سیگار نکشید, آب خنک بنوشید

بررسی آخرین تحقیقات و دستاوردهای دانشمندان درباره بیماری رایج بانوان یائسه, گر گرفتگی

● گر گرفتگی چیست؟

گر گرفتگی احساسی آنی و ناگهانی گرما و عرق کردن است. این حالت معمولاً در خانم‌هائی نزدیک به سن یائسگی رخ می‌دهد.

محققان هنوز به‌درستی علت دقیق گر گرفتگی را نمی‌دانند. تئوری‌هائی که در حال حاضر در این مورد وجود دارد حاکی از کاهش هورمون‌های زنانه به نام استروژن در بدن خانم‌هاست که در اثر یائسگی یا رسیدن به سن آن رخ می‌دهد. این کاهش روی هیپوتالاموس مغز که وظیفه تنظیم درجه حرارت بدن خیلی بالا رفته است حتی اگر این اتفاق رخ نداده باشد به بدن دستور می‌دهد گرمای اضافه را آزاد کند. یکی از روش‌های آزاد کردن گرمای اضافه در بدن گشاد شدن رگ‌های خونی است، مخصوصاً رگ‌هائی که نزدیک پوست سر، صورت، گردن و سینه هستند. زمانی که رگ‌های خونی به اندازه اولشان برمی‌گردند، مجدداً احساس خنکی می‌کنید.

گر گرفتگی حدود ۸۵ درصد از زنان را قبل و بعد از سنین یائسگی تحت تأثیر قرار می‌دهدو یائسگی معمولاً در سن ۵۱ سالگی رخ می‌دهد، اما گر گرفتگی ممکن است دو تا سه سال قبل از آخرین قاعدگی رخ دهد.

این حالت ممکن است شش ماه تا ۱۵ سال پس از آخرین قاعدگی ادامه پیدا کند. میانگین آن معمولاً دو سال است. در برخی خانم‌ها این حالت ممکن است چند بار در سال پیش بیاید در حالی‌که در تعدادی دیگر حتی به ۲۰ بار در روز هم می‌رسد.

این تغییر حالت ناگهانی هم در خانم‌هائی که به‌طور طبیعی به سن یائسگی می‌رسند ممکن است اتفاق بیفتد و هم در خانم‌هائی که به دلیل مصرف دارو یا جراحی در آوردن رحم زودتر از موعد معمول میزان استروژن بدنشان کاهش می‌یابد. اگرچه این بیماری زنانه به‌نظر می‌رسد، اما برخی آقایان هم ممکن است در اثر کاهش هورمون‌های مردانه به نام تستوسترون به‌طور ناگهانی یا به‌تدریج دچار گر گرفتگی شوند. به‌طور مثال، در ۷۵ درصد از آقایانی که دچار سرطان پروستات شده‌اند و تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند تا آن را خارج کنند یا مردانی که داروهای کاهش هورمون تستوسترون مصرف می‌کنند، رخ می‌دهد.

علائمی نظیر علائم گر گرفتگی هم ممکن است در هر دو جنس زن و مرد رخ دهد که علت آن ممکن است تومور هیپوتالاموس عفونت‌های جدی و خطرناکی مثل ویروس HIV، اعتیاد به الکل، یا درست کار نکردن غده تیروئید. علائمی که شبیه علائم گر گرفتگی هستند ممکن است در اثر خوردن یک غذا یا مصرف داروئی خاص ایجاد شوند.

● نشانه‌های بیماری

گر گرفتگی از حس گرما در قسمت فوقانی بدن شروع می‌شود، سپس رنگ پوست قرمز می‌شود، بدن عرق می‌کند و در نهایت بدن سرد و خیس می‌شود. معمولاً این حالت از سر شروع می‌شود، سپس به گردن و سینه می‌رسد. این حالت بین ۳۰ ثانیه تا پنج دقیقه ادامه می‌یابد. اما میانگین آن چهار دقیقه است. گرما ممکن است با علائم ناخوشایند دیگری مثل تند شدن ضربان قلب، احساس فشار در سر یا سرگیجه، ضعف و غش کردن همراه باشد. اگر گر گرفتگی در شب رخ دهد باعث اختلال در خواب، کم شدن تمرکز، مشکلات حافظه، کج‌خلقی و خستگی بیش از حد در طول روز می‌شود.

● تشخیص بیماری

پس از آگاهی از سن، پزشک در مورد مرتب بودن قاعدگی‌تان سئوال خواهد کرد. اگر قاعدگی‌ منظم نباشد از آخرین نوبت آن خواهد پرسید. اگر هنوز دچار قاعدگی شدید می‌شوید، پزشک از طول مدت آن و میزان خونریزی‌تان می‌پرسد. پزشک از شما خواهد پرسید که آیا علائم دیگری که نشانه کم شدن میزان استروژن است دارید یا نه، عوارضی مثل بی‌اختیاری ادرار.

آگاهی پزشک از سوابق پزشکی شما و داروهائی که مصرف می‌کنید ضروری است. این پرسش‌ها برای اطمینان از این است که این علائم، علائم گر گرفتگی هستند یا عوارض جانبی داروها و درمان‌هائی که برای شما تجویز شده است.

