چگونه انتظارات خود را با نوجوانمان مطرح کنیم

خیلی از اوقات ما از فرزندان نوجوانمان انتظاراتی داریم که آنها آن را درک نمی کنند

خیلی از اوقات ما از فرزندان نوجوانمان انتظاراتی داریم که آنها آن را درک نمی‌کنند. بالعکس آنها هم از ما انتظاراتی دارند که ما درک نمی‌کنیم. ما از آنها می‌خواهیم که به جاهایی که ما نمی‌شناسیم یا به آن اطمینان نداریم نروند، مبادا خطری آنها را تهدید کند. آنها هم از ما می‌خواهند اجازه دهیم هر جا دلشان خواست بروند و آزاد باشند. شاید مضمون این گفتگو برای شما هم آشنا باشد:

فرزندتان با لحن اعتراض آمیزی به شما می‌گوید: «اما همه دوستانم به این مهمانی می‌روند!چرا من نمی‌توانم و نباید بروم؟» شما با عصبانیت به او جواب می‌دهید: «برای من مهم نیست دیگران چه کار می‌کنند، تو نباید به این مهمانی بروی و نمی‌روی. تمام!» او هم با دلخوری و ناراحتی رو در روی شما می‌ایستد و می‌گوید:” همیشه شما همین طوری زور می‌گویید. هیچ وقت نمی‌گذارید من کاری را به تنهایی انجام بدهم یا با دوستانم جایی بروم. از شما متنفرم!»

شاید این نوع گفتگوها در خانه‌هایی که نوجوان دارند زیاد اتفاق بیفتد. متاسفانه ما تا ابد نمی‌توانیم نوجوانمان را در خانه نگه داریم و نگذاریم تا با افراد ناآشنا و مشکوک رفت و آمد و دوستی نکند. بنابراین شاید بهتر باشد تا نگاهی دوباره به قوانین و محدودیت‌هایی که برای او تعیین کرده‌ایم بیندازیم و این بار سعی کنیم انتظارات واقعی خود را به فرزندمان بگوییم تا مطمئن شویم آمادگی استقلال و محافظت از خودش را در شرایط مختلف دارد. می‌پرسید چگونه؟ با ما همراه شوید و بخوانید:

اگر نوجوان شما از شما انتظار دارد بیشتر او را آزاد بگذارید تا استقلال بیشتری داشته باشد، بدانید که این خواسته او غیر طبیعی نیست. نوجوان باید آزادی بیشتری طلب کند. او نیاز دارد تا بیشتر با همسالان خود باشد و در میان جامعه رشد کند و نه اینکه در خانه به تنهایی روزها را سپری کند. اما نکته این جاست که شما هنوز هم به عنوان والدین حق دارید برای او محدودیتهایی در روابط با دوستانش قرار دهید و به او کمک کنید که بتواند در میان گروه دوستانش عده‌ای را انتخاب کند. در این باره روانشناسان راهکارهایی را برای والدین ارائه کرده‌اند که بد نیست با آن آشنا شوید:

۱) اگر قاطع باشید، نه گفتن اشکالی ندارد

اگر فرزند شما به شما فشار می‌آورد تا شما را مجبور کند که به او آزادی بیشتری بدهید و با چیزی موافقت کنید، زیر بار زورگویی او نروید وگرنه او یاد خواهد گرفت با قلدری می‌تواند شما را مجاب کند. شما می‌توانید در این جور مواقع به او مستقیم جواب ندهید: «باید درباره این موضوع فکر کنم. باید با پدرت ویا پدر دوستت درباره این موضوع حرف بزنم.» بعد از بررسی جوانب امر اگر دیدید که می‌توانید کمی شل بگیرید و بدون اینکه خطری برایش پیش بیاید به او کمی آزادی بیشتری بدهید، این کار را بکنید. البته یادتان باشد که انتظارات خود را واضح و دقیق به او بگویید. تا در موقعیتهای خاص بتواند از پس اوضاع بر بیاید. اما اگر به دلایل محکم به او نه می‌گویید. در این پاسخ منفی خود قاطع باشید و بدانید فرزندتان هم گاهی انتظار نه شنیدن از شما را هم دارد. اما سعی کنید نه را وقتی بگویید که واقعا نباید این اتفاق بیفتد. چون اگر نوجوان شما بداند که با فشار می‌تواند نه شما را به بله تبدیل کند، حتما این کار را خواهد کرد.

