بازیافت زباله صنعتی رها شده

هرچقدر جوامع مختلف به سمت مصرف گرایی پیش می رود, تولید زباله ها نیز افزایش می یابد با افزایش تولید زباله, مدیریت این پسماندها نیز بیش از پیش ضرورت پیدا می کند

هرچقدر جوامع مختلف به سمت مصرف‌گرایی پیش می‌رود، تولید زباله‌ها نیز افزایش می‌یابد. با افزایش تولید زباله، مدیریت این پسماندها نیز بیش از پیش ضرورت پیدا می‌کند.

در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، زباله دیگر نه تنها به عنوان یک بحران شهری به حساب نمی آید، بلکه به منبعی برای درآمد نیز تبدیل شده است و حتی به آن لقب «طلای کثیف» داده اند.

در این کشورها صنعت بازیافت، بسیار فعال است و فعالان این صنعت با همکاری شهروندان، زباله را از یک تهدید به فرصت تبدیل کرده اند، اما در اغلب کشورهای در حال توسعه، همچنان زباله به عنوان یک معضل شهری شناخته می شود؛ معضلی که روز به روز نیز بر دامنه مشکلات آن اضافه می شود.

با وجود آن که سال های متوالی است در کشور ما نیز صنعت بازیافت، فعال است، اما هنوز هم در بسیاری از شهرهای بزرگ و کوچک، مدیریتی برای دفع اصولی و بهداشتی زباله ها وجود ندارد و پسماندها در طبیعت رها می شوند.

نهادینه نشدن فرهنگ تفکیک زباله ها از مبدا، موجب شده که کم​کم زباله ها در ایران به یک خطر زیست محیطی تبدیل شود اما همچنان​ مدیریتی علمی برای دفع و بازیافت این پسماندها در بسیاری از مناطق شهری و روستایی کشور وجود ندارد.

هر ساله صدها هزار تن زباله، بدون تفکیک یا بازیافت ​در دل خاک ها مدفون می شود و خیلی ها هم به گمان خود با دفن زباله ها، از شر آنها خلاص شده اند، اما حقیقت این است که همین زباله های مدفون شده که گاه از مواد خطرناک و سمی هم تشکیل شده ​، دوباره در همان آب و خاکی سر درمی آورد که ما هر روز از آنها استفاده می کنیم.

● بازیافت زباله با کمک دوره گردها!

در ایران روزانه بیش از ۵۰ هزار تن زباله تولید می شود که بسیاری از این زباله های تولیدی، قابل بازیافت هستند، اما به گفته کارشناسان محیط زیست، تنها کمتر از ۴ درصد از این زباله ها بازیافت می شوند و بیش از ۴۵ هزار تن زباله، دفن می شود و به هدر می رود.

جالب ترین نکته ماجرا اینجاست که همین سهم ۴ درصدی بازیافت زباله هم با کمک دوره گردها و زباله جمع کن ها حاصل می شود و اگر زباله جمع کن ها را از صنعت بازیافت حذف کنیم، چرخه بازیافت زباله ها با کندی قابل توجهی روبه رو می شود.

صنایع بازیافت کشور مجبور است زباله های قابل بازیافت را از دوره گردها بخرد و با این کار، بخشی از این زباله ها را دوباره به چرخه اقتصاد و طبیعت بازگرداند. اما این کار، علاوه بر آن که به رشد مافیای زباله در ایران کمک کرده، عملا صنایع بازیافت کشور و سلامت محیط زیست را هم به فعالیت زباله جمع کن ها پیوند زده است.

تصور کنید در شرایطی که اغلب مردم تمایلی به تفکیک زباله ها از منزل ندارند، زباله جمع کن ها نیز از صنعت بازیافت کشور حذف شوند، در این صورت صنعت بازیافت کشور یا ورشکست​ خواهد شد یا در بهترین حالت، مجبور می شود با هزینه و مدت زمان بیشتری، زباله ها را تفکیک و به مواد قابل استفاده تبدیل کند.

در این بین شهر تهران، رکورد زده است و با تولید حدود ۸۰۰۰ تن زباله در روز و بازیافت کمتر از ۱۰ درصد از این پسماندها، سهم زیادی در آلودگی محیط زیست کشور دارد.

در صورتی که اگر شهرداری ها، وظیفه سروسامان دادن به زباله ها را در دست بگیرند و برای جداسازی و بازیافت موادی مثل شیشه، کاغذ و پلاستیک پیشقدم شوند، در آن صورت دلیلی برای حضور زباله جمع کن ها در سطح خیابان باقی نمی ماند.

● مشوق اقتصادی؛ راهکاری اجباری

کارشناسان علم توسعه بر این باورند که برای نهادینه کردن یک فرآیند صحیح و ضروری در جامعه، دو راهکار بیشتر وجود ندارد؛ یا با صرف زمان و فرهنگ سازی این کار را پیش برد یا با مشوق های اقتصادی یا سیاست های تنبیهی و بازدارنده، مردم را به سمت انجام آن کار هدایت کرد.

دکتر امیرحسین ولیان، دبیر جمعیت دیده بان طبیعت به «جام جم» می گوید: نباید برای مدیریت پسماندها در کشور، منتظر ارتقای سطح فرهنگی شهروندان باشیم و دولت می تواند با ارائه مشوق های اقتصادی به شهروندان، آنها را به تفکیک زباله از مبدا ترغیب کند.

