روسیه

روسیه به دلیل در اختیار داشتن بیشترین ذخایر گاز طبیعی, دومین دارنده زغال سنگ و هشتمین دارنده نفت, اهمیت ویژه ای دارد همچنین بزرگ ترین صادرکننده گاز طبیعی در دنیا, سومین صادر کننده نفت و سومین مصرف کننده انرژی است

●چشم انداز عمومی

روسیه به دلیل در اختیار داشتن بیشترین ذخایر گاز طبیعی، دومین دارنده زغال سنگ و هشتمین دارنده نفت، اهمیت ویژه ای دارد. همچنین بزرگ ترین صادرکننده گاز طبیعی در دنیا، سومین صادر کننده نفت و سومین مصرف کننده انرژی است.

در سال ۲۰۰۴ تولید ناخالص داخلی این کشور، ۱/۷ درصد رشد داشته است. این رشد از همه کشورهای G۸ (فرانسه، آمریکا، روسیه، آلمان، ژاپن ، ایتالیا، کانادا و انگلستان ) بیشتر بوده و این کشور توانسته است مقام نخست توسعه اقتصادی را برای شش سال پیاپی از آن خود كند. اقتصاد روسیه از پنج سال گذشته بیشترین رشد را در صادرات انرژی های اولیه داشته و تولیدات نفت خود را با وجود بالا بودن قیمت نفت به طور چشمگیری افزایش داده است.

●نفت

نزدیک به ۷۰ درصد نفت خام روسیه صادر می شود و ۳۰ درصد به مصرف داخلی می رسد. دو سوم از فرآورده های نفتی این کشور( نزدیک به ۷/۶ میلیون بشکه در روز)، در سال ۲۰۰۴ به بلاروس، اوکراین، آلمان، فنلاند و دیگرکشورهای اروپای مرکزی و شرقی مانند اسلواکی و جمهوری چک صادر شده است. صادرات عمده دیگر روسیه به کشورهای فیلیپین و دروزبا((Druzba است. یک سوم باقی مانده نفت خام صادراتی به وسیله نفتکش ها به بازار جهانی فرستاده می شود. روسیه ۴۰ درصد نفت صادراتی خود را با استفاده راه آهن حمل می کند. عمده ترین فرآورده های نفتی صادرشده از روسیه شامل نفت کوره و نفت گاز است که بیشتر به کشورهای اروپایی صادر می شود.

●صادرات نفت

روسیه نزدیک به ۷ میلیون بشکه در روز نفت و فرآورده های نفتی صادر می کند، حال آن که خطوط لوله این کشور گنجایش انتقال ۴ میلیون بشکه نفت در روز را دارند و بقیه آن باید از طریق کشتی ها و قطارهای نفتکش منتقل شود. دولت روسیه با مشکل ظرفیت خطوط لوله روبه روست و باید به سمت توسعه زیر بنایی برای صادرات گام بردارد که در این راه باید از شرکت های خصوصی و سرمایه گذاران کمک بگیرد.

طبق آمار و ارقام منتشر شده وزارت نفت روسیه، این کشور در سال ۲۰۰۵ روزانه نزدیک به ۵۲/۵-۳۸/۵ میلیون بشکه فرآورده نفتی تولید می کند که نزدیک به ۷ درصد بیش از سال ۲۰۰۴ اخواهد بود.

روسیه در نظر دار د درات نفت این کشور را در سال ۲۰۰۷، ۸/۵ و در سال ۲۰۱۵ ۲/۶ میلیون بشکه در روز پیش بینی کرده است.

●تناوب مسیر صادراتی نفت

در توسعه شبکه خطوط لوله روسیه سرمایه گذاری های زیادی شده است و این کشور نمی تواند در سال های آتی ظرفیت صادرات خود را از این طریق به میزان عمده ای افزایش دهد.

