آیت الله دکتر بهشتی, معمار بزرگ سیستم مردم سالار

آیت الله شهید دکتر بهشتی را باید یکی از معماران نظام جمهوری اسلامی ایران و تئوریسین های مهم انقلاب اسلامی دانست

آیت‌الله شهید دکتر بهشتی را باید یکی از معماران نظام جمهوری اسلامی ایران و تئوریسین های مهم انقلاب اسلامی دانست. او به همراه شهید مطهری و آیت‌الله منتظری در درس امام خمینی(ره) حاضر شده و از زمره شاگردان خوش استعداد ایشان بودند. او در سال ۱۳۳۸ دوره دکترای دانشکده الهیات و معارف اسلامی را به پایان رساند. دکتر بهشتی با پایه‌ریزی «کانون اسلامی دانش‌آموزان و فرهنگیان قم» و «دبیرستان دین و دانش قم» با تاسیس« مدرسه حقانی» با تشکیل دو گروه پژوهشی و تحقیقاتی در زمینه حکومت در اسلام با ایجاد جامعه روحانیت مبارز تهران و تشکیل «شورای روحانیت جمعیت هیات‌های موتلفه اسلامی» و بالاخره تاسیس «حزب جمهوری اسلامی» ازطراحان اساسی تجدید بنای تفکر تشکیلاتی و انقلابی در انقلاب اسلامی بود و در این مدت نیروهای مکتبی، متعهد و دلسوز فراوانی را جهت هدایت ارکان نظام و انقلاب پرورش داد. او بین حضرت امام (ره) و گروه‌های مبارز ضد رژیم ستم شاهی نقش واسطه را ایفا می کرد و چندین بار نیز از سوی رژیم ستمشاهی دستگیر شد. او در برگزاری راهپیمایی های عظیم چهارم شوال. (۱۶ شهریور). تاسوعا. عاشورا و ۲۸ صفر در زمان اوج‌گیری انقلاب اسلامی، نقش موثری داشت. او با سخنرانی‌های پرشور تحرک فراوانی در مردم ایجاد‌می‌کرد. آیت‌الله دکتر بهشتی به فرمان حضرت امام(ره) شورای انقلاب را تاسیس نمودو خلاصه آن که به تعبیر حضرت امام‌(ره) شهید‌بهشتی به‌تنهایی‌یک ملت بود.(۱)

آری شهید بهشتی مرد میدان علم، اندیشه، مبارز با نفس و خودسازی و جهاد در راه خدا بود. او آثار فراوانی از خود به جا گذاشته است.(۲) او به حق اصلی‌ترین گرداننده مجلس خبرگان و مهمترین شخصیتی بود که نقش اساسی در نتظیم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران داشت.

آیت‌الله شهید بهشتی در چندین سخنرانی «آزادی» را نقطه قوت آفرینش انسان شناخته اما در عین حال همه آزادی‌ها را در چارچوب حدود الهی مشروع می‌داند. او در سخنرانی معروف خویش درباره لیبرالیسم ضمن بر شمردن جنبه‌های مثبت و منفی این طرز تفکر می‌گوید: «اسلام آزادی انسان را به عنوان نقطه قوت آفرینش انسان می‌شناسد و انسان گوهر تابناک هستی است بدان جهت که آزاد و آگاه آفریده شده است... در جامعه اسلامی، اسلام انسان را موجودی آزاد می‌داند و حتی به این موجود آزاد نهیب می‌زند که در هر شرایط اجتماعی که هستی، نایست، نمیر، یا بیمران یا بمیر یا لااقل هجرت که به هر حال تسلیم محیط فاسد نشو اما اسلام روی نقش کند کننده محیط فاسد، نقش کند کننده فساد و ظلم حاکم بر محیط که حرکت انسان آزاد را کند و دشوار می‌کند حساسیت دارد و نمی‌تواند در برابر این نقش کند کننده و ظلم و فساد ساکت و بی‌تفاوت بماند... نتیجه آن که اسلام علاوه بر آزادی‌های فردی، محدودیت‌های اجتماعی نیز دارد. انسان آزاد است اما در چارچوب حدودالله و در چارچوب قوانین الهی...»(۳)

در این فهرست در مبحث شناخت و جهان بینی‌الهی(توحید، نبوت، امامت، معاد، انسان، بررسی‌های استقلال ادیان دیگر و احکام) در مبحث شناخت و جهان‌بینی مادی، در مبحث کلیات شناخت و جهان بینی، در مبحث رفتارشناسی، تعلیم و تربیت و اخلاق اسلامی در مبحث فلسفه اسلامی و مباحث گوناگون فلسفه، در مبحث تاریخ اسلام، فلسفه تاریخ، تمدن در تاریخ، بررسی تاریخ ایران و در مبحث اقتصاد حکومت و نظام سیاسی، تشکل و تحزب، حقوق و قانون، احکام اجتماعی وفقه، بررسی‌های اجتماعی و مسائل روز و... آثاری معرفی شده است. برای مطالعه بیشتر رجوع شود به جزوه.

