دری به بهشت مجازی

بررسی جلوه های مجازی در ایران

در طول تاریخ سینما،ایران همواره گام‌های خود را کمی با تأخیر از گام‌های بلند سینماگران غربی برداشته است. اما در حوزه‌های بسیاری سینماگران نه تنها این تأخیر را پوشانده‌اند بلکه قدمی از سینماگران غربی نیز فراتر گذاشته‌اند. افتخارات کسب شده سینماگران ایرانی در جشنواره‌های بزرگ دنیاچون اصغر فرهادی در اسکار و گلدن گلوب در رقابت با صاحبان سینما مبین این موضوع است. اما با تمام این موفقیت‌ها سینمای ایران در حوزه جلوه‌های مجازی چندان موفق عمل نکرده است.در حالی که سرعت پیشرفت جلوه پردازان غربی روز به روز افزون می‌گردد ما اکنون در مرحله آزمون و خطا به سرمی‌بریم. جای بسی شادی است که در سال‌های اخیر مسئولین سینما بیش از پیش به این حوزه می‌پردازند اما همه می‌دانیم برای ساخت یک سینمای تأثیرگذار و پولساز برای کشور در کل دنیا،اگر نگوییم مهمترین حداقل یکی از مهمترین صنعت‌ها،صنعت بزرگ جلوه‌های مجازی است.

در زیر به مواردی مهم اما نه کافی، می‌پردازیم که اگر به آنها بها داده شود می‌توان آینده روشن‌تری را از این صنعت در کشورمان شاهد باشیم. ان‌شاء‌الله.

۱- تهیه‌کنندگان

اعتماد؛ تهیه کنندگان و سرمایه گذاران ایرانی چون تمام همتایان‌شان در سراسر گیتی سینما،به دنبال بازگشت سرمایه خویش و نیز کسب سود بیشتری هستند بنابراین منطقی است که خود را از انجام عملی که تجربه نشده بازدارند.

با توجه به توان تهیه کنندگان خصوصی و شرایط سخت اکران فیلم‌های آنان و سختی تأمین دوباره منابع مالی‌شان، سرمایه‌گذاری در این حوزه برای آنان یک ریسک بزرگ است.در این بین به نظر می‌آید حلقه‌ای گم شده. پس این ریسک را چه ارگانی باید برعهده بگیرد، صدالبته سینمای دولتی، دولتی که مسئول حمایت از سینما در لحظه ساخت و اکران است مسئول پروراندن این صنعت نو نیز است. دولت با تزریق پول‌های خود در این صنعت می‌تواند باعث پرشاخ و برگ شدن این علم در باغ سینمای ایران شود و آنگاه که این درخت بزرگ و تنومند شد، حال باید جنبه حمایتی به خود گرفته، از تهیه کنندگان مستقل پشتیبانی کند، اینجاست که حلقه گمشده پیدا می‌شود. حلقه‌ای به نام اعتماد.اعتماد سرمایه‌گذاران خصوصی به جلوه‌های مجازی که امتحان خود را پس داده، آزمون و خطایش را گذرانده و اکنون هنگام باردهی آن است. سرمایه‌گذاری دولت در این بخش از سینما را نباید با ساخت فیلم‌های سینمایی عظیم جلوه با سرپرستی یک تیم متخصص غربی اشتباه گرفت، اینجا سخن از تربیت نیروهای داخلی به‌طور مستمر و تشکل‌سازی و شکل‌دهی آنان است. این‌که یک سرپرست فرنگی را برای این کار بگماریم و تنها به واگذاری انجام چند تکنیک ساده به گروه‌های ایرانی اکتفا کنیم کلید حل مشکل نخواهد بود.

۲- کارگردانان

دید؛ در تمام دنیا کارگردانانی که می‌خواهند در فیلم خود از جلوه‌های مجازی استفاده کنند به دو گروه تقسیم می‌شوند. گروه اول آنانی هستند که می‌گویند «جلوه من نیاز به فیلم دارد» و گروه دوم آنانی که می‌گویند «فیلم من نیاز به جلوه دارد».گروه اول همان گونه که جمله شان از نظر ساختار مشکل دارد نوع دیدشان نیز مشکل دارد. آنان جلوه‌های مجازی سینمای هالیوود را دیده‌اند و از این زیبایی بسی مدهوشند پس در آرزوهای خود در جست‌و‌جوی ساخت فیلمی هستند که پر از جلوه‌های زیبا و چشمگیر باشد.

گروه دوم کارگردانانی هستند که درد سینما و فیلم دارند. کارگردانانی که شاید تا به حال پس از ساخت چندین اثر تجربه‌ای در استفاده از جلوه‌های مجازی نداشته باشند اما به دلیل آن‌که ذات فیلمسازی برای آنان مهم است این تجربه تازه نه تنها بد از آب در نمی‌آید بلکه قدمی رو به جلو نیز محسوب می‌شود. چراکه این قبیل کارگردان‌ها اغلب بسیار سخت به جلوه پردازان اعتماد می‌کنند و وسواس عجیبی در ساخت جلوه‌ها دارند.آنان تصاویر را به روشنی برای ببیننده به تصویر می‌کشند پس جلوه کار شده نیز به خوبی دیده می‌شود هرچند زمانش اندک باشد. این نوع فیلم‌ها در اکثر موارد فیلم‌های موفقی هستند فیلم‌هایی که هم دیده می‌شوند و هم در یاد‌ها به عنوان فیلم خوب باقی می‌مانند. برای چنین فیلم‌هایی سریال مختارنامه را می‌توان مثال زد.

