زیرتیغ ممیزی

بررسی آلبوم های موسیقی برگزیده سال ۸۶

بازگشت محمدرضا لطفی و در ادامه گفت‌وگوهایی که او در محافل موسیقایی به راه انداخت و در ادامه کنسرتی که در تابستان ۸۶ برگزار کرد، مقدمه‌ای شد که بزرگان دیگر هم دست به کار شوند.

بعد از لطفی تمام بزرگان موسیقی یکی پس از دیگری با همکاری خانه موسیقی به روی صحنه رفتند. البته برخی برای برگزاری کنسرت‌شان از قبل برنامه ریزی کرده بودند و بعضی دیگر ‌به‌واسطه حضور همه بزرگان در صحنه تصمیم به اجرا گرفتند.

کنسرت محمدرضا شجریان به همراه گروه جدیدش- آوا-، کنسرت کامکارها و علیزاده در نیمه اول سال در تالار بزرگ کشور و در ادامه اجرای گروه عارف به سرپرستی پرویز مشکاتیان اتفاقی بود که در سال‌های گذشته کمتر شاهد آن بودیم.

و حاصل کنسرت‌های ریز و درشتی که مجوز گرفت و به خیر و خوشی برگزار شد، گردش مالی ۳ میلیارد تومانی بود که در نوع خود جالب توجه است.

درسالی که به گمان بیشتر صاحب‌نظران، دست‌اندرکاران واهالی موسیقی، از حیث برگزاری کنسرت و روی صحنه آمدن بزرگان این هنر، سالی پرطنین برای موسیقی به شمار می‌رفت، نشرآلبوم و سی‌دی و کتاب روزهایی آرام و بی تلاطم را طی کرد و متاسفانه رشد شایسته و در خور توجهی در این حوزه شاهد نبودیم.

آماری در دست نیست که بخواهیم گردش مالی حوزه نشر آثار موسیقایی را با گردش مالی اجرای کنسرت‌ها مقایسه کنیم. اما آن چه واضح است اینکه فاصله این و آن زمین تا آسمان است.

موسیقی‌دانان ما در سال های اخیر به خاطر مشکلات فراوانی که در راه اخذ مجوز و انتشار کاست باید بگذرانند، و البته سود مالی کمی که در مقایسه با اجرای برنامه از این بعد نصیب‌شان می‌شود، ترجیح می‌دهند تا کمتر فعالیتی در این زمینه داشته باشند.

بسیاری از آلبوم‌های موسیقی ایرانی (سنتی) در سال ۸۶ روانه بازار شد، یا ضبط کنسرت بود و یا گزیده‌ای از یک اجرای قدیمی.

هر چه آلبوم‌های موسیقی سنتی ما از لحاظ کمی کم و کمتر شد، موسیقی پاپ، - در بخش زیرزمینی- بی مجوز شاهد آثاری بود که دست به دست می‌چرخید. قرار بود با ورود موسیقی پاپ به جشنواره موسیقی فجر، این نوع موسیقی را که اتفاقا امروز طرفداران بسیاری پیدا کرده است، به راه راست هدایت کنند و نبض فعالیت این نوع موسیقی را در دست گیرند که نشد. به نظر می‌رسد مسئولان کمی دیر به فکر این کار افتاده اند...

در بخش برترین‌های موسیقی سال ۸۶ به مانند گذشته تقسیم‌بندی در هفت بخش انجام گرفت که در نهایت با نظرسنجی از برخی کارشناسان به این جمع بندی رسیدیم:

● موسیقی سنتی

▪ برگزیده اول: «سرود گل»، حسین علیزاده، گروه همنوایان

▪ برگزیده دوم: «سوگواران خموش»، گروه «ایرانی»، خواننده: علیرضا قربانی

▪ برگزیده سوم: «پنهان چو دل»، موسیقی: گروه شمس، آواز: حمیدرضا نوربخش

بزرگِ موسیقی ما که بی شک پرکارترین موزیسین سال ۸۶ به شمار می آید در ادامه کارهای اخیرش- راز نو و به تماشای آب های سپید- آلبوم اجراهای گروه هم آوایان در تهران و آمریکا با نام «سرود گل» در فرانسه منتشر کرد.

