تداخلات مواد مغذی در برنامه غذایی ورزشکاران

یکی از مهم ترین نکاتی که متخصص تغذیه ورزشی باید به آن توجه کند, وجود برهم کنش مواد مغذی با یکدیگر است در بسیاری از موارد حتی توصیه های اثبات شده تغذیه ای, اگر بدون توجه به برهم کنش مواد مغذی صورت گیرد, می تواند مشکلات زیادی را بخصوص برای ورزشکاران بوجود آورد

یکی از مهم‌ترین نکاتی که متخصص تغذیه ورزشی باید به آن توجه ‌کند، وجود برهم کنش مواد مغذی با یکدیگر است؛ در بسیاری از موارد حتی توصیه‌های اثبات شده تغذیه‌ای، اگر بدون توجه به برهم کنش مواد مغذی صورت گیرد، می‌تواند مشکلات زیادی را بخصوص برای ورزشکاران بوجود آورد.

ورزشکاران عموما به‌ دلیل دریافت انرژی بیشتر نسبت به سایرین و کاهش وعده‌های غذایی به جهت تخصیص بخشی از زمان به ورزش و محدودیت‌های زمانی دریافت غذا قبل و پس از ورزش در هر وعده غذایی مقدار بیشتری غذا مصرف می‌کنند که علاوه بر تامین انرژی، موجب دریافت همزمان گروه زیادی از ریز مغذی‌ها (ویتامین‌ها و مواد معدنی) می‌شود. استفاده غیراصولی و بیش از حد مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی نیز امکان تداخل را دوچندان کرده است. برای مثال مصرف تا لیوان شیر از توصیه‌هایی است که توسط بیشتر کارشناسان آگاه صورت می‌گیرد اما همین توصیه ساده اگر بدون توجه به تداخل مواد مغذی با یکدیگر باشد بسیار خطرناک خواهد بود. بررسی‌ها نشان می‌دهد، در افرادی که شیر مصرفی را ( تا لیوان در روز ) همراه وعده اصلی غذایی مصرف کرده‌‌اند به‌دلیل وجود بر هم کنش کلسیم با آهن و کاهش جذب آنها در خانم‌ها، موجب بروز کم‌خونی در این گروه می‌شود. به نوشته پایگاه اطلاع رسانی،تغذیه و سلامت؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد حتی ساده‌ترین و عمومی‌ترین توصیه‌ها نیز باید با در نظر گرفتن تمامی‌جوانب آن صورت گیرد که قطعا بدون آگاهی از برهم کنش مواد مغذی نه تنها سودمند نخواهد بود، بلکه بعضا آثار منفی نیز خواهد داشت. در ادامه بطور مختصر به مواردی از این دست اشاره می‌کنیم:

- آهن: با کلسیم، مس، منگنز، ریبوفلاوین، ویتامینA،B۶،E و ویتامینC و «روی»، تداخل و برهم کنش دارد و کلسیم جذب آهن دو و سه ظرفیتی را کاهش می‌دهد؛ مس اگر زیاد دریافت شود جذب آهن را مختل و اگر کم دریافت شود بکارگیری آهن را نیز مختل می‌‌کند؛ منگنز نیز جذب آهن را کاهش می‌دهد. کمبود «ریبوفلاوین» جذب آهن را کم کرده و با تاثیر بر متابولیسم آن موجب کم‌خونی می‌شود. کمبود ویتامینA، حرکت آهن از ذخایر و مصرف آن در بدن را مشکل می‌سازد در ضمن سطوح پلاسمایی آهن افت می‌کند. ویتامینB۶ نیز در صورتی‌که کمتر از مقادیر مورد نیاز دریافت شود در متابولیسم آهن نیز اثر منفی دارد؛ ویتامینC جذب آهن را به شدت بالا می‌برد و تاثیر ممانعت کننده‌های آهن همچون «فیتات» را خنثی و بکار رفتن ذخایر آهن را در بافت‌ها بهبود می‌بخشد. مصرف منابع غنی از روی یا مکمل‌های آن موجب می‌شود جذب آهن کم شود.

