باهوش اما گوشه گیر

بیماری اوتیسم نوعی اختلال ذهنی است که بیمار قدرتی برای برقراری ارتباط با دیگر افراد ندارد این بیماری می تواند به عقب ماندگی ذهنی, رفتارهای تکراری یا مشکلات گفتاری مانند لالی کامل بینجامد

بیماری اوتیسم نوعی اختلال ذهنی است که بیمار قدرتی برای برقراری ارتباط با دیگر افراد ندارد این بیماری می تواند به عقب ماندگی ذهنی، رفتارهای تکراری یا مشکلات گفتاری مانند لالی کامل بینجامد.

این اختلال طیفی از بیماران ذهنی را از عقب مانده تا باهوش در بر می گیرد. بیمار ممکن است تا پایان عمر لال بماند، یا دائما جملاتی را تکرار کند. خانواده هایی که این بیماران را دارند باید منتظر مشاهده بسیاری حرکات وسواس آمیز یا ناتوانی از درک سرما و گرما باشند.

افرادی که مبتلا به اوتیسم هستند، بیشتر تمایل دارند بی تفاوت و گوشه گیر باشند. آنها در برقراری ارتباط عاطفی با دیگران ناتوان اند و برخی از آنها حتی از درک افکار، احساسات و نیازهای دیگران نیز عاجزند. زبان و هوش این افراد اغلب تکامل نیافته است و همین امر روابط اجتماعی و برقراری ارتباط را برای آنها با مشکل مواجه می کند. برخی افراد مبتلا به اوتیسم از رفتارهای تکراری مانند «ضربه زدن با انگشت» یا دنبال کردن سفت و سخت الگوهای معمولی در زندگی روزمره شان رنج می برند و به صدا، بو یا لمس شدن حساسیت دارند.

درباره کودکان مبتلا به اوتیسم باید گفت آنها از الگوهای استاندارد در رشد کودک پیروی نمی کنند. حتی در برخی، مشکلاتی که آنها در بزرگسالی به آن دچار خواهند شد را می توان از بدو تولد پیش بینی کرد. اگر چه ممکن است برخی کودکان در سنین اولیه با مشکلی مواجه نشوند، اما بین دوره ۱۸ تا ۳۶ ماهگی، رشد آنان متوقف می شود، دیگر روابط اجتماعی را نمی پذیرند، رفتارهای عجیب پیدا می کنند و حتی زبان و استعدادهای اجتماعی را که تاکنون کسب کرده اند، از دست می دهند. این بیماری در کودکی شکل می گیرد و یک نفر از هر ۱۰۰۰ نفر ممکن است به آن مبتلا شود که البته پسرها چهار تا پنج برابر بیشتر از دخترها در معرض ابتلای به آن هستند. اما علایم شدید بیشتری به علاوه کاهش شدید ضریب هوشی در دخترها دیده می شود.

مهم ترین علائم این بیماری عبارتند از:

▪ کمبودهای اجتماعی: بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم، در برقراری ارتباط روزمره مشکلات جدی دارند. حتی برای نوزادان، که در بدو تولد تمایل به لمس کردن محیط و افراد پیرامون خود دارند نیز این مسئله به گونه ای دیگر بروز پیدا می کند و آنها از برقراری ارتباط چشمی خودداری می کنند. نوزادان مبتلا به اوتیسم شاید حتی به رفت و آمد والدین شان نیز هیچ واکنشی مانند گریه یا شادی نداشته باشند.

آنها معمولا در فهم نشانه های غیرزبانی نیز با مشکل مواجه اند. یعنی وقتی به آنها بگوییم «بخواب!» آن را به عنوان یک درخواست دوستانه به معنای «وقت خواب» است تعبیر نمی کنند، بلکه برداشت آنها یک دستور تهدیدآمیز است.

فرد مبتلا به اوتیسم ممکن است حتی از درک دیدگاه ها و نظرات دیگران نیز ناتوان باشد و نتواند واکنش دیگران به رفتارهایش را درک یا پیش بینی کند. آنها همچنین شاید رفتارهای پرخاشگرانه یا غیرقابل کنترل از خود نشان دهند؛ به ویژه زمانی که در یک محیط خسته کننده قرار بگیرند که در این صورت شاید به شکستن اشیا، کشیدن موی سر یا صدمه زدن به خود و دیگران رو بیاورند.

▪ کمبودهای زبانی: تحقیقات نشان داده اند درحالی که برخی نوزادان در شش ماهه اول کلماتی را بیان می کنند، اما نیمی از کودکان مبتلا به اوتیسم شاید در طول زندگی شان لال بمانند. در این میان، کودکانی هم که به این سرنوشت دچار نمی شوند، قادر نخواهند بود توانایی های زبانی شان را حداکثر تا ۸ سالگی به دست آورند.

