سنگ شدگی زیبایی شناختی مدرنیته

فردریك جیمسون و ژان بودریار, مرحله پست مدرن را یك حالت روان پارگی تازه زمان و فضا وصف كرده اند در صورتی كه كریك اوئنز و كنت فرامپیون, آن را رویدادی می دانند كه درست در آستانه سقوط حماسه و سیطره مدرنیسم اتفاق افتاده است

بیش از دو دهه از ظهور پست مدرنیسم می گذرد، اما هنوز پست مدرنیسم از بحث برانگیزترین مباحث ادبی، هنری و فلسفی جراید جهان به شمار می رود. با این وصف، در ایران چنانكه باید شناخته نشده است؛ چراكه بسیاری از شاعران و هنرمندان شیفته آن هستند و بدون چون و چرا آن را می پذیرند و عده ای دیگر به مخالفت با آن برمی خیزند و بدون در نظر گرفتن جوانب مثبت و سازنده آن، آن را طردمی كنند، بنابراین عدم آشنایی كافی با مولفه ها و مشخصه های پست مدرنیسم و تفسیرها و تاویلات مختلف از آن، موجب شده كه هر دو گروه به بیراهه بروند.

اوكتاویو پاز با پست مدرنیسم مخالفت می كرد و می گفت: پست مدرنیسم به درد ما نمی خورد اما نكته اینجاست كه مخالفانی چون پاز یا كلمنت گرین برگ (منتقد) با آگاهی و شناخت به مخالفت با این مكتب برمی خاستند، اما در ایران، برخی از شاعران و منتقدان بدون آگاهی و شناخت كافی با آن مخالفت می كنند و در مقابل آنها، عده ای دیگر كه خود را بسیار نوپرداز و آوانگارد می دانند، داعیه پرچمداری آن را دارند!

پست مدرنیسم در این عمر كوتاهی كه داشته بارها دستخوش تغییر و دگرگونی شده است و یكی از خصوصیات بارز آن نیز عدم قطعیت و تغییرپذیری است. پست مدرنیسم امروز با پست مدرنیسم ۲۰ سال پیش تفاوت فاحشی دارد تا آنجا كه دگرگونی های پی درپی، بی قانونی و تعریف ناپذیری آن، دامنه بحث را هر روز گسترده تر كرده است و كار را به جایی رسانده كه برخی از منتقدان حتی نام مكتب را برای آن قائل نیستند و همین مسئله موجب ارائه تعاریف متعدد و مختلفی از سوی منتقدان و فلاسفه شده است.

فردریك جیمسون و ژان بودریار، مرحله پست مدرن را یك حالت روان پارگی تازه زمان و فضا وصف كرده اند. كریك اوئنز و كنت فرامپیون، آن را رویدادی می دانند كه درست در آستانه سقوط حماسه و سیطره مدرنیسم اتفاق افتاده است. روزالیند كراوس و داگلاس كریمپ، پست مدرنیسم را گسست از قلمرو زیبایی شناسی مدرنیسم تعریف كرده اند و ادوارد سعید و گریگوری آلمر در آن به دیده مضمون فراانتقادی و سیاست تعبیر و تفسیر امروز نگاه می كنند.

(۱) به طور كلی پست مدرنیسم را می توان به سه گروه عمده تقسیم كرد: ۱ - پست مدرنیسم تاریخی

-۲ پســــت مدرنیســـم روشنــگر و روشمند

?- پست مدرنیسم مثبت و حقیقی.

? - پست مدرنیسم تاریخی: به پایان مدرنیته اعتقاد دارد و بر آن است كه انسان در جدال با معیارها و هنجارهای گذشته (مدرنیسم و سنت) در پی كشف جهان تازه ای است.

? - پست مدرنیسم روشنگر و روشمند: به واقعیت با شك و تردید می نگرد و نظریات سنتی دانش را زیر سئوال می برد. ضد واقعیت است و به همه چیز با دید بدبینانه می نگرد، اما در پی جایگزینی برای آنها نیست. هیچ اصلی را نمی پذیرد. با این حال، اگرچه بین واقعیت و ظاهر مدرنیته اختلاف می بیند، اما با شك و تردید، اشتراكاتی را در مدرنیسم و پست مدرنیسم قائل است.

? - پست مدرنیسم حقیقی و مثبت: (كه مورد نظر ماست) برخلاف پست مدرنیسم روشمند، درصدد نفی نظریات و واقعیات نیست، بلكه همه چیز را از نو بازیافت می كند، از سنت گرفته تا محاوره و برای هر چیز جایگزینی در نظر می گیرد. پست مدرنیسم مثبت، بازگشت به تاریخ و گذشته (سنت) را تجویز می كند، اما هیچ گاه راه بازگشت كامل را نشان نمی دهد؛ چراكه به واپس گرایی تاریخی اعتقادی ندارد و اصل را بر تصادف می گذارد. چنانكه پیشتر گفتیم، پست مدرنیسم در طول عمر كوتاه خود بارها دچار دگرگونی و تحول شده و همین دگرگونی باعث بروز چهره های متفاوتی از آن شده است.