▪ مدت زمان مورد انتظار:

در اکثر خانم‌هائی که در سن طبیعی یائسگی قرار دارند، گر گرفتگی بین دو تا پنج سال از آخرین قاعدگی‌شان هم‌چنان ادامه می‌یابد. درصد کمی از خانم‌ها، ممکن است این حالت را بین ۸ تا ۱۵ سال با خود داشته باشند.

معمولاً خانم‌هائی که به‌طور طبیعی یائسه می‌شوند دچار گر گرفتگی می‌شوند.

● جلوگیری

گر گرفتگی که مربوط به یائسگی باشد را نمی‌توان پیشگیری کرد. با این‌حال برخی تغییرات در روش زندگی کمک می‌کند تا علائم و تعداد آن کمتر و خفیف‌تر شوند:

▪ در ابتدای گر گرفتگی یک لیوان آب سرد بنوشید. به‌نظر می‌رسد این کار ناراحتی آن را کمتر می‌کند. در طول روز بین شش تا هشت لیوان آب خنک بنوشید.

▪ از خوردن مایعات و نوشیدنی‌های کافئین‌دار و الکل‌دار پرهیز کنید چراکه این نوشیدنی‌ها باعث بدتر شدن گر گرفتگی می‌شوند.

▪ از خوردن مشروبات الکلی، شکلات و پنیر بپرهیزید. این خوراکی‌ها حاوی مواد شیمیائی هستند که مستقیماً روی مرکز تنظیم درجه حرارت بدن تأثیر می‌گذارند.

▪ سیگار نکشید. سیگار گر گرفتگی را شدیدتر می‌کند.

▪ لباس‌های گشاد و راحتی از جنس کتان بپوشید که عرق را به خود جذب می‌کند.

▪ درجه حرارت خانه را همیشه پائین و خنک نگه دارید. در محل کار هم پنجره را باز کنید و از پنکه‌های کوچک استفاده کنید.

▪ شب‌ها، پتوی نازک و سبک روی‌تان بکشید تا اگر گر گرفتید بدون این‌که بیدار شوید آن را از روی‌تان کنار بزنید.

● درمان

استروژن یکی از مؤثرترین و در دسترس‌ترین داروهائی است که برای گر گرفتگی موجود است.

ممکن است برای مدت کوتاهی، دوز پائینی از استروژن بدون پروژسترون تجویز شود. اگر خانمی هنوز رحمش را داشته باشد معمولاً استروژن و پروژسترون هم‌زمان تجویز می‌شوند تا خطر ابتلا به سرطان رحم کم شود.

معمولاً مصرف استروژن به‌تنهائی باعث رشد خطوط دیواره رحم می‌شود، اما اگر پروژسترون هم به آن اضافه شود، جلوی این رشد گرفته می‌شود و به این ترتیب خطر ابتلا به سرطان رحم کاهش می‌یابد. اگر رحم شخص خارج شده باشد، فقط استروژن تجویز می‌شود.

استروژن و پروژسترون در ایران به‌صورت قرص تجویز می‌شود و این حالت مرسوم‌تر است. خانم‌هائی که استروژن مصرف می‌کنند، برای رهائی از گر گرفتگی کافی است که از دوزهای پائین استفاده کنند.

البته اکثر خانم‌ها به دلیل عوارض جانبی این قرص‌ها و خطرهای هورمون درمانی، ترجیح می‌دهند که از استروژن استفاده نکنند.

برخی محققان بر این عقیده‌اند که استروژن خطر حمله قلبی و سکته را در دوران پس از یائسگی کاهش می‌دهد، اما برخی تحقیقات جدید نشان داده‌اند خانم‌هائی که استروژن و پروژسترون را با هم مصرف می‌کنند بیشتر از بقیه در معرض خطر حملات قلبی و سکته قرار می‌گیرند.

براساس این مطالعات، مصرف ترکیب استروژن و پروژسترون برای جلوگیری از بیماری‌های قلبی تجویز نمی‌شود. تحقیقات روی تأثیرات مصرف استروژن تنها هم‌چنان ادامه دارد.

برای درمان گر گرفتگی چندین روش طبیعی با استفاده از داروهای گیاهی نیز پیشنهاد شده است. البته بسیاری از این درمان‌ها هنوز تحت آزمایش‌های دقیق قرار نگرفته‌اند.

● پیش‌بینی بیماری

در بیش از ۹۵ درصد خانم‌ها مصرف دوز پائین استروژن معمولاً در درمان گر گرفتگی مؤثر بوده است. با این‌حال نزدیک دو تا چهار هفته طول می‌کشد تا تأثیر آن کاملاً مشخص شود، اما با مصرف یا بدون مصرف کردن استروژن، گر گرفتگی به‌تدریج کم و ناپدید می‌شود.

● چه موقع با پزشک تماس بگیریم؟

می‌توانید با یکی از پزشکان فامیل یا پزشک متخصص زنان تماس بگیرید و به او بگوئید که گر گرفتگی شما را در محل کار و خانه اذیت می‌کند و نمی‌گذارد شب‌ها راحت بخوابید و به عبارت دیگر این مشکل زندگیتان را مختل کرده است.