علیزاده در «سرود گل» سعی در ارائه موسیقی متفاوت از حیث سازبندی و رنگ آمیزی دارد. این دستاورد علیزاده خود گام بسیار بزرگی است در تحول موسیقی ایرانی که شاید بتوان آن را حتی با کار نیما در تحول شعر ایران مقایسه کرد. در کارهای علیزاده هر چه به جلو می رویم این سازبندی پخته تر و دلنشین تر جلوه می‌کند. این سازبندی و در هم آمیختن صدای انسان و سازآنچنان لطیف و روح بخش و البته بی نقص است که آدمی از چنین ترکیبی به وجد می آید. «سرود گل» بیش از آنکه در موسیقی سازی حرف تازه ای داشته باشد، شیوه تازه ای را در بیان موسیقی آوازی ایران مطرح می کند.

برگزیده دوم این بخش آلبوم سوگواران خموش، از گروه موسیقی «ایرانی» به خوانندگی علیرضا قربانی از نشر آوای باربد است. مدیر اجرایی گروه ایرانی دربخشی از یادداشت آلبوم سوگواران خموش نوشته است :"...سوگواران خموش می تواند سرآغازی برای دوره جدید حیات گروه نوازی موسیقی ایرانی در برهه حاضر باشد.چرا که فارغ از اشعار آواز و تصانیف ،ریتم،آهنگ،تنظیم و حتی سونوریته سازهای اثر ،دقیقا منطبق با حال وروز وفضای حسی و تاریخی امروز ایران است و..."

گروه ایرانی قطعات این اثر را در اوایل سال ۱۳۸۵در قالب یک تور، در چندین کشور اروپایی ودر محل های مهمی چون سازمان ملل،سازمان انرژی اتمی و سالن دانشگاه موسیقی وین به اجرا درآوردند. «سوگواران خموش» از میان اشعار هوشنگ ابتهاج، ملک الشعرای بهار، شهریار، فریدون مشیری و شفیعی کدکنی انتخاب شده اند.

برگزیده سوم «پنهان چو دل» با موسیقی گروه شمس و آواز حمیدرضا نوربخش است که توسط نشر سروش منتشر شد. این آلبوم بخشی از قطعات اجرا شده در آخرین کنسرت گروه شمس به همراهی ارکستر فیلارمونیک اوکراین و خوانندگی حمید رضا نوربخش است. این کنسرت سال ۸۵ در تالار وزارت کشور برگزار شد.

آهنگسازی قطعات توسط پور ناظری ها صورت گرفته است. در این آلبوم یازده قطعه مگذار و مگذر، هیهای دل، تکنوازی سه تار، نقش آفرین، صورتگر، آفتاب، همه تو، تکنوازی کمانچه، آواز امید و پنهان چو دل ارائه شده است.

آلبوم موسیقی «پنهان چو دل» با ۱۱ قطعه در مایه‌های مختلف موسیقی ایرانی و در قالبی تلفیقی از موسیقی ردیف دستگاهی و ارکسترال روانه بازار موسیقی شد.این آلبوم، تجربه‌ای جدید برای گروه موسیقی شمس به سرپرستی کیخسرو پورناظری (پدر خانواده پورناظری‌ها) محسوب می‌شود چراکه در «پنهان چو دل» دیگر ردپایی از تنبور (ساز اجدادی خانواده پورناظری) دیده نمی‌شود و در عوض ما شاهد حضور سازهایی نظیر تار، سه‌تار، بربت، کمانچه، سنتور، قانون، نی، تنبک و پرکاشن‌های مختلف هستیم. همین ارکستر به‌علاوه چند ساز سمفونیک قالبی تازه پدید آورده که از تجربه قبلی این گروه (مستان سلامت می‌کنند) کاملاً متمایز است.

● موسیقی پاپ

▪ برگزیده اول: «سلام آخر»، احسان خواجه‌امیری

▪ برگزیده دوم: «فقط نگاه می‌کنم»، حمید حامی

▪ برگزیده سوم: «از تو دورم»، فریدون آسرایی

پس از آلبوم اولی که احسان خواجه امیری با همراهی پدرش – ایرج – روانه بازار کرد، شاید هیچکس فکر نمی کرد خواننده ای که دراولین آلبوم خود می خواسته با یدک کشیدن نام پدرش کارش را بفروشد، امروز آنقدر به مرز پختگی و زیرکی رسیده باشد که در مدتی کوتاه آلبومش یکی از پرفروش ترین آلبوم‌های سال باشد.

