵ میلیارد مترمکعب از همین مقدار منابع آبی را که در اختیار داریم از لحاظ کیفیت تهدید می­کنند.

سالانه حدود ۲ میلیارد نفر در جهان به علت آلودگی آبها دچار بیماری­های مرتبط با آب می­شوند که ایران نیز می­تواند سهمی از این آمار را داشته باشد. البته آمارهای منتشره از سوی وزارت بهداشت نشان می­دهد که این آمارها در دهه اخیر روند کاهشی داشته است.

شاید تصور شود که با پیشرفت تکنولوژی مشکل کمبود آب حل شود در صورتی که میزان منابع عمده آبی موجود در جهان همان مقداری است که در سالهای گذشته وجود داشته و امروزه تنها می­­توانیم مشکلات مربوط به توزیع بهداشتی آب را با استفاده از تکنولوژی برطرف نماییم ولی قادر به افزایش منابع آبی نیستیم. مگر اینکه تکنولوژی­های شیرین­سازی آب دریاها توسعه یابد که این از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست. یکی از راه­حل­های اساسی برای مقابله با بحران آب در آینده مدیریت مصرف آب می­باشد. از جمله راه­کارهای مدیریت مصرف آب، آموزش­های بهبود شیوه مصرف و نیز در اختیار قرار دادن امکانات لازم جهت صرفه­جویی و مصرف بهینه آب به مصرف کنندگان است که در مقایسه با آب بها هزینه ناچیزی خواهد بود. از دگیر راه کارهای مدیریت مصرف ارتقای سطح دانش و آگاهی می­باشد که خود یک کار فرهنگی می­خواهد و زمان­بر است.

از سوی دیگر شرکتهای متولی امور آب باید سعی و تلاش مضاعف در جهت صیانت از آب تولید شده نمایند تا در مسیر انتقال به مصرف کننده هدر نرود و این امر مستلزم کنترل و نظارت دقیق و نظام مند کردن عملیات بازرسی، نگهداری و تعمیرات خطوط انتقال آب می­باشد.

گاهی این شائبه در ذهن مصرف کننده ایجاد می­شود که چرا با وجود دریافت آب بها توسط شرکتهای تولید و توزیع آب، این همه به مقوله صرفه جویی پرداخته و تأکید می­شود؟

مصرف کنندگان آب باید آگاه باشند که عدم صرفه جویی و مصرف خارج از الگوی مصرف باعث تهدید جدی بحران آب در آینده خواهد شد و اجرای سیاست مدیریت عرضه توسط شرکتهای آب و فاضلاب با توجه به رشد فزاینده جمعیت کشور یا امکان­پذیر نخواهد بود و با این که با چالش مواجه خواهد شد. دلایل این امر یکی افزایش هزینه­های استحصال و توزیع آب در طول زمان و نیاز به سرمایه گذاری بیشتر در زمینه تولید آب و دوم در اختیار نداشتن پتانسیل­های آبی نامحدود با کیفیت مطلوب می­باشد. در بخش پیشگیری و مبارزه با آلودگی منابع آب قوانینی وجود دارد که به رغم لازم­الاجرا بودن آن قوانین، متأسفانه کمتر شاهد اجرا و اعمال آن هستیم. فاضلاب بسیاری از کارهایی که عموماً دارای پساب­های صنعتی و شیمیایی خطرناک هستند و اغلب در مجاورت رودخانه­ها احداث شده­اند، به رودخانه­ها و نهایتاً به دریاها می­ریزد که در درازمدت نه تنها باعث از بین رفتن اکوسیستم شده و حیات جانوران و موجودات آبزی را تهدید می­کنند بلکه باعث آلودگی شدید منابع آبی می­شوند و متأسفانه با توجه به آگاهی مسئولین تا کنون هیچ اقدام جدی و موثری در این زمینه انجام نشده است. این نشان­دهنده ضعف در اجرای قوانین است چرا که قانون گذار قوانینی در این رابطه وضع کرده و جرایمی را تعیین نموده است. ۹۳ درصد از آب­های کشور در بخش کشاورزی مصرف می­شود لذا پسابهای کشاورزی خود به عنوان یکی از عوامل مهم آلوده کننده محسوب می­شود. همچنین یک درصد از آبهای موجود کشور در بخش صنعت استفاده می­شود ولی آلودگی ناشی از آن بسیار متنوع و خطرناک می­باشد.

با توجه به معضلات موجود آب کشور که گفته شده است ما فقط با حفظ و صیانت از منابع آبی موجود و جلوگیری از آلودگی آن و نیز مدیریت صحیح مصرف آب می­توانیم بحران آب در دهه­های آینده را کمی آسان­تر پشت سر بگذاریم.