سریالی که کارگردان آن اشراف بر حوزه فیلمسازی خود راحفظ کرده و جلوه‌های مجازی را برای نیاز فیلم به کار می‌گیرد نه فیلم را برای نیاز جلوه‌های مجازی و جالب آنجاست که سرپرستان جلوه این کار تماماً ایرانی بوده‌اند و قطعاً نسبت به نیروی خارجی از منابع مالی کمتری استفاده کرده‌اند. در کل کارگردان باید با این دید کار را آغاز کند که جلوه پردازان نیز همچون گروه‌های دیگر هستند.تنها کافی است او فیلم خود را بسازد و به جلوه‌ها به عنوان جزئی از فیلم نگاه کند نه تمام فیلم. سپس به ما بگوید که چه می‌خواهد، باقی کار با ماست. این شیوه موفق کار است و نوع درست دید.

۳- سرپرستان جلوه مجازی

مهارت؛ هنگامی که انسان بخواهد کوچکترین کار را انجام دهد به نسبت کوچکی آن به مهارت برای انجامش نیاز دارد.هرچقدر کار عظیم‌تر می‌شود مهارت‌های بیشتری را‌ طلب می‌کند. شاید بعضی از انسان‌ها تصور کنند سرپرست جلوه‌های مجازی بودن کاری سهل و آسان و بسی جذاب است اما این تفکر تنها در مورد دوم صحیح است و در مورد اول باید بگوییم خیر.

اگر بخواهیم به‌صورت حرفه‌ای سرپرست جلوه‌های مجازی باشیم باید بدانیم که این کار از پیچیده‌ترین کارهاست و مهارت‌های زیادی را‌ طلب می‌کند. شاید تصورتان بر این باشد مگر بجز تسلط بر چند نرم افزار رایانه‌ای مهارت دیگری نیاز است؟صدالبته که اینچنین است.یک سرپرست جلوه باید از لنز دوربین گرفته تا نور، از تدوین گرفته تا اندازه نماها و حتی بعضی از اوقات کارگردانی را بلد باشد تا بداند چه تصویری را باید خلق کرد و با توجه به چه شرایطی. اگر سرپرست فاصله کانونی را نداند چیست قطعاً در هنگام درهم کردن و دنبال کردن فیلم اصلی و جلوه ساخته شده به مشکل برخواهد خورد. اگر نداند از حرارت‌های نوری به چه میزان استفاده شده در همخوان‌سازی نورها به مشکل بر می‌خورد.اگر جزئی از کارگردانی را نداند چگونه می‌تواند ایده‌های خام کارگردان را برای بهتر دیده شدن جلوه تصحیح کند و مهارت‌های بسیار دیگر در زمینه‌های نرم افزاری و الکترونیکی.داشتن این حجم مهارت توان زیادی را‌ طلب می‌کند و سختی فراوان که البته در هنگام یادگیری است اما پس از آموختن و استفاده مداوم از آن همه چیز آسان می‌شود. یک سرپرست جلوه باید همیشه به روز باشد. همواره اطلاعات خود را با رویداد‌های نوین جهانی همراه کند و راه حل‌های جدید و جلوه‌های نو بیاموزد. بحق مرگ یک سرپرست جلوه آن زمانی رقم می‌خورد که به خود بالیده و بگوید مهارت‌های من کافی است و دیگر نیازی به اندوختن نیست.از همان لحظه باید برایش فاتحه خواند.با جلوتر رفتن تکنولوژی تمام تماشاچیان دنیا از جلوه پردازان جذابیتی روزافزون را ‌طلب می‌نمایند و این تکاپوی همیشگی سرپرستان و متخصصین را برای سیراب کردن این تشنگی با جلوه‌ای تازه،‌ طلب می‌کند. اگر سرپرستی مهارت کافی را نداشته باشد یا در مهارت فعلی خود آرام بماند،در شرایط سینمایی ما نه تنها به آینده کاری خود ضرر زده بلکه به آینده کاری تمام جلوه پردازان آسیب می‌رساند چرا که تمام اعتماد‌ها از بین خواهد رفت.حلقه جذب کننده اعتماد به جلوه‌های مجازی در ایران چیزی نیست جز مهارت.