۲) انتظارات واقع بینانه در نتیجه شناخت بیشتر به دست می‌آید

اگر می‌خواهید تشخیص بدهید که فرزند شما آمادگی دارد تا به او آزادی بیشتری بدهید یا نه ابتدا لازم است بدانید چه انتظارات واقع بینانه‌ای نسبت به سن و سال او می‌توانید داشته باشید. البته این انتظارات طبیعی با بزرگ شدن کودک و نوجوان شما هم باید تغییر کند. کودکان وقتی کوچکتر هستند ممکن است بخواهند شبها کمی دیرتر بخوابند تا بتوانند یک سریال یا فیلم تلویزیونی را ببینند. کمی که بزرگتر می‌شوند ممکن است بخواهند یک شب را در منزل دوست و یا فامیل بخوابند. نوجوانان بزرگتر ممکن است بخواهند ماشین شما را ساعتی قرض بگیرند و با دوستشان به مهمانی یا سینما بروند. برای اینکه بتوانید انتظارات خود را به واقعیت نزدیک کنید و خواسته‌های طبیعی فرزندتان را بشناسید بهتر است تنها نباشید و با والدین دیگر گفتگو کنید و اجازه ندهید فرزند شما به شما بگوید که چه چیزی درباره هم سن و سالانش عادی است.

ممکن است فرزند شما برای اینکه به خواسته اش برسد به دروغ بگوید که والدین دوستش به او اجازه داده‌اند که این کار را بکند. البته ممکن است شما با قوانین خانواده دوستان فرزندتان موافق نباشید ولی بد نیست بدانید که در خانواده دوستان فرزندتان چه می‌گذرد! در این صورت بهتر خواهید توانست تصمیم بگیرید که با ارزشهای خانوادگی شما می‌توانید به فرزندتان اجازه رفتن به مهمانی را بدهید یا نه! بنابر این شما لازم است بررسی کافی کرده باشید و بتوانید حدس بزنید که فرزندتان از شما چه خواسته‌ای دارد و آیا انتظار او مطابق سن و سالش هست یا نه. در ضمن لازم است شما فرزند خود را بشناسید و بتوانید حدس بزنید که در شرایط خاص چه رفتاری از خودش بروز خواهد داد و آیا می‌تواند از پس خطرهایی که در کمینش هست بربیاید؟

۳) قوانین و انتظاراتتان را واضح و کامل بیان کنید

به فرزندتان اجازه دهید تا محدودیت‌ها را کامل بداند. بخصوص بر روی قوانینی که برایتان مهمتر است تاکید کنید و بارها آن را تکرار کنید تا فرزندتان از اهمیت آنها آگاه شود. مثلاً اگر بر سیگار نکشیدن فرزندتان حساس هستید، بارها به او بگویید که سیگار کشیدن در هر جا و با هر کس ممنوع است. یا اگر بر ساعت باز گشت او به خانه بیشتر تاکید کنید به او بگویید که قبل از ساعت ۱۰ شب باید در منزل باشد و یا اگر ماشین شما را قرض گرفته تاکید کنید که محدودیت سرعت را در خیابان رعایت کند. اگر فرزندتان فکر کند که شما در مورد قوانین و محدودیت‌هایی که به او گفته‌اید جدی نیستید و یا قوانین برای او مبهم باشد، نباید انتظار داشته باشید که او این محدودیتها را رعایت کند!

۴) جزییات را بدانید

اگر فرزندتان از شما می‌خواهد با دوستانش به مهمانی برود. ابتدا از او جزییات را بپرسید و اگر نتوانست جوابگو باشد به او اجازه ندهید برود. به او بگویید برای اینکه از امنیت او در مهمانی مطمئن شوید لازم است که بدانید آنجا چه خبر است. مثلا او باید بگوید به خانه چه کسی و با چه آدرسی می‌رود. با چه وسیله‌ای به آنجا می‌رود. با چه کسانی به آنجا می‌رود. چه کسانی در آن مهمانی حضور دارند و چه برنامه‌ای دارند؟ اگر او بتواند جزییات را بگوید می‌توانید به او این فرصت را بدهید که در مهمانی شرکت کند و برای او شرایط و محدودیت‌های مورد نظرتان را بیان کنید. بهتر است بدانید وقتی شما محدودیت‌ها و قوانین را برای فرزندتان بیان کنید او احساس امنیت بیشتری خواهد کرد تا وقتی که نداند در شرایط خاص چه باید بکند. اگر فرزند شما با اجازه شما در مهمانی دوستش شرکت کرد و قوانین را رعایت کرد و به موقع به منزل باز گشت، می‌توانیداز این به بعد با خیالی راحت‌تر به او این اجازه را بدهید که در چنین مراسمی شرکت کند. و شاید بتوانید در دفعات بعد آزادی‌های دیگری را هم اضافه کنید.

۵) گام به گام پیش بروید

وقتی تصمیم گرفتید به فرزندتان آزادی‌های بیشتری بدهید و به او اجازه استقلال را بدهید، بهتر است کم کم و گام به گام جلو بروید. یعنی به یک‌باره تمام محدودیت‌ها را بر ندارید. بلکه دایره محدودیت‌ها را کم کم بازتر کنید. اگر در هر محله فرزندتان توانست انتطارات شما را برآورده کند می‌توانید کمی دایره را بزرگتر کنید. و مسئولیت‌های بیشتری را بر دوش او بگذارید. به عنوان مثال اگر فرزندتان می‌خواهد شب‌ها دیر‌تر به خانه برگردد ابتدا نیم ساعت زمان بیشتری به او بدهید. اگر او توانست ۲ هفته در زمان مقرر به خانه برگردد و مشکلی هم پیش نیامد آن‌وقت به او اجازه دهید یک ساعت دیر‌تر بیاید. با این روش شما هم به او می‌آموزید که می‌تواند مستقل باشد و هم به قوانین احترام بگذارد. اما اگر همیشه به او نه بگویید ممکن است او به یکباره از همه قوانین دلزده شده و زیر همه چیز بزند و در ضمن احترام شما را هم نگه ندارد.