به بیان روشن تر، پست مدرنیسم گاه در جهت تخریب و ویرانی، عرض اندام كرده و به سودجویی و منفعت طلبی عده ای خاص انجامیده و ظلم و ستم بر انسان ها را دامن زده است و گاه در مقام سازندگی و اصلاحگری برآمده است. به عنوان مثال، پست مدرنیسمی كه مارگارت تاچر و ریگان داعیه آن را داشتند و پست مدرنیسم راست نام گرفته است، برای آمریكای لاتین جز تجارت آزاد و رواج مواد مخدر و ترور فایده ای دربر نداشت! همچنین در كلمبیا موجب ترویج فرهنگ راك، پانك و ... شد، اما در مقابل، پست مدرنیسم چپ با آنچه پست مدرنیسم راست اشاعه می داد، به مبارزه برخاست و شیوه كارایی جهت نوسازی و احیای آرمان های فراموش شده بود. به عنوان مثال، پیشرفت زبان برزیل، حركت های مترقی در ونزوئلا و ایجاد احزاب و گروه های فرهنگی، از نمونه های پست مدرنیسم چپ است. پست مدرنیسم راست، در كشورهای درحال توسعه و جهان سوم، بخصوص آسیای جنوب شرقی بر تقلب و تقلب سازی استوار است. در تایوان، سنگاپور و مالزی كالاهای تقلبی را چنان می سازند كه تشخیص اصل از بدل حتی برای سازندگان اصلی آنها غیر ممكن است.( ?)

موسیقی راك كه شكل افراطی اش به موسیقی اسكیزوفرنیك منجر شده است، از پدیده های دیگر این نوع از پست مدرنیسم است. موسیقی راك موجب فساد در جامعه شد و قربانی های زیادی گرفت. مصرف مواد مخدر، خودكشی و كشتار در صحنه های موسیقی و ایجاد فضاها و آهنگ های وحشتناك از پیامدهای آن است. به عنوان نمونه، برخی از گروه های موسیقی راك مانند نیروانا و متالیكا به دلیل اینكه هنگام اجرای موسیقی، مواد مخدر مصرف می كردند، چنان از خود بیخود می شدند كه با اسلحه به طرف تماشاچیان حمله می بردند. آنها پس از كشتن برخی از تماشاچیان دست به خودكشی می زدند. خودكشی كرت دونالد كوبین ترانه سرا و رهبر گروه نیروانا در سن ۲۷ سالگی دلیلی بر این مدعاست.

بنابراین ثمره پست مدرنیسم تاچر و ریگان (راست) چیزی جز پوچی و وحشت و ترس و از خودبیگانگی و ترویج آثار مبتذل و مستهجن نبود و در مقابل آن، پست مدرنیسم سازنده توانست در جهت اصلاح ساختارها، مفاهیم و نیز بهبود و ترسیم آن گام بردارد و با رجعت به سنت و بازیافت آن آثاری زیبا ارائه دهد. به عبارت دیگر، پست مدرنیسم سازنده درصدد بیرون راندن مدرنیته از صحنه نیست، بلكه با شك و تردید در آن، روشنگر بسیاری از جوانب مدرنیته (و نیز سنت) است. ژان فرانسوا لیوتار - از پیشگامان و نظریه پردازان پست مدرنیسم - معتقد است: پست مدرنیسم گامی است در جهت احیای مدرنیسم و نه طرد آن . پست مدرنیسم در برخی از مولفه ها با مدرنیسم اشتراك دارد. به عنوان مثال، دادائیسم (۱۹۲۲-۱۹۱۵) كه از مكاتب مدرنیسم شمرده می شود، در مولفه های خردســتیزی، تصــادف، حدس و گمان و استهزا با پست مدرنیسم اشتراك دارد. با این تفاوت كه دادائیسم با هزل و استهزا، دردهای بشری را نشان می داد، اما هنر پست مدرن هرچند از طنز بهره می گیرد صرفا چنین هدفی را دنبال نمی كند؛ چراكه در پست مدرنیسم اصل بر دوگانگی، ایهام و چندوجهی بودن است.

در اینجا برای روشن شدن مبحث، مولفه ها و مشخصه های مدرنیسم و پست مدرنیسم را مرور می كنیم. شاخص های مدرنیسم: ۱- فرم ۲ - تمركزگرایی ۳ - نشانه گرا و بسته ۴ - تك ساحتی و كلی نگر ۵ - دارای طرح

? - اختلاف زمانی (تفكیك گذشته، حال و آینده)

? - معناشناسی ۸ - مجاز ۹ - نظم ۱۰ - تفسیر

?? - پارانویا (اختلال مشاعر كه زائیده ترس است و نشانه اش اوهام و ابهت خیالی است).

شاخص های پست مدرنیسم: ۱ - ضد فرم ۲ - پراكندگی كلمات و محتوا (ساختارشكنی)

? - غیرنشانه گرا و باز ۴- تكثرگرایی (پلورالیسم) ۵ - اتفاق ۶ - اشتراك زمانی ۷ - تاویل متن (معناگریزی یا معناناپذیری) ۸ - كنایه ۹ - بی نظمی (آشنایی زدایی و هنجارگریزی) ۱۰ - ضد توضیح و تفسیر

---