ده سال اسارت نفت شهر

سرتیپ دوم رضا صبوری زاده می نویسد به تیپ تحت فرماندهی من مأموریت داده شد تا مسئولیت پدافند نفت شهر را برعهده بگیرم بعد از ابلاغ مأموریت یگان ها را آماده کردیم و به سوی نفت شهر روانه شدیم

سرتیپ دوم رضا صبوری زاده می نویسد: به تیپ تحت فرماندهی من مأموریت داده شد تا مسئولیت پدافند نفت شهر را برعهده بگیرم. بعد از ابلاغ مأموریت یگان ها را آماده کردیم و به سوی نفت شهر روانه شدیم. اینک به سوی شهری می رفتیم که از ابتدای جنگ تا زمان آتش بس یعنی حدود ۱۰سال در اشغال نیروهای بعثی بود.

در تابستان ۵۹ تصرف نفت شهر و شهرهای منطقه میانی و غرب، یکی از اهداف ارتش عراق بود. آنها در جنوب کشور قصد تصرف خوزستان را داشتند. ولی در این جبهه ها، تنها قصدشان رسیدن به نقاط مرتفع و امن بود. زیرا این جبهه ها نزدیک ترین نقطه به بغداد پایتخت عراق بود و آنها می خواستند با رسیدن به نقاط مطمئن از حمله احتمالی نیروهای ایرانی جلوگیری کنند.

نفت شهر در منتهی الیه غربی استان کرمانشاه قرار دارد. فاصله آن تا مرز عراق ۲‎/۵ کیلومتر است و نزدیک ترین شهر که در میان ارتفاعات منطقه قرار دارد به وسیله دو جاده یکی از قصر شیرین و دیگری از سومار به شبکه جاده ای کشور مرتبط می شود.

نفت شهر از مشرق به گیلانغرب، از جنوب به سومار، از شمال به بخش مرکزی قصر شیرین و از غرب به عراق محدود است. این شهر قبلاً منصور آباد خوانده می شد و گاهی به آن «طینه» نیز می گفتند. این شهر یکی از شهرهایی است که منابع مشترک نفت با کشور عراق دارد، به همین دلیل نفت شهر همیشه مورد توجه دو کشور قرار داشته است.

تیمسار فلاحی فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش در گزارشی به مردم چنین آورده است: «تجاوزات مقدماتی عراق از اوایل سال ۵۹ از این مناطق آغاز شد ابتدا نیروهای مرزی و به تدریج نیروهای منظم ارتش عراق در منطقه مرزی ایران و قصر شیرین، اقدامات خصمانه ای علیه مرزداران جمهوری اسلامی ایران شروع کردند و به مرور زمان عملیات تجاوزکارانه خود را توسعه دادند تا جایی که ۱۱ اردیبهشت ماه منطقه مرزی قصر شیرین ـ نفت شهر و سپس در ۱۱ خردادماه پاسگاه مرزی غرب مهران مورد تجاوز آشکار ارتش بعث عراق قرار گرفت.

پس از شدت یافتن تجاوزات مرزی عراق در نقاط مرزی از جمله نفت شهر با وارد عمل شدن نیروهای هوایی دو کشور از پانزده شهریورماه درگیری های مرزی از حالت درگیری پاسگاه ها خارج شد و به صورت نبردهای جدی و موضعی بین نیروهای طرفین درآمد.»

پس از هجوم های متعدد و با اشغال ارتفاعات زینل کش، عملاً جاده اصلی قصر شیرین - نفت شهر - سومار از «تنکاب کهنه» تا سومار تحت کنترل نیروهای عراق درآمدند. از ۲۲ شهریور ماه به بعد حمله نیروهای عراقی به پاسگاه مرزی شدید تر شد و عراقی ها تلاش کردند در حوالی مناطق اشغالی خان لیلی و میمک پاسگاه های دیگری را نیز فعال کنند.

براین اساس پاسگاه مرزی «تلخاب» در شمال منطقه میمک نیز در ۲۲ شهریور ۵۹ به اشغال نیروهای عراقی درآمد و پاسگاه های کانی شیخ، سان واپا و سلمان کشته آسیب سختی دیدند.

پس از آن و به صورت محدود نیروهای بعث حرکت و خیلی سریع موفق به اشغال نفت شهر شدند. مأموریت هجوم در این منطقه را لشکر ۱۲ زرهی سپاه دوم ارتش عراق به عهده داشت. این لشکر یک روز قبل هجوم سراسری، پاسگاه و ارتفاع «گیسکه» را تصرف کرد و در روز ۳۱ شهریور پس از گلوله باران نفت شهر، سومار و پاسگاه های مرزی در دو محور مندلی - سومار و مندلی - نفت شهر تهاجم خود را آغاز کردند. در محور نفت شهر گردان ۲۶۵ زرهی از تیپ یکم لشکر ،۸۱ یک گروهان از سپاه و بسیج و گروهانی از ژاندارمری استقرار داشتند. به عبارت دیگر، نسبت استعداد یگان های مهاجم در برابر نیروهای مدافع ده به یک بود.

