راهنمای انواع گلخانه

گلخانه بخش محدودی از فضاست كه در آن كلیه عوامل محیطی قابل كنترل بوده و برای كشتهای متراكم و تولید محصول خارج فصل و یا خارج از محیط طبیعی گیاه احداث میگردد

احداث گلخانه برای تولید میوه های خارج از فصل و همچنین گل و گیاهان زینتی از قرن ۱۷ میلادی در اروپا آغاز و در سالهای اخیر به منظور استفاده بهینه از منابع خاك وآب و یا اشتغال زایی در سراسر جهان گسترش یافته است.

● تعریف گلخانه:

گلخانه بخش محدودی از فضاست كه در آن كلیه عوامل محیطی قابل كنترل بوده و برای كشتهای متراكم و تولید محصول خارج فصل و یا خارج از محیط طبیعی گیاه احداث میگردد.

● انواع گلخانه ها :

گلخانه ها از نظر نوع تو لید و نوع تیپ سازه دارای انواع مختلفی به شرح ذیل می باشند.

تقسیم بندی بر اساس نوع تولید:

▪ گلخانه های تولیدی سبزی و صیفی شامل محصولاتی نظیر خیار, گوجه فرنگی, توت فرنگی, فلفل, بادمجان, طالبی, سبزیجات برگی (ریحان- شاهی و...) می باشد.

▪ گلخانه های تولید گل و گیاهان زینتی برای تولید انواع گلهای شاخه بریده(رُز- ژربرا – گلایول – داودی) وگلهای آپارتمانی می باشد.

▪ سالنهای گلخانه ای تولید قارچ دكمه ای و قارچ صدفی

از نظر نوع سازه گلخانه ها به دو دسته چوبی یا سنتی و مدرن یا فلزی تقسیم می شوند:

۱) گلخانه های چوبی

اسكلت اصلی این گلخانه ها از چوب با پوشش پلاستیك مـی باشد. ارتفاع در ایـن سازه هـا ۲ تا ۳ متر و سیستم گرمایی و تهویه مناسبی ندارد و بدلیل ارتفاع پایین مناسب كشت محصولاتی نظیر خیار و گوجه فرنگی نمی باشد. مزیت این گلخانه ها قیمت ارزان احداث هر واحد آن می باشد ولی بدلیل نامناسب بودن محیط داخلی برای رشد گیاه معمولاً میزان تولید در واحد سطح در مقایسه با گلخانه های مدرن بسیار كمتر است. بدلایل ذكر شده این نوع گلخانه ها توسعه نیافته است و گلخانه های چوبی كه قبلاً احداث شده به تدریج به گلخانه های مدرن تبدیل می شوند.

۲) گلخانه های فلزی یا مدرن

جدول ۱

اتصال قطعات در گلخانه های فلزی بوسیله پیچ ومهره(پرتابل)و یا استفاده از جوش می باشد. هزینه واحد گلخانه های پرتابل نسبت به سیستم جوشی ۲۰-۱۵% بیشتر است ولی نصب آن آسانتر و تغییرات در سازه راحت تر است.

▪ سالنهای گلخانه ای تولید قارچ های خوراكی:

كارگاههای تولید قارچ های خوراكی با بلوك, آجر, سیمان, بصورت یك ساختمان معمـولی ســاخته می شود و در آن امكانات گرمایشی, سرماساز و رطوبت ساز تعبیه می شود.

بعضی از كارگاههای تولید قارچ بصورت گلخانه ای احداث میگردد ولی با توجه به اینكه رشد قارچ به نور ناچیزی نیاز دارد. پوشش های گلخانه ها از نوع پلاستیك های رنگی كه نور ناچیزی باید از آن عبور كند انتخاب می شود.

قارچ های خوراكی كه در ایران پرورش داده می شوند عبارتند از قارچ دكمه ای و قارچ صدفی, تولید قارچ دكمه ای علاوه بر سالنهای پرورش نیاز به كارگاه تولید كمپوست دارد كه تولید كمپوست آلودگی محیط را به همراه دارد. لذا باید این كارگاهها در خارج از مناطق مسكونی و با مجوز سازمان حفاظت محیط زیست احداث شود.

بستر پرورش قارچ صدفی كاه وكلش غلات است و چون نیازی به كمپوست ندارد موجب آلودگی محیط نمی شود و در مناطق مسكونی هم می توان به پرورش آن اقدام نمود و نیازی به مجوز سازمان حفاظت محیط زیست ندارد.

