آن مرد نامدار کیست

کنگره بیدل به تازگی درتهران کار خود را به پایان برد و این روزها پاسداشت شعر و اندیشه این شاعر بزرگ همواره به بحث روز ادبا و فرهیختگان تبدیل شده بود. اما به راستی این شاعر نازک …

کنگره بیدل به تازگی درتهران کار خود را به پایان برد و این روزها پاسداشت شعر و اندیشه این شاعر بزرگ همواره به بحث روز ادبا و فرهیختگان تبدیل شده بود. اما به راستی این شاعر نازک خیال با کلام جادویی اش چگونه مفاهیمی را در شعر خود انتقال داده است

آشنایی با ترکیبات در شعر بیدل، از مهمترین نکات برای بهادادن به روش برداشت درون متنی در شعر بیدل است که باید به آن توجه جدی شود.

ویژگی برداشت های درون متنی، افزون بر این که ما را با رویکرد های معنا شناسانه در شعر بیدل آشنا می سازد، از جانب دیگر، حس و دریافت ما را از اندیشه بیدل تعمیم می دهد.مهم ترین نکته ای که ما را در فرایند این تعمیم دهی کمک می کند، برداشت چند لایه و درک چند بعدی از شعر بیدل است؛ زیرا بیدل از شمار شاعرانی است که اندیشه آنها در لایه های متعدد و مختلف معنایی، پیچیده شده؛ از این رو توجه بر داده های مفهومی در قرائت های درون متنی شعر، نخستین گامی است که ما را به وادی اندیشه بیدل، نزدیک می سازد.

بیدل با توجه بر کثرت نگرش اش در شعر، یکی از مهم ترین شاعران ترکیب ساز است. برای درک درست از شعر این شاعر بزرگ، باید با شیوه کاربرد ترکیبات وی آشنا بود مانند ترکیب های «کاروان اشک» و «اثر پرداز داغ» در این بیت: «دلیل کاروان اشکم، آه سرد را مانم ‎/ اثر پرداز داغم، حرف صاحبدرد را مانم

و یا هر ترکیب «شکست رنگ» در همین غزل که بارها در غزل های دیگر نیز به کار رفته است:«شکست رنگم و بر دوش آهی می کشم محمل ‎/ در این دشت از ضعیفی کاه باد آورد را مانم»

«شکست رنگ» (مانند ترکیب های طور معرفت، طلسم حیرت، وحشتکده، چمن رنگ و.‎.‎.) از ترکیبات مورد توجه در نزد بیدل است؛ اما نگاه شاعر با توجه به برداشت های درون متنی در شعر، درباره این ترکیب متفاوت آمده است: یکجا شکست رنگ، به معنای شکست تعلقات است؛ اما در جای دیگر به معنای معکوس آن ارائه شده است.هدف از این مسئله، توجه ژرف بر فهم موضوعی و دریافت درست از توجیهات مفهومی در اندیشه بیدل است. در بسیاری از موارد، خلأ ژرف از درک بیدل زمانی به وجود می آید که مخاطب به دلیل عدم توجه دقیق بر ظرافت های معنایی در شعر و یا هم «خواندن نادرست واژه ها»، در گودی این خلأ پرت می شود.

«مفلسان را بیدل از مشق خموشی چاره نیست ‎/ تنگدستی باز می دارد ز قلقل شیشه را»

اگر مخاطب بدون دلیل، ترکیب «مشق خموشی» را به جای «درس خموشی» معنا کند، مفهوم در ذهن شکل نمی گیرد؛ اما اگر تلویحاً واژه «مشق» را در برداشت ذهنی خود «تمرین» معنا نماید و از آن ترکیب «تمرین خموشی» را در ذهن خود بسازد، مفهوم روشن تر به ذهن می آید و روش ما در ذهن و درک و سپس حس از شعر درست از آب در می آید.

[فرید منصوری]