خواجه امیری موسیقی تیتراژهای تلویزیونی را سکوی پرتاب خود با بالا کرد و پس از مدتی کوتاه این کار جواب داد و صدای خواجه امیری شناخته شد و جانی تازه گرفت.

بی انصافی است اگر از شخصیت صدای او، تحریرهایی که به سبک پدر در اوج می زند و البته آهنگسازی کارهایش حرفی نزد. «سلام آخر» نسبت به دو آلبوم قبلی خواجه امیری از تنوع وپختگی و تنظیم در ساخت و خوانندگی سود می برد.

«فقط نگاه می‌کنم» از حمید حامی برگزیده دوم این بخش است. حامی از آن دسته خوانندگانی است که همیشه مهجورتر از بقیه است. گه گاه سری به تلویزیون می زند و قطعه ی معروفش به آهنگسازی زنده یاد بابک بیات را می خواند و می رود. چهار سالی بود که آلبومی روانه بازار نکرده بود. اما بالاخره با «فقط نگاه می کنم» در سال ۸۶ طلسم را شکست.

انتشار این آلبوم برای خودش ماجراهای جالبی داشت. انتشار بی مجوز « فقط نگاه می کنم» برای ناشرش کلی دردسر ساز شد و به تعلیق شش ماهه «آوای باربد» انجامید. به هر حال حامی هم به نسبت دو آلبوم گذشته اش در این کاست پیشرفت قابل ملاحظه ای کرده است.

برگزیده سوم این بخش آلبوم «از تو دورم» اثر فریدون آسرایی است. بعد از سر و صدایی که فریدون در اولین آلبومش به پا کرد رفت و چند سالی غیبش زد تا دوباره طعم همکاری با عبدالجبار کاکایی را بچشد. البته این بار نه مانند بار پیش که کم فروغ تر از گذشته. « از تو دورم» که از تبلیغ بسیار بهتری نسبت به آلبوم قبلی فریدون سود می برد، آن طور که باید و شاید نتوانست طرفداران فریدون را راضی کند. البته دلایلی هم برای این اتفاق می توان نام برد که از جمله آن ها به افزودن دکلمه و شعر خوانی به این مجموعه می توان اشاره کرد. « از تو دورم» با آهنگسازی پدرام کشتکار و ترانه های کاکایی منتشر شد.

● موسیقی بی کلام و فیلم

▪ برگزیده اول: «زیرتیغ»، حسین علیزاده

▪ برگزیده دوم: «تنها یک خاطره»، دونوازی فرامرز پایور و محمدرضا لطفی

▪ برگزیده سوم: «یادگار خون سرو»، کیوان ساکت

«زیر تیغ» یکی از موفق‌ترین مجموعه‌های تلویزیونی در چندین سال اخیر به شمار می‌رود که در بین اقشار مختلف جامعه بازتاب‌های مثبتی داشته است. عوامل مختلفی موجب موفقیت این مجموعه تلویزیونی شد، که از آن جمله موسیقی به یاد ماندنی آن موجب شد که «زیر تیغ» پس از مدت‌ها به عنوان یک برنامه تلویزیونی مورد پسند اقشار مختلف قرار بگیرد. موسیقی زیر تیغ تاثیرگذار و روایتگر اتفاقاتی است که در سریال رخ می‌دهد.

گویی علیزاده سازش را همراه اتفاقات ناگواری کوک کرده که در داستان اتفاق می افتد و با زخمه هایش تصویرگر زخم های زیر تیغ شده است.

برگزیده دوم «تنها یک خاطره» دو نوازی استادان فرامرز پایور و محمد رضا لطفی است. محمدرضا لطفی پس از اقامت دائم در ایران تلاش کرده است که به هر روی یادآور این همکاری‌های فراموش شده در موسیقی ایرانی باشد. او پس از انتشار آلبوم بال در بال که در آن با کلام و صدای هوشنگ ابتهاج (هـ . الف سایه) اثری بی‌بدیل را به شکل رسمی روانه بازار موسیقی کرد این بار «تنها یک خاطره» را منتشر کرده است.