● اول مهرماه ۵۹:

پس از ۲۲ شهریور ۵۹ کم کم مناطق به اشغال درآمد و از روز اول مهر ۵۹ تهاجم متجاوزان وسعت یافت. روز اول نبرد در منطقه عملیاتی کرمانشاه در حالی به پایان رسید که نفت شهر در محاصره افتاد و اطراف قصر شیرین در دسترس دشمن قرار گرفت. وضعیت منطقه نبرد در نفت شهر به اوج بحران رسید. راه های ارتباطی این شهر با قصر شیرین و سومار قطع شد. امکان رساندن تدارکات و بویژه مهمات از بین رفت و مهمات یگان های مدافع در شرف اتمام بود. بر اثر محاصره و آتش شدید دشمن، تلفات سنگین به مدافعان نفت شهر وارد شد و نیروهای دشمن از جوانب مختلف به طرف نفت شهر به حرکت درآمدند.

● روز دوم مهرماه سال ۵۹:

روز دوم مهرماه ۱۳۵۹ تلاش دشمن برای دستیابی به نفت شهر تشدید شد. حوالی ظهر پاسگاه «گمرگ نو» سقوط کرد و تانک ها از روی جاده آسفالته «گمرگ نو» به سمت نفت شهر حرکت کردند. در پی آن، ژاندارمری و سپاه در مورد سقوط نفت شهر اعلام خطر کردند.

محمد کوثری از آن ساعت های پرحادثه و غم انگیز خاطره ای دارد:

«وقتی که عراقی ها قصد اشغال نفت شهر را داشتند بچه های سپاه آن جا فقط ژ۳ و چند قبضه آرپی جی داشتند. با این حال چنان مقاومت کردند که موفق شدند ۳۰۰ نفر از نیروهای متجاوز را به اسارت بگیرند. آخرین پیامی که دریافت کردیم توسط مسئول بی سیم بود که گفت: الان که این پیام را می دهم، عراقی ها پشت در اتاق هستند و ‎/‎/.».

● تثبیت دشمن در نفت شهر و برنامه ریزی رزمندگان اسلام:

یگان های دشمن پس از تثبیت منطقه اشغالی خطوط پدافندی خود را با تجهیزات مهندسی مستحکم کردند و با استقرار نیروی رزمی، امکان عکس العمل خودی را به حداقل رساندند. در مقابل نیروهای ما به تشکیل خطوط پدافندی اقدام کردند. فرماندهی منطقه ۷ سپاه پاسداران پس از سازمان دهی و ادغام سپاه نفت شهر در سپاه سومار و بازسازی و تقویت این سپاه، مأموریت گسترش و تشکیل اولین خطوط دفاعی از شرق نفت شهر تا شرق سومار را به این سپاه واگذار کرد. بدین ترتیب قوای خودی به مرور، همراه با بازسازی و تجدید سازمان یگان ها، تشکیل خطوط دفاعی داده و عملیات های محدودی را نیز پایه ریزی کردند.

● عملیات مسلم بن عقیل:

در بهار ۶۱ پس از آزادسازی خرمشهر در عملیات بیت المقدس و اسارت و کشته شدن هزاران سرباز عراقی صدام گفت از تمام جبهه ها عقب نشینی کرده و تا مرزهای رسمی دوکشور پس می رود. عقب نشینی ارتش عراق در جبهه سومارـ نفت شهر از ۲۱ خرداد ۶۱ آغاز شد. عراقی ها همچنین اعلام کردند که از نفت شهر عقب نشینی کرده اند اما این گونه نبود. آنها شهر را اشغال و در چاه های نفت سیمان ریخته بودند.

عملیات مسلم بن عقیل یکی از عملیات های محدودی بود که در اطراف نفت شهر به وقوع پیوست. در این عملیات ارتفاعات مرزی از جمله ارتفاع «سان واپا» در جنوب نفت شهر آزاد شد و شهر مندلی عراق در تیررس نیروهای خودی قرار گرفت. پس از این پیروزی این جبهه راکد شد. در بیست و سوم دی ماه ۶۵ عملیات کربلای ۶ با رمز «یا زهرا (س)» در منطقه جنوب و شرق نفت شهر آغاز شد. این عملیات را رزمندگان نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی به منظور آزادسازی ارتفاعات مرزی منطقه به اجرا درآوردند. «البته هدف از عملیات کربلای ۶ آزاد کردن نفت شهر نبود بلکه هدف صرفاً آزادسازی بعضی ارتفاعات منطقه سومار نزدیک به نفت شهر بود.» این جملات درگزارش سرپرست ستاد تبلیغات جنگ عراق از روی بهت و ناباوری آمده بود.

● آزادی نفت شهر:

عراق آتش بس را پذیرفته بود اما از اجرای مفاد قطعنامه ۵۹۸ خودداری می کرد. این کارشکنی تا ۱۲ مرداد ۶۹ ادامه داشت. در آن روز، بالاخره سردمداران بعثی رژیم عراق با قبول مجدد قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر موافقت کردند. پیرو این تصمیم نیروهای عراقی نفت شهر را تخلیه کرده و به نوار مرزی بازگشتند. به این ترتیب نفت شهر که روز دوم مهرماه ۵۹ به اشغال درآمده بود بعد از ده سال اسارت ۱۲ مردادماه ۶۹ آزاد شد.

حسین ابوالفتحی