گوشی شنوا برای انتقادها

در حاشیه مناظره های تلویزیونی

در زمینه مناظره و آداب و اصولی که در آن باید رعایت شود در تمدن اسلامی کتاب هایی نوشته شده و همچنین در گذشته میان دانشمندان به صورت شفاهی و مکتوب مباحثات و مناظراتی صورت می گرفته است که اکنون بخشی از آنها در اختیار ما قرار دارد. در اینجا اما قرار نیست به تفصیل از این منظر به موضوع بپردازیم و محتوای این متون را بررسی کنیم. به خاطر داریم که در اوایل انقلاب اسلامی با توجه به شرایط آن روز و حضور گروه های گوناگون اعم از توده یی ها و گروه هایی که التقاطی می اندیشیدند تلاش شد میدان بازی برای عرضه همه تفکرات به وجود آید. در آن زمان صدا و سیما و مسوولان وقت تصمیم گرفتند بین افراد شاخص گروه های سیاسی مناظراتی را صورت دهند که شهید بهشتی، دکتر سروش، کیانوری و فرخ نگهدار از جمله شرکت کنندگان در این مناظرات بودند.

در آن مناظرات افرادی همچون کیانوری و دیگر چپگرایان انتقاداتی را متوجه عملکرد مسوولان می کردند و گاهی هم انتقادات به مباحث نظری و تئوریک می رسید. انصافاً در آن برنامه ها بحث های خوب و مثمرثمری مطرح می شد و شهید بزرگوار آیت الله دکتر بهشتی و دکتر سروش به انتقاد کنندگان پاسخ می دادند. در بستر این مباحثات بود که حقایق زیادی روشن و به بسیاری از سوالات پاسخ قانع کننده داده می شد. این مناظرات به شدت مورد استقبال مردم و به ویژه گروه های دانشجویی و تحصیلکرده قرار گرفته بود. متاسفانه پس از دهه ۶۰ این مناظرات به تدریج کم شد و شاید در برخی سال ها شاهد هیچ مناظره یی نبودیم.

اما اکنون پس از حوادث مربوط به انتخابات و البته بسیار دیر (حتی به قول دوستان اصولگرا) مناظراتی بر سر مسائل سیاسی آغاز شده است. اصل این موضوع بسیار مبارک است که امیدواریم با رعایت نکات و اصول یک مناظره عادلانه این برنامه ها ادامه پیدا کند و مهم تر از آن به نتیجه عملی منتهی شود. به این معنی که اگر انتقاد صادقانه و واردی در این مناظرات ارائه می شود باید به آن رسیدگی و با برنامه مشخص اشکالات برطرف شود. اولین و شاید مهم ترین اصل در مناظره این است که طرفین به دنبال حقیقت و واقعیت باشند، چه آنکه مردم می خواهند از حقیقت اطلاع پیدا کنند. مناظرات می تواند پاسخگوی بسیاری از سوالات، ابهام ها و حتی شبهه ها باشد. در این صورت فضای سیاسی و اجتماعی شفاف خواهد شد. به این ترتیب اگر نیت و تلاش مناظره کنندگان در راستای بیان هر چه شفاف تر حقایق باشد مردم استقبال بیشتری از این مباحث خواهند کرد. رعایت اخلاق دومین نکته یی است که طرفین مناظره باید مورد توجه قرار دهند. به خصوص در مورد نامزدهای انتخاباتی رعایت ادب و احترام را بکنند. در مناظره پنجشنبه شب شاهد بودیم آقای زاکانی این نکته را به دقت رعایت می کرد.

علاوه بر اینها در ذیل رعایت اخلاق در جریان مناظرات باید به یک قسم از اخلاق مداری که پرهیز از ورود به حوزه خصوصی افراد است نیز توجه کرد. اساساً چنین رویه یی در قالب شخصی کردن مباحث می تواند آفت یک مناظره به شمار آید. نکته حائز اهمیت در مناظرات، هدف متعالی کشف و بیان حقایق و به دنبالش اصلاح امور است نه تخریب.

در این مناظره ها باید با توجه به استدلالات افراد بحث کرد و به راستی کدام فرد اصولگرا، اصلاح طلب یا اصولگرای اصلاح طلب است که هیچ نقصی در کارش نباشد و هیچ اشکالی در زندگی اش پیدا نشود. دست گذاشتن روی مسائل شخصی یا نقطه ضعف اشخاص حاکی از ضعف استدلال طرف مناظره است. مسائل شخصی ارتباطی به اندیشه های اجتماعی و سیاسی ندارد. به این ترتیب یکی از شرایط اساسی در مناظرات رعایت اخلاق است. طرفین مذاکره باید دقت کنند که جوانان ما از محصلان در دوره راهنمایی گرفته تا دوره دکترا این مناظرات را نگاه می کنند. اگر بخواهیم دست روی نقطه ضعف ها و مسائل شخصی بگذاریم جز تخریب باور جوانان نسبت به مسوولان جمهوری اسلامی نتیجه یی نخواهیم گرفت. مورد سوم آنکه مطالبی که در این مباحثات مطرح می شود باید مورد توجه مسوولان قرار گیرد تا بتواند راهگشا باشد.