تنها راه دسترسی آسیای شرقی به نفت خام روسیه، راه آهن است. چین واردات نفت خام خود را از روسیه در سال ۲۰۰۵ به ۲۰۰ هزار بشکه در روز و در سال ۲۰۰۶ به ۳۰۰ هزار بشکه در روز با استفاده از خطوط راه آهن افزایش خواهد داد.

●حمل نفت از طریق دریای سیاه

مقداری از نفت خام روسیه از طریق کشتی های نفتکش به اروپا، آمریکا و آسیا منتقل می شود. عمده ترین صادرات نفت روسیه به اروپا و آمریکا از بندر نووروسیسیک، بندر ورودی دریای سیاه (با ۷/۱ میلیون بشکه در روزصادرات در سال ۲۰۰۳)، انجام می شود. برخی تحلیل ها( اودسا،سوپسا وباتومی) نشان می دهند که میزان نفت صادراتی از این بندر کاهش خواهد یافت، اما گزارش های دیگر نشان دهنده آن است که خط باکو – نوروسیسک می تواند یک ظرفیت جانشین باشد

●گاز طبیعی

روسیه با داشتن افزون بر ۴۷ متر مکعب ذخیره گازی، بزرگ ترین دارنده ذخایر گاز طبیعی در جهان است. میزان این ذخایر بیش از دو برابر ذخایر ایران است. در سال ۲۰۰۴ روسیه با افزون بر ۶۳۰ میلیارد متر مکعب، بزرگ ترین تولید کننده و با ۲۳۰ میلیارد متر مکعب گاز، بزرگ ترین صادرکننده در دنیا بوده است. صادرات گاز طبیعی روسیه ۲۵ درصد تقاضای اروپا را پوشش می دهد. صنعت گاز روسیه همانند صنعت نفت این کشور چندان موفق نبوده است، اما راهبرد این کشور رشد متعادل تولیدات گاز و کنترل انحصار این صنعت، بوده است.

شرکت «گاز پروم» ۹۰ درصد شبکه خطوط لوله گاز طبیعی روسیه و نزدیک ب یک سوم تولیدات گاز جهان را در اختیار دارد؛ با وجود این، قوانین دست و پاگیر زیادی برای این شرکت تولیدی بزرگ وجود دارد. از جمله این که این شرکت گاز مصرفی در بازار داخلی روسیه را باید به قیمت ۲۸ دلار برای هر هزار متر مکعب عرضه کند، درحالی که در بازار جهانی گاز را ۱۲۵-۱۳۵ دلار برای هر هزار متر مکعب به فروش می رساند و حدود دو سوم درآمد خود را از این بازار کسب می کند. روسیه از گاز پروم به عنوان یک ابزار سیاستی نیز استفاده می کند. به تازگی روسیه با ورود یک شرکت دیگر به صنعت گاز این کشور موافقت کرده است.

●بازارهای صادراتی

بیشتر صادرات گاز طبیعی روسیه به اروپای شرقی صادرمی شود، اما شرکت گاز پروم مقداری از گاز طبیعی خود را به کشورهای ترکیه، ژاپن و دیگر کشورهای آسیایی صادر می کند. میزان صادرات گاز طبیعی روسیه در سال ۲۰۰۴ نسبت به سال های گذشته افزایش یافته است. میزان صادرات در سال ۲۰۰۴، ۲۳۰ میلیارد متر مکعب بوده است که بر اساس برآوردهای این کشور سال ۲۰۰۵ رشد ناچیزی خواهد داشت.

●زغال سنگ

روسیه با در اختیار داشتن ۱۷۳ میلیون تن زغال سنگ، دومین ذخیره کننده بزرگ دنیا پس از آمریکا با ۲۷۴ میلیون تن در این صنعت است. این کشور در سال ۲۰۰۴، ۶/۳۰۸ میلیون تن زغال سنگ تولید کرده که کمتر از یک سوم تولیدات آمریکا بوده است.