آلبوم تنها یک خاطره دونوازی سنتور و تار فرامرز پایور و محمدرضا لطفی اثری است که به صورت خصوصی در منزل هوشنگ ابتهاج ضبط شده است.

لطفی در خصوص داستان این اجرا چنین می‌نویسد: «نزدیکی من با استاد پایور، برمی‌گردد به سال‌های دور اما هنگامی که آقای امیرهوشنگ ابتهاج «سایه» مسوول موسیقی رادیو شد، این نزدیکی بیشتر شد. من همیشه آرزو داشتم استاد پایور حتی برای یک بار هم شده با مضراب بدون نمد بنوازند اما ایشان همواره از آن دوری می‌کرد تا اینکه یک شب هنگامی که من منزل سایه عزیز بودم پایور نیز به منزل ایشان آمد سایه از ایشان تقاضا کرد که اگر ممکن است به اتفاق حال که ما با هم هستیم سازی نواخته شود با توجه به اینکه ایشان ساز همراهشان نبود، قبول نکردند اما چون پسر سایه کمی مشق سنتور می‌کرد رفت و سازش را آورد و استاد بالاخره قبول کردند. »

«یادگار خون سرو» به آهنگسازی و نوازندگی تار کیوان ساکت برگزیده سوم است. پس از آلبوم هایی که کیوان ساکت برای تار و پیانو و سازهای بادی منتشر کرده، این بار هم آلبومش به مانند گذشته کنسرتویی برای تار و سازهای بادی است. خود ساکت در باره این آلبوم می‌گوید:

در این کاست سعی کرده‌ام تا به اجرای متفاوتی از نوازندگی تار برسم. همچنین تلاش کرده‌ام تا به‌واسطه تکنیک‌های متفاوت، آوازهای سازی را در آن به‌وجود آورم. وجود مضراب‌های خیلی شفاف با صدایی عمیق و تاثیرگذار، ابداع‌ریز‌هایی که در نواختن تار به‌وجود آمده و تلاش‌هایی که برای نزدیک‌تر کردن آن به صدای نفس‌های انسان صورت گرفته، ازجمله ویژگی‌های کاست «یادگار خون سرو» است.

● موسیقی نواحی

▪ برگزیده اول: «بلالی باش»، فرامرز گرمرودی

▪ برگزیده دوم: «نقالی در شمال خراسان»

▪ برگزیده سوم: «ذکر یا رحمن»، آئین دراویش قادری کردستان

«بلالی باش» به خوانندگی فرامرز گرمرودی و نوازندگی تار رامیز قلی اف که موسیقی آذری است، برگزیده آلبوم‌های نواحی است. آلبوم موسیقی ارکستر کنسرتوار باکو با نام «بلالی باش» به خوانندگی فرامرز گرمرودی و نوازنگی تار رامیز قلی اف توسط انتشارات گارگاه موسیقی (وابسته به ماهور) منتشر شد.

«بلالی باش» بیان کننده موسیقی آذری و تحریرهایی است که تاکنون به آن کمتر توجه شده است. گرمرودی خواننده این آلبوم ضمن معرفی خصوصیات موسیقی آذری چنین آورده است: «بلالی باش یعنی سری پربلا و سری پردرد، سری که بلاهای فراوان کشیده است.»

برگزیده دوم آلبوم «نقالی در شمال خراسان»، نقالی چهار استاد نقالی در شش قطعه است. در این اثر نقالی چهار استاد نقالی در شش قطعه ارائه شده است. دو قطعه اول غزل سعدی و داستان رستم و سهراب توسط مرشد حیدری، رستم اشکبوس توسط مرشد محمد حسن نقال، بیت خوانی و رستم و اسفندیار توسط مرشد حاج حسن خان یاوری، یک غزل و پندیات سعدی نیز توسط مرشد صادق علیشاه اجرا شده است.

نقالی در اواخر دهه چهل و اوایل دهه پنجاه در قهوه خانه‌ها به صورت نقل داستان‌هایی از شاهنامه به همراه اشعاری از شاعران مشهور و نام آشنای گذشته اجرا می شد. مهم ترین کاربرد این برنامه ها عموما پند آموزی و آشنایی مردم با ویژگی های اخلاقی بوده است.