دکتر بهشتی وجود آزادی واقعی را در پرتو استقلال و رفع انواع وابستگی‌ها معنادار می‌داند. او در این زمینه می‌گوید: «در یکی دو سه ماهه قبل از پیروزی بیست و دوم بهمن ماه یک جریانی بود و آن این که عده‌ای شعار ضد استبداد و مبارزه با استبداد را مطرح می کردند بدون آنکه شعار مبارزه با استعمار را همراه آن مطرح کنند اول چنین گمان می‌رفت که این موضوع به دلیل این است که چون استبداد ظاهرتر و آشکارتر است آن را مطرح می‌کنند. بعد که با صاحبان این شعار و گروه‌هایی که این شعارها را می‌دانند صحبت شد معلوم شد خیر. اینها اصولا یک تزی دارند و آن این که می‌گویند ما اول می‌رویم و با کمک فلان ابرقدرت یا با موافقت او استبداد را می‌کوبیم. بعد که استبداد را کوبیدیم. می‌رویم سراغ استعمار در اینجا بود که ما فهمیدیم با این آقایان یک اختلاف نظر جدی داریم و آن این است که ما معتقد بودیم که چون استبداد اصولا آلت و ابزار استعمار است به هرحال باید جنگ و مبارزه در درجه اول متوجه صاحب این آلت یعنی استعمار باشد اصولا در جامعه‌ای که از استقلال سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، نظامی و امثال اینها دفاع نشود. صحبت از تحصیل آزادی‌ها شعر و خیال است و بالعکس؛ این استبداد چون متکی به وجودمردم نیست تکیه گاهش را کجا باید پیدا کند؟ مسلما از خارج...».(۴)

آیت‌الله دکتر بهشتی در جای دیگر، آرای مردم را دارای نقش بسیار موثر و بنیادی در اداره امور کشور دانسته و می‌فرماید:«برطبق موازین اسلامی و برطبق آنچه که عنوان جمهوری اسلامی ایجاب می‌کند، آنچه در اداره امور کشور نقش بسیار موثر و بنیادی دارد، آرای مردم است. در آن روزها که پیرامون کیفیت حکومت و اداره آن بحث می‌کردیم آنجا که مربوط به این کیفیت می‌شد، با صراحت و تاکید گفتیم که حکومتی می‌تواند حکومت صحیح و سالم و موفق باشد که «مردمی» باشد و مردم او با بپذیرند و حمایت کنند و این همان اصلی است که در طول انقلاب روی آن تکیه می‌شد.»(۵)

محتوا و چگونگی اعمال نقش مردم و برقراری انواع آزادی‌ها(آزادی عقیده، آزادی بیان مطبوعات، تبلیغ، آزادی احزاب و جمعیت‌ها و...) به خوبی در جزوه «مواضع ما» که در حقیقت بیان اندیشه‌های شهید مظلوم دکتر بهشتی است مشخص شده است.(۶)

نویسنده : مصطفی کواکبیان

پی نوشت‌ها:

۱- حجت‌الاسلام و المسلمین آقای هاشمی رفسنجانی در مورد شهید بهشتی می‌گوید: در تاریخ اسلام از ائمه معصومین که بگذریم شخصیتی مانند دکتر بهشتی خیلی کم داریم. او مجتهد، فقیه، فیلسوف، مکتب‌شناس، سیاست‌دان، سخندان، سخنران، اهل قلم و نویسنده، مدیر،‌مدبر به چهار زبان زنده روز، عربی، فارسی، انگلیسی و آلمانی تکلم می‌کرد.

۲- شورای احیای آثار شهید بهشتی در تیر ماه ۱۳۶۱ فهرستی از آثار آن شهید مظلوم را منتشر ساخت.

۳- سخنرانی شهید مظلوم دکتر بهشتی در کانون اباذر، برای اطلاع بیشتر رجوع شود به کتاب او به تنهایی یک امت بود از انتشارات بنیاد شهید انقلاب اسلامی.

۴- صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.ج ۱ ص ۴۲۶.

۵- همان منبع ص۴۰۰.

۶- مواضع ما از انتشارات حزب جمهوری اسلامی از ص۳۵ تا۴۰.