- روی: مقدار زیاد مصرف کلسیم جذب روی را کاهش می‌دهد. مس و اسیدفولیک نیز جذب آن را کم می‌کنند. اگر نسبت آهن به روی در رژیم غذایی بیشتر از به باشد جذب روی مختل می‌شود. مصرف «سیستئین» و «هیستیدین» موجب بهبود جذب روی می‌شود. کمبود دریافت ویتامینB۶ مقدار روی را در پلاسما کاهش داده و جذب آن را نیز مختل می‌کند. مکمل ویتامینE به‌نظر می‌رسد که بروز کمبود روی را سرعت می‌بخشد.

- کلسیم: مصرف زیاد منیزیم جذب کلسیم را کاهش می‌دهد و کمبود آن نیز موجب هیپوکلسیمی‌می‌شود. مصرف بیشتر از ۲ گرم فسفر در روز نیز مقدار دفع ادراری آن را کاهش می‌دهد. دریافت زیاد پروتئین دفع ادراری کلسیم را زیاد می‌کند. افزایش مصرف نمک و فرآورده‌های حاوی سدیم نیز دفع ادراری آن را افزایش می‌دهد. مصرف مکمل ویتامینD باعث خواهد شد تا جذب کلسیم زیاد و دفع آن از ادرار کم شود. مصرف وی به میزان بیشتر از ۱۴۰میلیگرم در روز جذب کلسیم را کاهش می‌دهد.

- ویتامینB۱۲: مصرف قرص‌های کلرید پتاسیم که به آرامی‌در طول دستگاه گوارش باز می‌شوند جذب ویتامینB۱۲ را کم می‌کند. اگر همزمان با وجود بیماری کم‌خونی هماتولوژیک ناشی از کمبودB۱۲، مقدار زیادی فولات مصرف شود موجب می‌‌شود علایم آن باوجود بیماری مخفی بماند.

- ویتامینB۶: وجود نیاسین در فعال کردن آن بسیار موثر است ریبوفلاوین نیز اثر مشابهی دارد. کمبود ویتامین C دفع ادراری آن را افزایش می‌دهد. روی نیز در تبدیل آن به شکل‌های فعالB۶ نیز نقش دارد.

- ویتامینA: با ویتامینC،E و روی برهم کنش دارد. ویتامینC احتمالا می‌تواند در کاهش علایم مسمومیت با ویتامینA موثر باشد. ویتامینE جذب و ذخیره کردن ویتامینA را افزایش می‌دهد و از سمیت مقادیر بالای ویتامینA را می‌کاهد. کمبود روی نیز باعث اختلال در متابولیسم این ویتامین می‌شود.

- ویتامینC: مقدار زیاد آهن، ویتامینC خون را از طریق افزایش اکسیداسیون و ازدیاد دفع ادراری آن کاهش می‌دهد. «روی» نیز متابولیسم و به کارگیری ویتامینA را مختل می‌کند.

- ویتامینE: مصرف زیاد آهن، مس و اسیدهای چرب ضروری نیاز به ویتامینE را افزایش می‌دهد. کمبود «روی» مقدار این ویتامین را در خون کاهش می‌دهد، در صورت بروز کمبود سلنیوم نیاز به مصرف مکمل ویتامینE زیاد می‌شود، ویتامینC توکوفرول اکسید شده را احیا کرده و به شکل فعال توکوفرول برمی‌گرداند، در نتیجه این فرآیند ذخایر ویتامینE را بهبود می‌بخشد.

- ویتامینK: با کلسیم، ویتامینKوA برهم کنش دارند. مقادیر زیاد کلسیم یا افزایش نسبت دریافت آن در برنامه غذایی از به می‌تواند وضعیت ویتامین K را مختل کند. اگر مکمل ویتامین E در روز بیشتر از ۱۲۰۰ میلی‌گرم مصرف شود جذب و فعالیت ویتامینK را مختل کند. ویتامینA اگر به مقدار زیاد مصرف شود جذب ویتامینK را کاهش خواهد داد.