برگزیده سوم آلبوم «ذکر یا رحمن»، آئین دراویش قادری کردستان با اجرای استاد حاج خلیف میرزا آغه غوثی است. این آلبوم موسیقی نوای دف و صدای استاد غوللر آغه غوثی است که به تازگی دار فانی را وداع گفته است. مجموعه شامل ۱۳ قطعه است که توسط آغه غوثی و با همراهی عبد الرحمن و علیرضا غوثی و گروه عرفان قادریه کنسزانی کردستان اجرا شده است.

قطعات «هر کاری می‌کنی بگو بسم الله، ای خدا، مقام، نعت و صلوات بر محمد مربوط به مداحی قبل از دف زنی در ذکر تهلیل است و قطعات ما در دو جهان، ذکر یا رحمن، یا رسول الله، از گل پرسیدم و دو لبه ر(یار) را هنگام دف زنی در ذکر تهلیل اجرا می کنند. قطعات فدای رخسار، رفیقان و ای ماه عالم سوز در ذکر قیام خوانده می‌شود.

● موسیقی نو

▪ برگزیده اول: «سمفونی رومی»، شهرام ناظری

▪ برگزیده دوم: «سمفونی شماره ۳»، علیرضا مشایخی

▪ برگزیده سوم: «یار آسمانی»، علی اکبر مرادی، اولاش اوزدمیر

حاصل تجربه پدر و پسر در دنیای موسیقی توانست سر و صدایی به راه بیاندازد و تا حدی پیش رفت که یکی از نشریات آمریکایی آن را در زمره ۵ آلبوم برتر ورلدموزیک سال ۲۰۰۷ قرار داد.

«سمفونی رومی» کنسرت سعدآباد شهرام ناظری و حافظ‌اش است که با اندکی تغییرات در آمریکا منتشر شد. ناظری در این اثر سعی داشته با تحریرهای متفاوت و استفاده از حنجره‌اش و ایجاد اصوات سبکی نو و خاص از موسیقی ایرانی و صوفیانه ارائه دهد که با این کار توجه غیرایرانی ها را به خود بیشتر جلب کرده است. قطعات سمفونی رومی به گوش آنهایی که کنسرت تصویری تبریز ناظری را دیده‌اند، آشناست!

«سمفونی رومی» تا آنجا پیشرفت که خبر ارسال آن رای جوایز گرمی در رشته ورلدموزیک نیز شنیده شد. اما در میان برگزیدگان گرمی نامی از این آلبوم دیده نشد.

برگزیده دوم «سمفونی شماره ۳» از علیرضا مشایخی منتشر شده توسط نشر هرمس

است. «سمفونی شماره ۳» سومین همکاری مشترک مشایخی با نشر هرمس است. هرمس که همواره علاقه مند انتشار آلبوم‌هایی این چنینی است این بار نیز اثر دیگری از مشایخی منتشر کرده است. اهالی موسیق مشایخی را از نخستین آهنگ سازان نوگرای ایرانی می‌دانند. او مثل آدمی که قدر آزادی‌اش را می‌داند دیگر نخواهد خود را اسیر یک آیین، یک مکتب، و یک سبک کند.

آلبوم «یار آسمانی» از علی اکبر مرادی( تنبور) اولاش اوزدمیر(باقلاما) که توسط هرمس منتشر شد برگزیده سوم این بخش است. از علی اکبر مرادی، تا کنون آثار گوناگونی از جمله سماع مستانه، مهجوری، سحرواران، در آینه آسمان و... منتشر شده است.

● موسیقی راک

▪ برگزیده اول: «عشق سرعت»، گروه کیوسک

▪ برگزیده دوم: «سکوت سرد»، کاوه یغمایی

▪ برگزیده سوم: «هیس»، رضا یزدانی

گروه کیوسک تا به حال دو آلبوم موسیقی تحت عناوین «آدم معمولی» و «عشق سرعت» را تولید کرده است که با استقبال خوبی هم مواجه شده اند. آلبوم «آدم معمولی» در سبک راک تولید شد و عشق سرعت نیز ادامه دهنده همان مسیر بود. آلبوم اول در زمان اقامت گروه کیوسک در ایران منتشر شد که اعضای این گروه موفق به کسب مجوز از وزارت ارشاد برای آن نشدند.

