ضیافت سماع

به بهانه كنسرت داوود آزاد در تهران

وقتی محمدرضا شجریان در خلال نقد اروپایی‌اش در مصاحبه با رادیوهای خارجی به انتقاد از داعیه‌داران «موسیقی عرفانی» پرداخت، خیلی‌ها بی‌درنگ نام «داوود آزاد» در ذهنشان جرقه زد.

جملات شجریان در این روزها به كرات نقل شده است: من اصلا اینكه می‌گویند موسیقی عرفانی نمی‌دانم یعنی چه. موسیقی در ذات خود عرفان دارد و این چیزی كه امروزه به رسم «موسیقی عرفانی» باب شده من از آن سردرنمی‌آورم. صرف اینكه یك دف آوردند و سرشان را تكان دادند كه نشد موسیقی عرفانی!

با این حال این موسیقی هرچه كه نامیده شود،‌طرفداران خاص خودش را دارد و داوود آزاد یكی از موفق‌ترین آدم‌های این سبك است.

شاید بهتر باشد دنبال نام دیگری برای جایگزینی «موسیقی عرفانی» گشت تا به زعم بعضی‌ها مصادره به مطلوب هم نباشد!

داوود آزاد موسیقی خود را – چه در داخل و چه خارج از ایران- تحت عنوان «موسیقی صوفی‌های ایران» منتشر می‌كند. شاید اینطوری حرف و حدیث كمتری به وجود آید. شاید هم عنوان «موسیقی خانقاهی» عنوان مناسب‌تری برای رساندن این مفهوم باشد.

داوود آزاد پیش از آنكه شروع به خواندن كند، چهار آلبوم تكنوازی تار و سه‌تار منتشر كرده بود كه یكی، دوتا از آنها یادواره اساتید قدیمی مثل استاد بیگجه‌خانی بوده است. (غلامحسین بیگجه‌خانی از اساتید مكتب تار تبریز است و اتفاقا از كسانی است كه آزاد تاثیرپذیری زیادی از سبك و سیاق نوازندگی او داشته است. نمونه هنرنمایی بیگجه خانی را می‌توان در «بیداد» اثر جاودانه شجریان و مشكاتیان شنید.)

پس از آن داوود آزاد به خواندن و انتشار آلبوم‌های با كلام روی آورد. از اینجا بود كه گرایش به موسیقی عرفانی- یا هرچه كه بنامیم‌اش- در آثار او نمود بیشتری یافت. اشعار، ریتم‌ها و ملودی‌هایی كه پیش از این اغلب در خانقاه‌ها رواج داشته از جمله عواملی است كه توسط داوود آزاد مورد استفاده قرار می‌گیرد و توانسته طرفداران زیادی برای او دست و پا كند.

ریتم و حركت از بارزترین ویژگی‌های موسیقی داوود آزاد - و كلا این سبك- است. «می‌ بی‌رنگی»، «نورجان»، «كوی تو»، «درمیخانه» و «دیوان شمس و باخ» آلبوم‌های باكلام داوود آزاد هستند كه البته حساب «دیوان شمس و باخ» را باید از بقیه جدا كرد. او در این آلبوم اشعار دیوان شمس مولانا را روی قطعات معروف باخ می‌خواند و این آلبوم به جرات یكی از آلبوم‌های متفاوت در زمینه موسیقی تلفیقی ایرانی است.

داوود آزاد چند سالی است كه از ایران مهاجرت كرده و در انگلیس ساكن است. او در این سال‌ها تلاش زیادی در زمینه عرضه و اجرای موسیقی صوفی ایرانی در جهان انجام داده. حضور در فستیوال‌های متعدد در كشورهای انگلیس، نروژ، اسكاتلند، مجارستان، اتریش، استرالیا و.... و سخنرانی و اجرای موسیقی در دانشگاه‌های آكسفورد و... را می‌توان از فعالیت‌های منحصر به فرد او دانست.

اجرای زنده موسیقی در رادیوهای بی‌بی‌سی، ABC استرالیا و رادیو كلاسیك اتریش از جمله موفقیت‌هایی است كه كمتر موزیسین ایرانی به آن دست یافته است. آزاد حاصل این اجراها را در آلبوم‌هایی مثل «می ‌بی‌رنگی» و «در میخانه» منتشر كرده است.اغلب اشعاری كه داوود آزاد می‌خواند از مولاناست.

اگرچه شهرام ناظری مدعی است اولین خواننده‌ای‌ است كه مولانا را به صورت جدی به عرصه موسیقی ایرانی كشانده اما باید داوود آزاد را در این زمینه موفق‌تر دانست.

اصولا ریتم و سماع موجود در شعر مولوی تناسب بیشتری با موسیقی ریتمیك داوود آزاد دارد تا موسیقی آواز نی شهرام ناظری.در این باره محسن نامجو حرف‌های جالبی دارد:‌ شكلوفسكی كه یك نظریه‌پرداز فرمالیست است می‌گوید‌ : به رغم تجربه‌های ما در فرمالیسم، یك شاعر چند صد سال پیش در ایران توانسته كلام را به رقص درآورده و رستاخیزی در شعر به وجود آورد.

وقتی می‌گوید: «ای مطرب خوش قاقا، تو قی‌قی و من قوقو / تو دق‌دق و من حق‌حق، تو هی‌هی و من هوهو» هیچ شاعری نتوانسته تا این حد ریتم را وارد كلام كند. ولی وقتی كسی مانند شهرام ناظری سراغ مولوی می‌رود، با یك آواز كشدار ریتم را از شعر گرفته و این سماع را در آواز به هدر می‌دهد!

داوود آزاد آذرماه ۸۵ در تالار اندیشه حوزه هنری كنسرتی برگزار كرد. كنسرتی كه نه فوق‌العاده و نه ضعیف بود. او كه به نوازندگی سازهایی مثل تار، سه‌تار،عود، تنبور، دف و... مسلط است، در كنسرت‌هایش معمولا اكثر این سازها را می‌نوازد.

آزاد علاوه بر اجرا در شهرهایی مثل رشت و... قرار است به زودی در تهران كنسرت دیگری را روی صحنه ببرد. هرچند كه پیش از این قرار بود این كنسرت در اردیبهشت ماه برگزار شود.

او همچنین به مناسبت هشتصدمین سال تولد مولانا، سال پركاری را دارد. اجرای كنسرت در كشورهایی نظیر اتریش، سوئیس، اسكاتلند، انگلستان، كانادا، استرالیا و... نمونه‌هایی از این فعالیت‌هاست. داوود آزاد در فستیوال مولانا در قونیه تركیه نیز كنسرتی برگزار كرده به اضافه یك كنسرت خیریه در لندن به نفع مردم لبنان.

حمیدرضا منبتی