کفش آهنین؛ این صنعت را می توان یکی از سخت‌ترین صنعت‌ها دانست چرا که از سویی با هنر در ارتباط است و از سوی دیگر با علم نرم افزار کامپیوتر و الکترونیک که روحی از هنر در آنان دیده نمی‌شود. یک سرپرست جلوه باید تمامی این علوم را گرد هم بیاورد تا بتواند نتیجه دلخواه را رندر کند. کار او در کنار کارگردان از هنگام پیش تولید آغاز می‌شود و تا زمانی که پس از تولید به پایان می‌رسد ادامه خواهد داشت. او در این بین باید با نبود هزاران امکانات ریز و درشت گرفته تا دید نادرست کارگردانان، از نداشتن تجربه گرفته تا نداشتن مهارت درکار و هزاران مشکل گوناگون که در حین کار خودنمایی می‌کند درآویزد و در حین سر و کله زدن با این مشکلات باید بزرگترین کار خود یعنی دادن ایده به کارگردان را نیز مد نظر قرار دهد.ایده پردازی در ایران به معنای خلق نظری تصاویر از صفر تا صد است اما در فرنگ به معنای تصحیح دید کارگردان صورت می‌پذیرد. هر آنچه امروز به‌عنوان ابزار کار در دست ماست حاصل قدم‌های پولادین انسان‌هایی بوده که به کار و هدفشان ایمان داشتند پس موفق شدند و ما نیز باید این میراث را حفظ کنیم. هرگز نا امید نشویم و هرگز از پای ننشینیم و این نمی شود جز با اراده‌ای پولادین و کفشی آهنین.

● نیروی ایرانی

خوشبختانه امروزه با سرمایه‌گذاری‌های دولتی در زمینه جلوه های مجازی شاهد رشد این صنعت در ایران هستیم اما بی‌هیچ شک و تردید می‌توان گفت بین سازمان‌های درگیر در این کار، سازمان صدا و سیما سرمایه‌گذاری مؤثرتری را نسبت به سینمای ایران داشته. صدا و سیما با گوهر اعتماد به نیروی ایرانی قدمی مؤثر در این راه برداشت که ماحصل آن ساخت سریال عظیم مملو از جلوه‌های مجازی بود.

جلوه‌هایی که تماماً به دست جلوه پردازان ایرانی انجام گرفته.اما حال سینمای ما در معدود موارد و در حجم بسیار محدود این اعتماد را به دست آورده و در پروژه‌های عظیم امروزی خود بیشتر به فکر دیده شدن است تا تربیت.

سینمایی که برای ساخت فیلم بزرگ خود درباره کودکی پیامبر(ص) از بزرگترین سرپرستان جلوه دنیا «اسکات اندرسون» بهره جسته اما به واقع همانند آنچه در بالا گفته شد اگر از نیروهای ایرانی در کنار آن نیروهای قدرتمند استفاده نشود که بعید است در یک رده استفاده شود چیزی جز تخریب نیروی ایرانی نیست.

چه نیکو بود به جای این کار سرمایه‌گذاری معطوف نیروهای داخلی می‌شد و به آنها اعتماد می‌شد و این باور به وجود می‌آمد که ما جلوه‌پردازان وطنی از جان خود برای این کار خواهیم گذاشت اگر ما را حمایت کنید و به ما اعتماد.

● راه سخت

درست است که در کشورهای غربی مسیر انجام صنعت جلوه های مجازی به دلیل استفاده بسیار از آن راه هموار شده و نیازی به پا داشتن کفش‌های آهنین نیست اما باز هم در آنجا طی کردن این مسیر در برخی مواقع دشوار است.دشواری همیشه زمانی به اوج خود می‌رسد که جلوه پردازان بخواهند تصویری بدیع و تازه را خلق کنند؛ آنجاست که پای تحقیقات فراوان و سرمایه‌گذاری مدیریت شده به میان می‌آید تا روشی جدید و علمی نو خلق شود. اگربخواهیم از نظر سختی کار جلوه کاران ایرانی را با فرنگی مقایسه کنیم در می‌یابیم که امروزه انجام این کار برای فرنگی‌ها بسیار سهل و آسان‌تر است چرا که سال‌ها تخیل پردازی و ساخت داستان‌های مصور ایده‌های تصویری آنان را لبریز کرده و و سالها کار با برنامه‌های نرم افزاری انجام تمام کارهی غیر ممکن کامپیوتری امروزی را برایشان سهل کرده ولی ما هیچ کدام از این پشتوانه‌ها را در اختیار نداریم و تنها دارایی ما مخلوقات آماده آنان است که به‌عنوان ابزار استفاده می‌کنیم و ارتباط برقرار کردن با هر یک بسیار زمان بر خواهد بود. راه بسیار سختی پیش رو است اما فراموش نکنیم که آنان روزی از هیچ آغاز کردند و سختی آن روزشان به مراتب بیش از سختی امروز ما بود. آنان آن روزگار، سختی خلق کردن را پیش روی خود داشتند و امروز ما سختی مقایسه کردن را، چرا که بیننده امروزی با دقیق‌ترین جزئیات کار ما را با همتای فرنگی مقایسه می‌کند و اگر باب میل‌اش نباشد بی‌رحمانه پس می‌زند.

روح الله قیم