مسوولان اجرایی و قانونگذاری کشور همچون شورای نگهبان، وزارت کشور و دیگر دستگاه ها باید به انتقادات توجه کنند و درصدد رفع کاستی ها برآیند. همان طور که در گذشته هم به تجربه وزارت آموزش و پرورش اشاره کرده ام باید این نکته را ذکر کنم که در دهه ۶۰ که مسوولیت این وزارتخانه را بر عهده گرفتم با آنکه شرایط کشور به دلیل جنگ تحمیلی مساعد نبود با دسته بندی مشکلات و نقایص وزارتخانه با برنامه یی گام به گام قرار شد در هر سال بخشی از این مشکلات حل شود. مسوولان امروز نیز می توانند راهکارهای مختلفی را برای حل مسائل پیش گیرند اما پیش زمینه آن آگاهی نسبت به کاستی هاست که یک بخش از این آگاهی از گوش فرادادن به انتقادات حاصل می شود و بخش دیگر با بهره گیری از کارشناسان در حوزه های مختلف.

پس از آن نیز نیاز به این است که مشکلات به نظم درآیند و در یک دسته بندی و برنامه مشخص برای مرتفع ساختن آنها اقدام شود. در حال حاضر نیز تمام توان خود را به کار می بریم که به مسوولان در این امر کمک و نظرات مان را منتقل کنیم. بنده حداقل سه بار در زمینه های مختلف با جناب آقای جنتی صحبت کردم و امیدوارم ایشان و دیگر مسوولان به انتقادات توجه کنند. مسوولان باید به انتقادات در زمینه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی توجه کنند و این امر را مد نظر قرار دهند که بسیاری از کسانی که در مقام انتقاد برمی آیند سابقه ارادت به امام(ره) و انقلاب اسلامی و سال ها تحمل شکنجه و زندان در رژیم شاهنشاهی را در پرونده خود دارند. منتقدان و دلسوزان هدفی جز اعتلای انقلاب و نظام اسلامی و توسعه همه جانبه کشور ندارند. به این ترتیب شایسته است به سخن آنان گوش فراداد.

در قرآن کریم نیز با آنکه حضرت محمد(ص) مورد وحی و خطاب الهی قرار گرفته، فرموده پیامبر(ص) به سخنان همگان و حتی مشرکین و مخالفان گوش می دهد و در نتیجه این توجه به حرف و سخن دیگران به نفع جامعه مسلمین عمل می کند. پیامبر(ص) فرموده است جامعه یی مقدس و مسلمان نیست مگر اینکه افراد بدون لکنت زبان بتوانند مطالب خود را بگویند. مشخص است که این تاکید پیغمبر بر عدم لکنت زبان به خاطر این است که افراد مطالب انتقادی شان را بگویند. در غیر این صورت تعریف و تمجید از دیگران که ترس و لکنت زبان نمی خواهد.

در بازتاب ها و واکنش های همین مناظراتی که در هفته های اخیر انجام شد، شاهد بودیم برخی حتی تحمل انتقادی را که از سوی فردی در درون جریان خودشان صورت می گیرد، ندارند. در حالی که اگر هدف افراد بر واقع بینی و حقیقت گویی باشد و از هر نوع خودمحوری و گروه گرایی به دور باشیم با افراد اصولگرای معتدل و خردمندی چون آقای دکتر مطهری که فرزند شهیدی است که بنیانگذار جمهوری اسلامی همه کتاب هایش را خواندنی و مفید دانسته، چنین برخوردی نخواهیم کرد. برخی آنقدر نسبت به راه و روش و تفکر خودشان متعصب و علاقه مندند که خیلی از واقعیت ها را نمی بینند. اگر این حب و تعصب از میان برود و کمرنگ شود، می توان واقعیت ها را روشن تر درک کرد.

حداقل انصاف این است که در نظر داشت آحاد ملت ایران از تفکرات مختلفی برخوردارند و در این انتخابات هم بالاخره بیش از ۱۳ میلیون نفر نظری غیر از اکثریت رای دهندگان داشتند. گروه های مختلف سیاسی باید این نکته را مد نظر قرار دهند که اکثریت قاطع این افراد مسلمان و میهن دوست اند و علاقه مند به زندگی در کشوری قانون مدار، پیشرفته و سربلند هستند. باید گفت شایسته جامعه مسلمان ایرانی با این فرهنگ کهن و تمدن کهن نیست که حوادث چند ماه گذشته ادامه پیدا کند و تکرار شود. اگر در همان ابتدا با مسائل منصفانه و بی طرفانه برخورد شده بود زودتر به نتیجه مطلوب می رسیدیم. انتقاد و اختلاف سلیقه امری طبیعی است و باید با این پدیده به صورت اصولی و منطقی برخورد کرد. دولت ها باید انتقادات را منصفانه، مومنانه و خردمندانه از میان مباحث انتقادی و با بهره گیری از کارشناسان و خبرگان جمع کنند و به دستگاه های ذی ربط بدهند تا در حد امکان مرتفع کنند. نباید مردم احساس کنند سیستمی برای پاسخگویی به مشکلات آنها نیست یا پاسخگویی و رسیدگی به مشکلات مردم ضعیف است.

به عنوان نمونه در حالی که میلیون ها پرونده مربوط به طلاق در دادگاه ها وجود دارد و رسیدگی به آنها با تاخیر صورت می گیرد، نمی توان انتظار داشت افراد درگیر در این پرونده ها نسبت به برخی مسائل بدبین نشوند. هر فردی مسائل و مشکلات مردم را حل کند به طور طبیعی جامعه نسبت به او اقبال نشان می دهد. باید سعی کنیم پس از ۳۰ سال به دنبال جامعه اسلامی که شهید مطهری، مرحوم طالقانی، مرحوم شریعتی و در راس همه امام خمینی(ره) برای رسیدن به آن تلاش کردند، باشیم و به سوی آن هدف حرکت کنیم.

سیدکاظم اکرمی

وزیر آموزش و پرورش دولت موسوی