این درحالی است که کودکان معمولی از دو سالگی شروع به کنار هم گذاشتن جملات و تبعیت از راهنمایی های ساده می کنند. آن دسته از کودکان مبتلا به اوتیسم که قادر به صحبت کردن هستند نیز شاید تنها بتوانند برخی جملات را دائم تکرار و فقط از کلمات ساده استفاده کنند. وگرنه آنها از مرتب کردن چند کلمه و ساخت یک جمله معنادار عاجزند.

بعضی از این کودکان تنها می توانند آنچه شنیده اند را تکرار کنند که به این وضعیت در علم پزشکی اگرچه در کودکان معمولی نیز اکولالیا می گویند. اما این مرحله برای آنها حداکثر تا سه سالگی پایان می یابد. افراد مبتلا به اوتیسم حتی در بیان ضمایر نیز با مشکل مواجه می شوند و برداشت آنها از ضمایر، یک معنای واحد است. آنها در استفاده از کلماتی مانند «من»، «شما» یا «برای من» دچار سردرگمی می شوند. برای مثال، اگر پدر یک کودک مبتلا به اوتیسم از او بپرسد «پیراهنم چه رنگی است؟» پاسخ کودک ممکن است رنگ پیراهن خودش باشد. درک مفاهیم «زبان اشاره» یک کودک مبتلا به اوتیسم شاید غیرممکن باشد. چرا که اشارت و لحن صدای کودک معمولا بندرت با آنچه او می گوید یا احساس می کند، همخوانی دارد.

▪ وسواس های مرتبط با اوتیسم: کودکی که از اوتیسم رنج می برد، ممکن است ساعت ها با موی خود بازی کند، پایش را تاب دهد یا بانداژهایی را بر روی بازویش ببندد. بسیاری بر روی انگشت های شصت شان راه می روند یا برخی حتی ناگهان جای خود را عوض می کنند. متخصصان به این رفتارها «خودانگیزگی» می گویند.

درباره بسیاری از افراد مبتلا به اوتیسم حتما لازم است تا محیط اطرافشان آن طور که می پسندند، باشد. حتی عده ای از آنها شدیدا درگیر برخی عادت های روزمره شان هستند؛ یعنی اگر لیوان آنها جایی باشد که خودشان نگذاشته اند یا بالشت شان در قسمت دیگری از کاناپه باشد، ممکن است عصبانی شوند.

▪ داشمندان درحال بررسی نظریه های مختلفی هستند: شاید این رفتارها مرتبط با عملکرد مناسب حس های مختلف آنان باشد. کودکی که مزه همه چیز را می چشد؛ شاید به دنبال یک حس بویایی خاصی است تا دنیای پیرامونش را کشف کند. شاید هم او قصد برانگیختن حسی را دارد که کارآیی مناسبی ندارد. نظریه دیگر این است که این رفتارها شاید بتواند سردرگمی حسی فرد مبتلا به اوتیسم را از میان ببرد.

همین رفتارهای اجباری می تواند توانایی کودک را برای بازی کردن محدود کند. درحالی که بیشتر کودکان معمولی از ۲ سالگی به همه اشیا با دید خلاقانه نگاه می کنند، اما در مورد کودکان مبتلا به اوتیسم به ندرت چنین است. اگر اسباب بازی به دست آنها بدهیم، اگر چه شاید برای ساعت ها آن را در دست بگیرند، اما مانند یک کودک معمولی نمی توانند از آن بازی بگیرند.

▪ ادراک حسی: ذهن یک کودک مبتلا به اوتیسم از ایجاد تعادل میان حس های مختلف عاجز است. یعنی کودک قادر نیست از حواس پنج گانه اش برای درک بهتر دنیای پیرامون خود بهره بگیرد و این موجب می شود که حتی نتواند احساس سرما یا کرختی را د رخود درک کند. در برخی دیگر این احساس ها به گونه ای دیگر است یعنی برخی صداها، تصاویر و یا مزه ممکن است آنها را به شکل آزاردهنده ای تحریک کند.

▪ توانایی های ویژه: تقریباً از هر ۱۰۰کودک مبتلا به اوتیسم، دو نفر دانشمند و نابغه می شوند. بعضی از این کودکان قادرند تصاویر سخت سه بعدی را ترسیم کنند. برخی از آنها می توانند جورچین های بسیار دشوار را مرتب کنند. تعدادی دیگر خواندن را از سنین بسیار کم شروع می کنند. حتی برخی از آنها این توانایی را دارند تا هر اسمی که در دفترچه تلفن هست حفظ کنند، ابزارهای موسیقی ای را که هرگز چیزی درباره آن نیاموخته اند، بنوازند یا حتی شعری را بعد از تنها یک بار شنیدن، بخوانند.

● علائم اوتیسم

والدین ممکن است متوجه شوند که کودکشان از بدو تولد «متفاوت» است، نسبت به اسباب بازی یا مردم بی اعتنا است و شاید برای مدت طولانی به یک شیء خاص خیره می شود. حتی علایم بیماری اوتیسم ممکن است در کودکانی که پیش از این طبیعی بوده اند نیز دیده شود. یعنی یک کودک سالم و حساس، ناگهان پرخاشگر می شود.

