«آسه آن» اتحادیه ای در حال گسترش

بی سبب نبود كه با سقوط اتحاد شوروی و برچیده شدن بلوك شرق و با تغییر در سیاست های اقتصادی و منطقه ای چین, آسه آن نیزبسان بسیاری از نهادهای دوران جنگ سرد با بحران هویت و معناباختگی مواجه شد

در سال های گذشته كم نبوده اند محافل اقتصادی و سیاسی در كشورهای عضو آسه آن كه چشم انداز مطلوب برای آن را تبدیل شدن به نهادی مشابه اتحادیه اروپا دانسته اند. اما چنین چشم اندازی با توجه به شماری از موانع بعید می نماید.

سال ،۱۹۶۷ دو سالی بود كه ژنرال سوهارتو در یك كودتای نظامی قدرت را در اندونزی به دست گرفته بود. او و برخی از رهبران غرب گرای حاكم بر كشورهای همسایه، برای مقابله با گسترش و رواج ایده هاوایدئولوژی های كمونیستی رایج در چین و ویتنام به این فكر افتادند كه اتحادیه ای مشترك تشكیل دهند، با این هدف كه با حمایت آمریكا و اروپا تلاش های خود را برای رونق اقتصادی و برقراری ثبات در منطقه هماهنگ و یك پارچه كنند.

در واقع شاخص اولیه و اصلی اتحادیه آسه آن (ASEAN: Association of Southeast Asian Nations) ، «اتحادیه كشورهای جنوب شرق آسیا»، كه سال ۱۹۶۷ با عضویت اندونزی، تایلند، فیلیپین، مالزی، و سنگاپور به وجود آمد مخالفت با گسترش نفوذ چین و كل بلوك شرق در حوزه جنوب شرق آسیا بود. از همین رو، بیش از آنكه تصمیم گیری های این اتحادیه معطوف به مسایل اقتصادی و اجتماعی باشد، رنگ و خصلت امنیتی داشت و همكاری در این زمینه نیز یكی از محورهای عمده موجودیت آن را تشكیل می داد.

بی سبب نبود كه با سقوط اتحاد شوروی و برچیده شدن بلوك شرق و با تغییر در سیاست های اقتصادی و منطقه ای چین، آسه آن نیزبسان بسیاری از نهادهای دوران جنگ سرد با بحران هویت و معناباختگی مواجه شد. این در حالی بود كه از سال ۱۹۸۴ به تدریج برخی دیگر از كشورهای منطقه نیز به اتحادیه پیوسته بودند، مثل برونئی و برمه.

● بحران معنا و كاركرد

بحران هویت اما مانع از آن نشد كه كشورهای «دشمن سابق» مثل ویتنام و كامبوج و لائوس كه با سقوط اتحاد شوروی سیاست اقتصادی متفاوتی در پیش گرفته بودند خواهان عضویت در آسه آن نشوند. آنها اینك اعضای عادی و برابر حقوق این اتحادیه اند.به گزارش دویچه وله در دهه اخیر تلاش شده است كه آسه آن بیش از پیش مجمعی برای تصمیم گیری و رایزنی در مورد پیشبرد ادغام و همكاری های اقتصادی و اجتماعی، چه در میان كشورهای عضو و چه با كشورهای عمده همسایه باشد. در همین راستا، ازسال ۱۹۹۷ « آسه آن + ۳» شكل گرفته است كه در چارچوب آن ۱۰ كشور عضو آسه آن با سه قدرت اقتصادی بزرگ منطقه ، یعنی ژاپن، كره جنوبی و چین روابط اقتصادی خود را گسترش می دهند.

به عبارتی می توان گفت كه آسه آن اینك تا حدودی به محمل كشورهای منطقه برای ادغامی نسبتا برنامه ریزی شده و با چشم انداز در روندهای جهانی شدن بدل شده است. بسط و توسعه روابط و رایزنی ها با كشورهای دیگر منطقه مانند روسیه، استرالیا و نیوزلند نیز مكملی برای همین گرایش است.

● پلی برای حضور منطقه ای چین

در این میان چین نقشی عمده در روابط و همكاری های اقتصادی آسه آن بازی می كند. نیاز این كشور به منابع نفت و گاز و سایر ذخایر كشورهای آسه آن و ضرورت كسب سهم بیشتری در بازار تولید و مصرف این كشورها سبب شده كه پكن با دستی باز در منطقه حركت كند، بدون شرط و شروط هایی مثل بانك جهانی یا صندوق بین المللی پول به كشورهای یادشده وام بدهد و در عین حال سهم شیر در بهره برداری از ذخایر این كشورها را از آن خود كند.

