پیامبر ص و نفی خشونت

خداوند رسول گرامی اسلام را رحمتی عام و فراگیر معرفی کرده و خطاب به آن حضرت فرموده است که تو را نفرستادیم, جز آنکه می خواستیم رحمتی به مردم جهان ارزانی داریم «وَ مَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَه لِلْعَالَمِینَ » انبیاء ۱۰۷ ما تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم

خداوند رسول گرامی اسلام را رحمتی عام و فراگیر معرفی کرده و خطاب به آن حضرت فرموده است که تو را نفرستادیم، جز آنکه می‏خواستیم رحمتی به مردم جهان ارزانی داریم: «وَ مَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَه لِلْعَالَمِینَ.» (انبیاء‌‌۱۰۷) ما تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم.

رسول خدا‌(ص) مظهر تام رحمت و محبت الهی بود و خود می‏فرمود: «إِنَّمَا بُعِثْتُ رَحْمَه.» (مسند أبی یعلی الموصلی ۱۱ / ۳۵ ؛ أبوالفرج بن الجوزی، الوفاء بأحوال المصطفی ۲ / ۴۲۱) من به‌عنوان رحمتی فراگیر برانگیخته شده‏ام.

وجود آن حضرت بالاترین رحمت الهی بر جهانیان بود. قاضی عیاض از قول ابوبکر محمد بن طاهر می‏نویسد: «خدای متعال محمد‌(ص) را به زینت رحمت مزین فرمود، بنابراین وجود آن حضرت رحمت بود و تمام صفات و ویژگی‏های وی رحمتی برای مردم بود.» (القاضی عیاض، الشفا بتعریف حقوق المصطفی ۱ / ۱۸) مبنا و اساس سیره پیامبر اکرم‌(ص) بر رحمت و محبت بود، چنانکه از علی(ع) نقل شده است که از رسول خدا‌(ص) درباره سنّت آن حضرت پرسیدم، فرمود: «وَ الْحُبُّ أَسَاسِی.» (همان/۱۸۷) محبت بنیاد و اساس روش و سنت من است. آن حضرت جامعه را با قدرت رحمت و محبت اداره می‏کرد و با همین عامل مردمان را راه می‏برد و به سوی مقصد کمال سیر می‏داد. پیامبر اکرم چنان با مردم از سر محبت و دلسوزی برخورد می‏کرد که کسی نمی‏توانست در صداقت و درستی مدیریت او تردیدی به دل راه دهد. همین محبت و دلسوزی به تمام معنا بود که دوستی آن حضرت را در دل مردمان جای می‏داد. مردم به وضوح می‏دیدند که پیامبر تمام توانش را در هدایت و اصلاح آنان به کار گرفته است و با تمام وجود برای ایشان دل می‏سوزاند و می‏سوزد. خداوند پیامبرش را با این ویژگی ارج نهاده و فرموده است: «لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُوفٌ رَحِیمٌ.» (توبه / ۱۲۸) هر آینه پیامبری از خود شما به سویتان آمد که رنج‏های شما بر او سخت است و بر هدایت شما اصرار دارد و نسبت به مؤمنان رئوف و مهربان است.همچنین خدای رحمان در بیان شدّت شفقت و مهربانی آن بزرگوار بر تمام افراد بشر فرموده است: «لَعَلَّکَ بَاخِعٌ نَفْسَکَ أَلَّا یَکُونُوا مُؤْمِنِینَ.» (شعراء / ۳) گویی می‏خواهی جان خود را از شدّت اندوه از دست دهی به‌خاطر اینکه آنها ایمان نمی‏آورند.

«باخع» از ماده «بَخْع» به معنی هلاک کردن خویشتن از شدت غم و اندوه است و این بیان نشان می‏دهد که پیامبر رحمت تا چه اندازه نسبت به مردمان محبت و دلسوزی داشت و چگونه برای نجات آنان تلاش و پافشاری می‏کرد و در این راه همه گونه سختی را به جان می‏خرید و از ایمان نیاوردن ایشان اندوهگین می‏شد. آیه فوق نازل شد و آن حضرت را دلداری و تسلی داد. (الراغب الاصفهانی، المفردات / ۳۸) و نیز خطاب به آن حضرت فرمود: «فَلَعَلَّکَ بَاخِعٌ نَفْسَکَ عَلَی آثَارِهِمْ إِنْ لَمْ یُؤْمِنُوا بِهذَا الْحَدِیثِ أَسَفًا.» (کهف / ۶) گویی می‏خواهی خود را از غم و اندوه به‌خاطر اعمال آنها هلاک کنی، اگر آنها به این گفتار ایمان نیاورند.