دومین آلبوم یعنی «عشق سرعت» اوایل سال ۸۶ و در کانادا، محل اقامت جدید اعضای گروه کیوسک منتشر شد.

ترانه‌های گروه کیوسک دارای مضامین انتقادی و اجتماعی است و در میان جوانان که اغلب از طریق اینترنت به ترانه‌های آلبوم جدید این گروه دست‌یافته‌اند، محبوبیت فراوانی دارند.

برگزیده دوم این بخش آلبوم «سکوت سرد» اثر کاوه یغمایی است که آن هم خارج از کشور منتشر شده است. «سکوت سرد» نخستین آلبوم راکی ایرانی است که شرکت ترانه در لس آنجلس به بازار ارائه می‌دهد.

سه سال پیش اولین آلبوم کاوه ،«پل بی عبور»، در ایران بیرون آمد. «پل بی عبور» جزو معدود آلبوم‌های راک ایرانی بیست و هفت شال گذشته به حساب می‌آید که با دشواری مجوز پخش گرفت. کاوه پس از چند کنسرت در داخل ایران به کانادا مهاجرت کرد تا که در آزادی کار خود را ادامه دهد که نتیجه اش آلبوم تازه او با همکاری هنرمندان غیر ایرانی است.

سومین برگزیده این بخش آلبوم «هیس» از رضا یزدانی است. «هیس» که در آخرین روزهای سال ۸۵ وارد بازار شد، در سال ۸۶ مورد استقبال قرار گرفت. این آلبوم شامل ۹ تراک به نامهای آوازه‌خون، شمال، کارتون، برج، مش رمضون، نانوشته، زندگی‌نامه، یکی درمیون و دنیای وارونه است.

● موسیقی تلفیقی

▪ برگزیده اول: «ترنج»، محسن نامجو

▪ برگزیده دوم: «همه»، گروه آبجیز

▪ برگزیده سوم: «در سایه باد»، مسعود شعاری

بدون شک «ترنج» عنوان پرحاشیه‌ترین آلبوم سال ۸۶ را یدک می‌کشد. محسن نامجو که بخاطر پخش زیرزمینی آثارش در سال‌های اخیر حسابی معروف شده و به نوعی تبدیل به سمبل موسیقی زیرزمینی شده بود در سال ۸۶ بالاخره موفق شد، اولین آلبومش را به طور رسمی وارد بازار کند. هر چند که راه انتشار این آلبوم به روال معمول از وزارت ارشاد نگذشت و ناشر این آلبوم حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی بود.

کشمکش‌های وزارت ارشاد با حوزه هنری با این اقدام حوزه به اوج خود رسید که در نهایت به برکناری رئیس مرکز موسیقی حوزه هنری منجر شد. موسیقی «ترنج» تلفیقی از سبک‌های مختلف غربی و ایرانی است که با نوازندگی سه تار و در بخش‌هایی با آواز ایرانی در آمیخته است.

آلبوم جدید گروه آبجیز با عنوان «همه» برگزیده دوم این بخش است. دومین آلبوم آبجی‌ها پس از آلبوم «بابات کیه؟» را هم می‌توان در دسته موسیقی تلفیقی قرار داد. این آلبوم توسط شرکت «بماهنگ» در کانادا منتشر شده و دارای ۱۲ قطعه است. کارهای گروه آبجیز نیز در ایران از طریق اینترنت قابل خرید و دسترسی است.

برگزیده بعدی این بخش آلبوم «درسایه باد» اثر جدید مسعود شعاری است. «در سایه باد» مجموعه‌ای از کنسرت‌های گروه موسیقی همساز بین سال‌های ۸۲ تا ۸۵ است که به صورت لوح فشرده از سوی موسسه آوای باربد منتشر شده است. مسعود شعاری بعد از گذر از ردیف و وفاداری‌هایش به موسیقی ایرانی، با انتشار آلبوم انتظار، راه جدیدش را آغاز کرد. در ادامه با انتشار آلبوم پرطرفدار سیر و تغییر نوع صدادهی ارکستر این مسیر شتاب بیشتر می‌گرفت و حالا با آلبوم «در سایه باد» شکل دیگری را تجربه می‌کند.

احسان حسینی