در یک بررسی ۷۷ درصد از تولید داخلی زغال سنگ از تولید کننده های مستقل به دست آمد. تولید زغال سنگ روسیه از سال ۱۹۹۹ نوسان داشته، به گونه ای که در سال ۲۰۰۴ نسبت به سا ل قبل۲/۱ درصد رشد داشته است و پیش بینی می شود در سال ۲۰۰۵ میزان تولیدات زغال سنگ ۸/۱ درصد رشد داشته باشد.

بر اساس برنامه ریزی ها، روسیه باید تا سال ۲۰۲۰، ۴۴۱ تا ۴۹۶ میلیون تن زغال سنگ تولید کند. پیش بینی می شود که تقاضای زغال سنگ به ویژه در کشورهای آسیایی افزایش روزافزون یابد. به دلیل پاره ای محدودیت ها، افزایش تقاضا برای زغال سنگ وجود دارد که از جمله آنها می توان به پروتکل کیوتو اشاره کرد.

●برق

این کشور ۴۴۰ نیروگاه برق و ۳۱ راکتور هسته ای دارد. نیروگاه های برق این کشور ظرفیت تولید ۶/۲۰۵ گیگا وات برق را دارند. روسیه در سال ۲۰۰۳ نزدیک به ۶/۸۶۰ میلیارد کیلو وات در ساعت برق تولید کرده است.

از هنگام فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، سیاست این کشورکمتر نشان دادن میزان برق تولیدی بوده؛ به گونه ای که در سال های ۱۹۹۲ - ۱۹۹۹ آمار و ارقام تولیدات این کشور ۱۸ درصد کمتربوده است. پس از آن، تلاش شد که میزان تولیدات برق این کشور بر اساس آمار و ارقام واقعی گزارش شود، اما باز هم خطای ۱۰ درصدی وجود داشت.

پیشرفت صنعتی و بهبود اقتصادی به افزایش مصرف برق منجرشد؛ به گونه ای که تقاضای ۵/۷ میلیارد کیلو وات در ساعت در سال ۱۹۹۸ به ۷۸۰ میلیارد کیلو وات در ساعت در سال ۲۰۰۲ رسید.

نیروگاه های نفتی، گازی و زغال سنگی در این کشور تنها ۶۳ درصد از برق این کشور را تولید می کنند. ۲۱ درصد دیگر با استفاده از نیروگاه های برق آبی و ۱۶ درصد از انرژی هسته ای است. دولت روسیه قصد دارد نیروگاه های برق آبی و نیروگاه های هسته ای خود را گسترش دهد تا در آینده صادراتی مهم تر از انرژی های فسیلی داشته باشد.

عمر کاری یک راکتور ۳۰ سال است که ۹ تا از راکتورهای روسیه ۳۰-۲۶ سال و ۶ تا از آنها ۲۵-۲۱ سال عمردارند. روسیه در نظر دارد که پنج واحد جدید هسته ای در سراسر کشورش نصب و راه اندازی کند. براساس پیش بینی های وزارت انرژی روسیه، این کشور تا سال ۲۰۲۰ قادراست سالانه ۳۰۰ میلیارد کیلو وات در ساعت برق بیشتر تولید کند.

عمده برق این کشور به چین، فنلاند، لهستان و ترکیه صادر می شود که به تازگی برنامه هایی برای صدور برق به ایران و در صورت امکان به افغانستان و پاکستان از دو جایگاهی که در تاجیکستان ساخته است، دارد.

●وضعیت کشور

رئیس جمهوری: ولادیمیر ولادیمیروویچ پوتین

جمعیت ( برآورد ۲۰۰۴ ): ۴/۱۴۲ میلیون نفر

موضعیت جغرافیایی: اوراسیا

وسعت: ۵/۶ میلیون مایل مربع

▪وضعیت اقتصادی

تولید ناخالص داخلی: ۱/۵۶۰ میلیارد دلار (۲۰۰۴)، ۴/۶۴۹ میلیارد دلار( برآورد۲۰۰۵)

میزان تورم: ۸/ ۱۰ درصد(۲۰۰۴) و۲/۱۰ درصد( برآورد۲۰۰۵ )