● انواع بسترهای كاشت محصولات گلخانه ای

بستر كاشت در گلخانه ها به دو صورت خاكی و یا هیدروپونیك(بدون خاك)هستند كه در كشت خاكی ریشه گیاه در خاك قرار میگیرد كه در این روش مدیریت تغذیه آسان و نیاز به دانش فنی زیادی ندارد ولی مقداری از مواد غذایی مصرفی از دسترس گیاه خارج و بیماریهای خاكزی همواره كشت را تهدید می كند.

جدول ۲

مهمترین مزیت تولیدات گلخانه ای نسبت به تولید در فضای باز عبارتند از: اشتغالزایی بالا, مصرف آب كم و افزایش تولید در واحد سطح.

● عملكرد تولیدات گلخانه ای

مهمترین مزیت تولیدات گلخانه ای نسبت به تولید در فضای باز عبارتند از: اشتغالزایی بالا, مصرف آب كم و افزایش تولید در واحد سطح.

● شرایط لازم برای احداث گلخانه

برای احداث هر گلخانه باید موارد ذیل مد نظر قرار گیرد:

▪ محل مناسب احداث گلخانه

خاك محل احداث گلخانه باید دارای بافتی متوسط, زهكشی مناسب, فاقد شوری و قلیائیت, آهك و گچ باشد. محل گلخانه حتی الامكان نزدیك جاده های اصلی یا دارای جاده های مناسب باشد. شیب های تند, محلهای بادگیر مكان مناسبی برای احداث گلخانه نیستند. ابعاد زمین باید طوری انتخاب شود كه بتوان گلخانه ها را در جهت شمال – جنوب در آن احداث نمود.

▪ وجود آب كافی با كیفیت مناسب

حداقل آب مورد نیاز برای ۱۰۰۰مترمربع گلخانه در هر شبانروز در فصل تابستان(پیك مصرف)۱۰-۸ مترمكعب است كه با توجه به میزان آب موجود, سطح گلخانه قابل احداث را میتوان مشخص كرد. علاوه بر مقدار آب, كیفیت آب از عوامل مهم در تولید محصولات گلخانه ای است.

تحمّل گیاه نسبت به املاح موجود در آب آبیاری متفاوت است. مهمترین عامل محدود كننده برای كشت های گلخانه ای شوری یا EC آب است.

EC قابل تحمّل برای گیاهان در جدول (شماره۳) بیان گردیده است.

میزان EC اگر از مقادیر ذكر شده بیشتر گردد عملكرد محصول كاهش می یابد. علاوه بر EC, میزان سدیم قابل جذب(S.A.R),كلر, بیكربنات موجود در آب هم در عملكرد محصول مؤثرند لذا لازم است قبل از احداث گلخانه از آب مورد استفاده, آزمایش كاملی بعمل آید.

▪ EC مناسب برای كشت محصولات گلخانه ای

جدول ۳

نوع محصول / EC قابل قبول

خیار / ۲

گوجه فرنگی / ۲/۵

توت فرنگی / ۱

فلفل / ۲

خربزه / ۲

گل رز / ۱/۳

آلسترومریا / ۱/۵

لیسیانوس / ۲

گلایول / ۲

● تجهیزات و ادوات مورد نیاز در گلخانه ها

از تجهیزات و ادوات مورد نیاز گلخانه میتوان به سیستم گرمایشی, سرمایشی, ژنراتور و... اشاره نمود.

الف) انواع سیستم گرمایشی:

۱) سیستم مركزی:

سیستم شوفاژ (برای گلخانه های بالای ۴/.هكتار) در این سیستم از بخار آب یا آب داغ استفاده می شود.

۲) سیستم موضعی:

بخاری شامل سه دسته, بخاریهای منفرد یا تراكمی– بخاریهای كنوكسیونی یا همرفتی– بخاریهای تابشی با انرژی پایین.

ب) انواع سیستم سرمایشی:

۱) سیستم خنك كننده تابستانه:

ـ سیستم خنك كننده فن وپد:

متداولترین سیستم تابستانه در گلخانه ها به شمار می رود.

(Fan and pad evaporative coding system)

۲،۱. سیستم خنك كننده تبخیری (مه پاش)

(Fog evaporating cooling system)

۲) سیستم خنك كننده زمستانه

ــ سیستم تیوپ– پنكه

( ّFan tube ventilation)

▪ سایر تجهیزات مورد نیاز گلخانه:

۱) ژنراتور (برق اِضطراری)

۲) ترموستات

۳) سیستم آبیاری تحت فشار

● آفات و بیماریهای مهم گلخانه ای در مناطق مرکزی:

اسامی برخی از آفات و بیماریهای مهم كه معمولاً به محصولات سبزی و صیفی و گل و گیاهان زینتی خسارت وارد می سازند به شرح ذیل می باشد.

---