مشاهده می‏شود که تاسف و دلسوزی و غمخواری رسول خدا‌(ص) نسبت به کفّار و منکران حق و علاقه‏مندی آن حضرت به سعادت و نجات بندگان تا چه حد کار را بر وی تنگ کرده که خدای متعال او را تسلیت داده و دلجویی کرده است تا مبادا از شدت اندوه و اهتمام به حال آنان، خود را از بین ببرد و قالب تهی کند. زیرا آن حضرت همه آدمیان را - بدون استثنا - چون فرزندان دلبند و پاره تن خود می‏دانست و خیر و هدایت آنان را می‏خواست و چون می‏دید که به راه گمراهی و هلاکت می‏روند، سخت اندوهگین می‏شد؛ همان‏گونه که پدری مهربان از هلاکت و تباهی فرزندانش دچار اندوه می‏شود.

پیامبر اکرم‌(ص) آن‏گونه به مردم محبت و لطف داشت که از اَنَس بن مالک در توصیف آن حضرت چنین نقل شده است: «کَانَ رَسُولُ اللَّهِ‌(ص) مِنْ أَشَدِّ النَّاسِ لُطْفًا بِالنَّاسِ.» (أبونعیم الاصبهانی، دلایل النبوّه ۱ / ۱۸۲) رسول خدا‌(ص) بیشترین لطف و محبت را به مردم داشت. آن حضرت نسبت به بندگان خدا مهربان بود و می‏فرمود: «إنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ رَحِیمٌ یُحِبُّ کُلَّ رَحِیمٍ.» (الطوسی، الامالی ۲ / ۱۳۰) خدای متعال مهربان است و هر مهربانی را دوست دارد.

سیره‏نویسان درباره آن وجود گرامی نوشته‏اند: «کَانَ النَّبِیُّ‌(ص) رَقِیقَ الْقَلْبِ رَحِیمًا به کل مُسْلِمٍ.» (الدیلمی، ارشاد القلوب ۱ / ۱۱۵) پیامبر‌(ص) قلبی رقیق داشت و نسبت به همه مسلمانان مهربان بود.

رحمت واسعه پیامبر‌(ص) در رفتار سراسر ملایمت آن حضرت تجلی داشت. علی(ع) در توصیف آن مظهر رحمت و محبت حق فرمود: «کَانَ أَلْیَنَهُمْ عَرِیکَةً.» (ابن شبّه، تاریخ المدینه المنوّره ۲ / ۶۰۵ ؛ البلاذری، أنساب الاشراف ۱ / ۳۹۲) پیامبر نرم‌خوترین مردمان بود.

آنکه اهل رحمت است، اهل ملایمت و عطوفت است و مدیریت پیامبر بر این ویژگی‏ها استوار بود.

پیامبرِ رحمت و محبت، مسلمانان را نیز به همین صفت کمالی می‏خواند، چنانکه علّامه حلّی در رساله سعدیه از آن حضرت نقل کرده است که فرمود: سوگند به آنکه جانم در دست اوست، رحمت خدا جز افراد مهربان را در بر‌نمی‏گیرد. اصحاب گفتند: ای رسول خدا، ما همه مهربانیم. فرمود: مقصود کسانی نیستند که فقط نسبت به خود و خانواده‏شان مهربانند و عطوفت دارند بلکه مقصود کسانی‏اند که نسبت به همه مسلمانان مهربانند؛ و فرمود: خدای متعال فرموده است: اگر خواهان مهربانی و بخشایش من هستید پس نسبت به هم مهربان باشید و عطوفت بورزید. (النوری، مستدرک الوسایل ۹ / ۵۴)

مصطفی دلشاد تهرانی