بنا به توافق میان چین و آسه آن، قرار است تا سال ۲۰۱۰ میان آنها منطقه آزاد تجاری به وجود آید و مرز و سدهای گمركی و مالیاتی برچیده شوند. خود اعضای آسه آن هنوز این سدها و موانع گمركی را كاملا برنداشته اند، هر چند كه در ابتدا قرار بود این امر تا سال ۲۰۰۳ محقق شود. از این رو شاید انجام توافق با چین تا سال ۲۰۱۰ تا حدودی خوشبینانه به نظر برسد.

● نقض دمكراسی و حقوق بشر و كاستی های دیگر

در سال های گذشته كم نبوده اند محافل اقتصادی و سیاسی در كشورهای عضو آسه آن كه چشم انداز مطلوب برای آن را تبدیل شدن به نهادی مشابه اتحادیه اروپا دانسته اند. با جمعیتی معادل ۵۰۰ میلیون نفر، آسه آن شباهت معینی با اتحادیه اروپا دارد، هر چند كه تولید ناخالص ملی ۷۰۰ میلیارد دلاری آن بسیار كمتر از این اتحادیه است. اما اگر چشم انداز تبدیل آسه آن به مجموعه ای شبیه اتحادیه اروپا تا حدودی دور و بعید می نماید، به دلیل برخی موانع و مشكلات دیگر است.به لحاظ سطح رشد اقتصادی و اجتماعی، كشورهای عضو آسه آن تفاوت های گاه فاحشی با یكدیگر دارند.

برای مثال شاخص های اقتصادی، اجتماعی و زیرساختی سنگاپور و مالزی دهها سال از لائوس و كامبوج جلوتر و پیشرفته تر هستند. این نیز هست كه مبنای كار و همكاری در آسه آن بر اصل عدم مداخله اعضا در كار یكدیگر و نیز بر اتخاذ تصمیمات بر اساس اتفاق آرا استوار است. چنین شرایطی سبب شده كه آسه آن در تصمیم گیری در مورد یك مسأله مشخص به مدت زیادی وقت و به تلاشی گاه بی نتیجه برای جلب توافق همه اعضا نیازمند باشد. برای رفع این مشكل، قرار است اجلاس آسه آن در دسامبر آینده در باره منشوری بحث و رأی گیری كند كه بر اساس آن اتخاذ تصمیمات بر اساس اكثریت آرا باشد و این امكان به وجود آید كه اعضایی كه به مبانی دمكراسی و آزادی بیان و نیز به اصول اقتصاد آزاد پایبند نیستند یا دراجرای آن تعلل می ورزند، از اتحادیه اخراج شوند.

چنین توافقی به ویژه می تواند در برخورد با برمه و وادارساختن این كشور به رعایت مبانی حقوق بشر و دمكراسی راه گشا باشد.رهبران ارتش برمه، سال ۱۹۹۰ پیروزی انتخاباتی جنبش دمكراسی به رهبری خانم سان سوچی را برنتابیدند. آنها نتایج انتخابات را بی اعتبار اعلام كرده ، سان سوچی را در حبس خانگی قرار دادند و شمار زیادی از اعضای حزب وی را به زندان و بازداشتگاه فرستادند. سان سوچی كه در این میان برنده جایزه صلح نوبل شده، كماكان ممنوع الخروج و در حبس خانگی به سر می برد و رهبران ارتش در واگذاری قدرت به یك دولت غیرنظامی كماكان تعلل می كنند.

گرچه چین با موردی مانند برمه نیز مشكلی ندارد و با این كشور نیز روابط تجاری و گازی چشمگیری برقرار كرده، اما این كه تصمیم اخیر وزرای خارجه آسه آن به تشكیل یك كمیسیون حقوق بشر و نیز منشوری كه قرار است ماه دسامبر تصویب شود تا چه اندازه رعایت دمكراسی و حقوق بشر را در آسه آن شتاب خواهد بخشید و ساختارهای استبداد زده برخی از كشورهای عضو رادستخوش دگرگونی خواهد كرد، پرسشی است كه با توجه به تحولات كند درون آسه آن به سختی می توان پاسخ روشنی برای آن متصور شد.