وی توضیح می دهد: اگر شهروندان به طور عینی حس کنند تفکیک زباله ها برایشان ارزش اقتصادی و نفع مادی دارد، مطمئن باشید بسیاری از افرادی که تاکنون حتی اسم تفکیک زباله به گوششان نخورده است، نسبت به انجام این کار تشویق ​ شوند، اما هم اکنون چنین رویکردی به زباله ها وجود ندارد و مردم ترجیح می دهند یا زباله هایشان را دور بریزند یا به دوره گردها بدهند.

ولیان با اشاره به این که سازمان محیط زیست باید برای مدیریت زباله ها، فعال تر از زمان فعلی عمل کند، یادآور می شود: الان شرایط به گونه ای شده است که به دلیل پایین بودن قیمت نایلون، شما با خرید هر محصولی در مغازه ها می توانید چند کیسه زباله هم بگیرید، اما اگر دولت با افزایش مالیات کارخانه های تولیدکننده نایلون، شرایطی ایجاد کند که قیمت نایلون در کشور افزایش یابد، در نتیجه میزان تولید و مصرف این ماده نیز کاهش پیدا می کند و زباله های نایلونی کمتری به چرخه طبیعت برمی گردد.

وی تاکید می کند: برای مدیریت بهتر پسماندها در کشور می توانیم از تجربه های موفق دیگر کشور ها استفاده کنیم و مثلا یکی از تجربه های موفق آنها که اتفاقا در سلامت محیط زیست هم خیلی جواب داده، بحث افزایش مالیات برای تولیدکنندگان مواد غیرقابل بازیافت است که این موضوع در کشور ما جدی گرفته نمی شود.

● صنعت نحیف بازیافت

انتظار می رود در کشوری که بیش از ۷۰ میلیون جمعیت دارد و روزانه حداقل ۵۰ هزار تن زباله تولید می کند، قدرت صنعت بازیافت زباله نیز در حد و اندازه های همین ارقام بزرگ باشد، اما در کشور ما صنعت بازیافت، بسیار نحیف تر از این حرف هاست و به هیچ وجه نمی تواند جوابگوی زباله های تولیدی باشد.

حتی طرح «مدیریت پسماند» نیز که سال ۸۵ و برای حمایت از صنعت بازیافت تصویب شد، نتوانست این صنعت را به سمت شکوفا شدن هدایت کند و به دلیل نبود حمایت های مالی و حقوقی از صنعت بازیافت شاهد هستیم که هم اکنون سرمایه گذاران بخش خصوصی نیز از این صنعت استقبال چندانی نمی کنند.

در حالی که در اغلب کشورها، فعالان صنعت بازیافت از حمایت های مالی دولت و معافیت های مالیاتی ویژه برخوردارند، اما در کشور ما به این صنعت به دید سایر صنایع نگاه می شود.

جالب تر آنکه حداقل سرمایه گذاری برای بخش بازیافت، سه میلیارد تومان برآورد می شود و حال فرض کنید یک سرمایه گذار بخش خصوصی که حاضر می شود چنین مبلغی را برای بازیافت زباله ها سرمایه گذاری کند، باید بتواند سود مناسبی هم از این سرمایه گذاری به دست بیاورد، اما در اغلب اوقات، نداشتن معافیت مالیاتی، مشکلات اداری و سود پایین این صنعت موجب می شود سال به سال، سرمایه گذاران کمتری حاضر باشند از بازیافت پسماندها درآمد داشته باشند.

شغل بازیافت به عنوان یک حرفه سخت و فرسایشی به حساب می آید که چرخیدن چرخ این صنعت به نیروی انسانی فعال و دستگاه های مجهز بازیافت نیاز دارد، اما بسیاری از کارگران و شاغلان این صنعت با کمترین میزان درآمد کار می کنند و در عین حال نیز محیط کاری خطرناک موجب شده است کارگران صنعت بازیافت در معرض ابتلا به بسیاری از بیماری ها قرار داشته باشند.

از سوی دیگر، بسیاری از تجهیزات پیشرفته صنعت بازیافت از طریق واردات از سایر کشورها در اختیار ایرانی ها قرار می گیرد، اما عوارض گمرکی این تجهیزات، تفاوت چندانی با تجهیزات سایر صنایع سودآور و کم دردسرتر ندارد؛ همچنین تحریم های بین المللی نیز بر بار مشکلات این صنعت اضافه کرده و هم اکنون بسیاری از دستگاه های صنعت بازیافت برای ورود به کشور با مشکل اساسی روبه رو است.

مجموع این مشکلات مالی و حقوقی نشان می دهد اگر دولت می خواهد این صنعت نحیف، نقش واقعی خود را در احیای ثروت ملی و بازیافت زباله ها بازی کند، باید تا جان گرفتن صنعت بازیافت در کشور، از فعالان این صنعت حمایت بیشتری به عمل آورد که حداقل تا پایان برنامه پنجم توسعه، صنعت بازیافت ما بتواند نیمی از زباله های قابل بازیافت را دوباره در اختیار صنعت و اقتصاد کشور قرار دهد.

امین جلالوند