شاید سال ها بگذرد تا والدین به دنبال تشخیص علت این تغییرات بروند. در این مدت، آنها همه چیز را «روبه راه» تصور می کنند که این امر در اصل رسیدن به درمان مناسب را به تأخیر می اندازد. باید گفت هیچ آزمایش پزشکی برای تشخیص اوتیسم وجود ندارد. هرچند بیماری هایی هستند که علایمی مشابه اوتیسم مانند قدرت شنوایی کم، مشکلات زبانی، اختلالات ذهنی و مشکلات عصبی دارند، اما به محض آن که این علایم از بین بروند، والدین باید کودک شان را به یک متخصص اوتیسم نشان دهند.

● پای ژنتیک در میان است

باور عموم بر این است که اوتیسم به علت برخی نابهنجاری ها در سختار مغز به وجود می آید که ممکن است این امر با تکامل طبیعی مغز تداخل پیدا کند. سلول ها ممکن است اشتباهاً در جای دیگر مغز رشد پیدا کنند یا شاید حتی قسمت هایی از شبکه ارتباطی مغز کارایی خود را از دست بدهد.

مطالعات متعدد از نوزادان دوقلو نشان می دهد که اوتیسم می تواند ارثی باشد. احتمال آن که دوقلو های همانند که ساختار ژنتیکی مشابهی دارند، به اوتیسم دچار شوند، بسیار بیشتر از سایر دوقلو هاست. در این بین، والدینی که یک کودک مبتلا به اوتیسم دارند در معرض خطر کمتری برای داشتن یک کودک بیمار دیگر هستند.

▪ بارداری ها: در طول زمان بارداری، مغز جنین بزرگتر و پیچیده تر می شود و هر عاملی که رشد معمولی مغز را با مشکل مواجه سازد، می تواند تأثیر مادام العمر بر احساسات، رفتارهای اجتماعی، زبان و روحیات کودک بگذارد. بنابراین، محققان درحال بررسی این موضوع هستند که آیا شرایط خاصی مانند بارداری یا دیگر فاکتورهای محیطی می تواند در رشد معمولی مغز تأثیرگذار باشد؟ لازم به ذکر است برخی بیماری های ویروسی مانند سرخجه، به خصوص در ۳ماهه اول بارداری، می تواند به اوتیسم یا اختلالات ذهنی در جنین منجر شود.

اختلالات ذهنی شایع ترین مشکلات همراه با اوتیسم است. ۷۵تا ۸۰درصد افراد مبتلا به این بیماری، تا حدودی از مشکلات ذهنی رنج می برند. ۱۵ تا ۲۰درصد آنان مشکلات ذهنی حاد دارند و ضریب هوشی شان زیر ۳۵درصد است. اما اوتیسم لزوماً با ناهنجاری های ذهنی همراه نیست. ضریب هوشی بیش از ۱۰ افراد مبتلا به اوتیسم درحد متوسط یا بالاتر از متوسط است و عجیب آن که ضریب هوشی برخی از آنها به میزان استثنایی بالاست. هرچند در این میان نمی توان تعریف درستی از نمرات ضریب هوشی ارائه داد. چرا که بسیاری از آزمایش های مربوط به ضریب هوشی، اصولاً متناسب با ویژگی های افراد مبتلا به اوتیسم طراحی نشده است.

● چه باید کرد؟

برخی اقدامات پیشگیرانه مانند مداخله یا پیشگیری به موقع، آموزش ویژه، حمایت خانوادگی و در برخی موارد تجویز دارو کمک می کند تا تعداد بیشتری از افراد و کودکان مبتلا به اوتیسم زندگی طولانی تری داشته باشند. در این میان، تجویز دارو کمک می کند تا برخی علایم مخصوص این بیماری تسکین پیدا کند. کودکی که آموزش و درمان مؤثری برای او صورت می گیرد، امید به زندگی بیشتری می یابد. حتی آنهایی که از لحاظ روانی و ذهنی دچار اختلالات شدیدی می شوند، می توانند با برخی توانایی های منحصر به فرد مانند آشپزی، بر مشکل شان غلبه کنند.

والدین باید به این نکته توجه داشته باشند که اگر یک کودک مبتلا به اوتیسم هرچه زودتر این کمک ها را دریافت کند، فرصت بیشتری برای یادگیری خواهد داشت. از سوی دیگر، از آنجایی که مغز کودک پیوسته درحال شکل گیری است، دانشمندان دانشگاه کلرادو معتقدند که مداخله های به موقع فرصت بسیار مناسبی را برای تکامل کامل مغز به وجود می آورد. بسیاری از این متخصصان بر این باورند که کودکان مبتلا به اوتیسم در شرایط مخصوصی که براساس توانایی و علایق آنها ساخته و طراحی شده باشد، قدرت یادگیری بیشتری خواهند داشت. برنامه فعالیت های ویژه و همچنین استفاده از یک محیط کلاس درس مخصوص، به کودکان مبتلا به اوتیسم برای شناخت خود کمک بسیار می کند.

ترجمه علیرضا سزاوار