میزان بیکاری: ۸/۵ درصد(۲۰۰۴) و۵/۵ درصد( برآورد۲۰۰۵ )

شرکای عمده تجاری: آلمان، اوکراین، آمریکا، بلاروس، ایتالیا، هلند و قزاقستان

صادرات: ۸/۱۸۱ میلیارد دلار (۲۰۰۴) و۳/۱۹۱ میلیارد دلار( برآورد۲۰۰۵ )

واردات : ۱/۹۴ میلیارد دلار(۲۰۰۴) و۵/۱۰۹ میلیارد دلار( برآورد۲۰۰۵ )

تراز بازرگانی کالا: ۸۸ میلیارد دلار(۲۰۰۴) و ۸۲ میلیارد دلار( برآورد۲۰۰۵ )

کالاهای عمده صادراتی: نفت و فرآورده های نفتی، گاز طبیعی، چوب و تولیدات آن، فلز، حبوبات و شکر

▪وضعیت انرژی

ذخایر اثبات شده نفت: ۶۰ میلیارد بشکه (برآورد ۲۰۰۵ )

تولید نفت: ۳/۹ میلیون بشکه در روز ( که ۸/۸ میلیون بشکه آن نفت خام است)

مصرف نفت: ۶/۲ میلیون بشکه در روز

مشتریان نفت خام: اروپا، کشورهای مشترک منافع

ظرفیت پالایش نفت خام: ۴/۵ میلیون بشکه در روز(۲۰۰۴)

ذخایر گاز طبیعی: ۵/۴۷ تریلیون متر مکعب

تولید گاز طبیعی: ۶۳۰ میلیارد متر مکعب

مصرف گاز طبیعی: ۱۸۵ میلیارد متر مکعب

ذخایر قابل برداشت زغال سنگ: ۱۷۳ میلیارد تن

تولید زغال سنگ: ۶/۳۵۸ میلیون تن (۲۰۰۴)

مصرف زغال سنگ: ۸/۲۵۴ میلیون تن (۲۰۰۳)

ظرفیت تولید برق: ۲۰۸ گیگا وات

تولید برق: ۸۵۰ میلیاردکیلووات ساعت (۲۰۰۳) و ۹۱۵ میلیارد کیلووات ساعت (۲۰۰۴)

مصرف برق: ۷۸۰ میلیاردکیلووات ساعت (۲۰۰۳) و۸۶۰ میلیارد کیلووات ساعت(۲۰۰۴)

خالص صادرات برق: ۶/۷۰ میلیاردکیلووات ساعت(۲۰۰۳) و۵۵ میلیارد کیلووات ساعت(۲۰۰۴)

کل مصرف انرژی: ۱۵۲۲ هزار تریلیون «بی. تی. یو» (۶/۶ درصد کل مصرف انرژی جهان) (۲۰۰۲)

انتشار کربن ناشی از مصرف انرژی: ۱۵۲۲ میلیون تن کربن( ۶ درصد دی اکسید کربن منتشر شده در جهان) (۲۰۰۱)

مصرف سرانه انرژی: ۱/۱۹۱ میلیون «بی. تی. یو» (۲۰۰۲)

انتشار سرانه کربن: ۵۷/۱۰ تن(۲۰۰۲)

شدت انرژی: ۶۲/۷۲ «بی. تی. یو» به ازای هر دلار تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت ۱۹۹۵(۲۰۰۲)

شدت کربن: ۹۹/۳ تن به ازای هر هزار دلار تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت ۱۹۹۵(۲۰۰۲)

سهم سوخت ها از مصرف انرژی: گاز طبیعی۵۳ درصد، زغال سنگ ۱۸ درصد و نفت ۱۵ درصد (۲۰۰۲)

سهم سوخت ها از انتشار کربن: گاز طبیعی ۵۱ درصد، زغال سنگ ۲۶ درصد و نفت ۲۳ درصد (۲۰۰۲)