بالاخره نوجوان شما باید یاد بگیرد که استقلال خود را مدیریت کند و با حفظ آزادی‌هایش از سلامت خود و خانواده‌اش مراقبت کند. بنابراین سعی کنید این فرصت را به او بدهید که خودش را محک بزند. اما اگر فرزندتان نتوانست آزادی‌هایی را که گام به گام به او داده‌اید با احترام به شما و قوانین در کنار هم حفظ کند، می‌توانید بفهمید که هنوز برای استقلال بیشتر آمادگی ندارد و بهتر است قبل از استقلال بیشتر به او یاد بدهید که چگونه آزادی و استقلال خود را با احترام به قوانین حفظ کند.

۶) بپرسید و نتیجه گیری کنید

اگر می‌خواهید آزادی و استقلال بیشتری به فرزندتان بدهید بهتر است از او بپرسید که اگر در شرایط خاصی قرار گرفت چه واکنشی نشان خواهد داد. مثلا قبل از اینکه او ماشین شما را قرض بگیرد و به مهمانی یا سینما برود می‌توانید از او این سوالات را بپرسید: من می‌خواهم بدانم تو در این قدم بزرگی که برای استقلال برمی‌داری از پس موقعیت‌ها برمی‌آیی. من از کجا بدانم که تو خوب این گام را بر داشته‌ای؟ فرزندتان احتمالاً خواهد گفت: خوب من مستقیم به آنجا می‌روم و وقتی مهمانی یا فیلم تمام شد، مستقیم بر می‌گردم خانه. شما می‌گویید: بله و وقتی به آنجا رسیدی به من زنگ بزن و یا پیامک بده که من خیالم راحت شود تو سالم رسیده‌ای. وقتی هم فیلم یا مهمانی تمام شد به من خبر بده که داری برمی‌گردی. اما اگر سر ساعت مقرر به من زنگ نزدی و یا دیر رسیدی چه؟ اگر موقع رانندگی با ماشین من با سرعت زیاد رفتی و جریمه شدی چه؟ اگر دیر به خانه بر گشتی چه؟ تمام اینها نشان می‌دهد که تو نتوانسته‌ای قوانین و استقلال خودت را با هم حفظ کنی و آن وقت ما مجبوریم که آزادی‌های تورا محدود کنیم. یعنی دفعه بعد اجازه ندهیم به تنهایی به مهمانی و یا سینما بروی تا وقتی که بتوانی به ما ثابت کنی بیشتر از قبل مسئولیت پذیر هستی.

این نوع گفتگو‌ها می‌تواند قبل از پذیرش خواسته‌های نوجوان به شما کمک کند که آیا برای انجام کارهای تازه و مستقل آمادگی و مسئولیت پذیری کافی دارد یا نه و در ضمن به او یاد می‌دهد که در شرایطی که شما درکنارش نیستید بداند که چگونه برخورد کند. یعنی ضمن اینکه قوانین را به او گوشزد می‌کند به او نشان می‌دهد که چه انتظاراتی از او دارید و به شما هم نشان می‌دهد که با رعایت این شرایط او توانسته رضایت شما را جلب کند و برای استقلال و آزادی بیشتر آماده است. اما اگر او بعضی از قوانین را رعایت نکرد مثلاً با ماشین شما به مهمانی رفت و سرساعت تماس گرفت و در راه هم جای دیگری نرفت اما نیم ساعت به علت ترافیک دیر‌تر از موقع مقرر به منزل باز گشت. در این شرایط بهتر است با او صحبت کنید و به یک باره او را از همه چیز محروم نکنید. از او درباره راهی بپرسید که دفعه بعد برای پیشگیری از دیر رسیدن به منزل در پیش خواهد گرفت و به او تذکر دهید اگر بخواهد این شرایط تکرار شود نشانه عدم آمادگی او برای پذیرش مسئولیت‌هاست. می‌توانید ترس‌ها و نگرانی‌های خود را برای او باز گو کنید و از او بخواهید که دفعه آینده بهتر از پس این کار بر بیاید.

با تمام این حرف‌ها به یاد داشته باشید که شما تا ابد بالای سر فرزندتان نیستید تا از او مراقبت کنید و او باید یاد بگیرد که خودش در شرایط مختلف از پس مشکلات و موقعیت‌های دشوار بر بیاید و راه درست و سالم را بر گزیند. بنابر این به فرزند نوجوانتان اجازه دهید خودش و بزرگ شدنش را به شما نشان بدهد.

دکتر مهشید چایچی