صف «زیرزمینی» ها برای آمدن روی زمین

یکی, دو خط شعر معترض یا عاشقانه, چند ساز کلاسیک یا برقی, یک اتاق آکوستیک با امکانات محدود, چند دستگاه کامپیوتر, کمی صدا و استعداد حتی محدود اینها, همه ابزاری است که می توان در یک زیرزمین فراهم کرد و آلبومی ساخت و خواننده ای را روانه فضای مجازی و خانه های مردم کرد

یکی، دو خط شعر معترض یا عاشقانه، چند ساز کلاسیک یا برقی، یک اتاق آکوستیک با امکانات محدود، چند دستگاه کامپیوتر، کمی صدا و استعداد حتی محدود. اینها، همه ابزاری است که می‌توان در یک زیرزمین فراهم کرد و آلبومی ساخت و خواننده‌ای را روانه فضای مجازی و خانه‌های مردم کرد. بسیاری از خواننده‌هایی که این روزها نامشان در میان خانواده‌ها به‌ویژه نسل جوان تکرار می‌شود از همین جا شروع کرده‌اند؛ از زیرزمین‌های آکوستیک‌شده و نشده‌‌... . شاید به همین دلیل هم‌نام این موسیقی که روزبه‌روز رواج بیشتری می‌گیرد به «زیرزمینی» ‌معروف شده؛ موسیقی‌ای که برای فعالیتش مجوزهای رسمی نمی‌خواهد، اما دست به دست می‌گردد و در میهمانی‌ها و در دستگاه‌های پخش از ‌»آی‌پد» گرفته تا ضبط ماشین شنیده می‌شود؛ اما خالقان این آثار هیچ دستمزدی بابت آثارشان نمی‌گیرند.

به این دلیل که آثارشان را به‌طور رایگان در فضای مجازی قرار می‌دهند و کافی است تا اینترنتی با سرعت معمول ایران یعنی ۱۲۸کیلوبایت داشته باشید تا بشود آنها را گوش کرد. خیلی از این موسیقی‌ها البته غیرمجاز نیست و شاید اگر برخی سختگیری‌ها وجود نداشته باشد، می‌توانند به صورت قانونی منتشر شوند. مانند اتفاقی که برای بسیاری از گروه‌ها و خواننده‌های زیرزمینی در سال‌های گذشته رخ داد و شماری از این خوانندگان توانستند از زیرزمین به روی زمین بیایند. خبرهایی از درون معاونت هنری و مرکز موسیقی برای صدور مجوز برای برخی از گروه‌هایی موسوم به زیرزمینی که می‌توانند مجوز بگیرند بیرون آمده. به‌نظر می‌رسد که همین گشایش اندک باعث شده تا صفی طولانی از گروه‌های موسیقی که دوست دارند در چارچوب مرزهای ایران فعالیت کنند؛ در خیابان ادوارد براون و دفتر موسیقی در انتظار صدور مجوز هستند.

بخشی از تلاش این هنرمندان برای دریافت مجوز به‌خاطر روی خوشی است که معاون هنری وزارت ارشاد که خود دستی در موسیقی دارد؛ نشان داده است. علی مرادخانی چند هفته پیش در گفت‌وگو با «شرق» با اشاره به اینکه قصد دارد به برخی از گروه‌هایی که با مشکلات کمتری روبه‌رو هستند مجوز بدهد؛ ‌گفت: «سعی می‌کنیم کاری کنیم که چیزی به اسم هنر زیرزمینی وجود نداشته باشد که تبدیل به موضوع مجرمانه شود؛ وقتی همه از زیرزمین به روی زمین آمدند، در چارچوب قانون کار می‌کنند. یک بخشی را هر کاری هم بکنید در جامعه امام زمانی هم باشد از منحنی نرمال خارج می‌شوند. در هر صورت ۷۵درصد اصل منحنی مورد بررسی قرار می‌گیرد و از پنج‌درصدی که در انتها می‌ماند، باید عبور کنید.» نمی‌توان به‌طور قطعی گفت که کدام گروه‌ یا خوانندگان نمی‌توانند مجوز بگیرند. گروه‌های موسیقی زیرزمینی بیشتر گروه‌های راک هستند؛ سبکی از موسیقی که بیشتر موسیقی معترض و جوان‌پسند است. البته هستند خوانندگان و گروه‌هایی مانند رضا یزدانی که در زمین راک فعالیت می‌کنند و مجوز کنسرت و آلبوم دارند. اما در کنار این گروه‌های جاز هم از سخت‌گیری‌ها به‌دور نیستند.

سبک‌های تلفیقی جاز و پاپ و حتی جاز و سنتی و البته رپ هم یکی از دلایل زیرزمینی‌شدن گروه‌ها شدند. گروه «اوهام» که چند سال پیش با تلفیق موسیقی سنتی و جاز فعالیت می‌کرد در سال ۱۳۷۸ توسط شهرام شعرباف به همراه شاهرخ ایزدخواه (گیتار الکتریک) و بابک ریاحی‌پور (گیتار بیس) در تهران تشکیل شد. اولین آلبوم خود، «نهال حیرت» را در تابستان همان سال ضبط کرد و با یک شرکت برای انتشار آن قرارداد بست؛ اما وزارت ارشاد به آنها مجوز نداد. «رستاک حلاج» یکی از خوانندگانی که این‌روزها در انتظار دریافت مجوزش هست، با بیان اینکه یک‌سال است تمام مدارک لازم را به وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی داده؛ به «شرق» می‌گوید: « دقیقا نمی‌دانم چرا مجوز نگرفتم. من نه موسیقی خارج از عرف خوانده‌ام و نه با شبکه‌های ماهواره‌ای غیرمجاز همکاری کردم. تا به امروز هم گفته نشده است که چرا مجوز نگرفته‌ام.»

بیشترین مشکل خوانندگان پاپ به اشعاری برمی‌گردد که انتخاب می‌کنند. مشکل عدم‌صدور مجوز و برخورد با هنرمندان تنها محدود به هنرمندان موسیقی نیست و ترانه‌سراها هم از این قاعده مستثنا نبودند؛ به‌ویژه ترانه‌سراهایی که در حوزه پاپ و راک فعالیت می‌کنند. حال باید منتظر این صف طویل برای دریافت مجوز ماند و دید آیا زیرزمینی‌ها به زمین می‌آیند؟

فرزانه ابراهیم‌زاده