میخ هایی استوار بر زمین

برای پی بردن به وجود کسی که جهان را آفریده است, به اندازه کافی دلایل روشن و وسیع و فراوان وجود دارد گاهی یک قطره کوچک آب هم بر وجود او دلالت می کند و گاهی هم یک کوه بسیار بزرگ و گاهی نیز در میان این ها هزاران هزار دلیل موجه دیگر برای پی بردن به او وجود دارد که هر کدام در دل خود هزاران مسیر دیگر را به سوی شناخت او باز می کنند

برای پی بردن به وجود کسی که جهان را آفریده است، به اندازه کافی دلایل روشن و وسیع و فراوان وجود دارد؛ گاهی یک قطره کوچک آب هم بر وجود او دلالت می‌کند و گاهی هم یک کوه بسیار بزرگ و گاهی نیز در میان این‌ها هزاران هزار دلیل موجه دیگر برای پی بردن به او وجود دارد که هر کدام در دل خود هزاران مسیر دیگر را به سوی شناخت او باز می‌کنند.

در کوه های عظیم، از چگونگی پیدایش آن‌ها از دل زمین‌های مسطح و هموار تا اینکه چگونه کوه‌ها، مسکن و مأوای تعداد بی‌شماری از گیاهان و جانوران هستند، چگونه آب را در خود ذخیره می‌کنند، چگونه رودخانه‌ها از آن‌ها به وجود می‌آیند و به طور غیرمستقیم و مستقیم باعث به وجود آمدن درختان و میوه‌ها و سرسبزی جلگه‌ها و دشت‌ها می‌شوند و اینکه چگونه همه این‌ها به صورت زنجیری به دنبال یکدیگر روان هستند. همه این‌ها نشانه‌هایی از یک خالق دارد که دلایل وجود او و قدرت و علم بی نهایت او در همه جا گسترده است.

«وَ هُوَ الَّذی مَدَّ اْلأَرْضَ وَ جَعَلَ فیها رَواسِیَ وَ أَنْهارًا وَ مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فیها زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ إِنَّ فی ذلِکَ َلآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ»؛ «و او کسی است که زمین را گسترد و در آن کوه‌ها و نهرهایی قرار داد و در آن از تمام میوه‌ها دو جفت آفرید؛ (پرده سیاه) شب را بر روز می‌پوشاند؛ در این‌ها آیاتی است برای گروهی که تفکر می‌کنند».(۱)

● تسبیح کوه‌ها

همه موجودات و اشیای عالم، ساخته و پرداخته دستان قدرتمند پروردگار یکتا هستند و همه آن‌ها موجودیت خود را از او به دست آورده‌اند؛ از این رو همه موجودات عالم چه جامدات و چه جانوران همه به سمت او سجده می‌کنند و همه او را می‌پرستند. این پرستش به تناسب فهم و شعور و کمالات موجودات بستگی دارد. عالی‌ترین نوع آن را برای انسان‌هاست. برای موجودات دیگر هم اگر همان اطاعت و فرمانبرداری که از خداوند دارند و وظایفی را که بر عهده آن‌ها نهاده شده است، به درستی انجام می‌دهند، به عنوان عبادت و سر به سجده گذاشتن در برابر خداوند ذکر کرده‌اند. قرآن درباره تسبیح کوه‌ها می‌فرماید: «أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللّهَ یَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی اْلأَرْضِ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ النُّجُومُ وَ الْجِبالُ وَ الشَّجَرُ وَ الدَّوَابُّ وَ کَثیرٌ مِنَ النّاسِ وَ کَثیرٌ حَقَّ عَلَیْهِ الْعَذابُ وَ مَنْ یُهِنِ اللّهُ فَما لَهُ مِنْ مُکْرِمٍ إِنَّ اللّهَ یَفْعَلُ ما یَشاءُ»؛ «آیا ندیدی که تمام کسانی که در آسمان‌ها و کسانی که در زمینند، برای خدا سجده می‌کنند؟ و (همچنین) خورشید و ماه و ستارگان و کوه‌ها و درختان و جنبندگان و بسیاری از مردم؛ اما بسیاری (ابا دارند و) فرمان عذاب درباره آنان حتمی است و هر کس را خدا خوار کند، کسی او را گرامی نخواهد داشت. خداوند هر کار را بخواهد (و صلاح بداند) انجام می‌دهد».(۲)

آیات متعددی در قرآن کریم ما را به عبرت گرفتن از سرنوشت کوه نشینان دعوت می‌نماید: « وَ کانُوا یَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبالِ بُیُوتًا آمِنینَ * فَأَخَذَتْهُمُ الصَّیْحَةُ مُصْبِحینَ * فَما أَغْنی عَنْهُمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ»؛ آن‌ها خانه های امن در دل کوه‌ها می‌تراشیدند، اما سرانجام صیحه (مرگبار)، صبحگاهان آنان را فرا گرفت و آنچه را به دست آورده بودند، آن‌ها را از عذاب الهی نجات نداد

عوامل مختلفی باعث به وجود آمدن کوه‌ها می‌شوند که چین خوردگی‌های زمین، آتشفشان‌ها، جریان و حرکت آن‌ها، رسوبات مرجانی در اقیانوس‌ها و فشار حاصل از رسوبات در کف دریاها را می‌توان از این عوامل شمرد. قرآن درباره آفرینش کوه‌ها می‌فرماید: «وَ اْلأَرْضَ مَدَدْناها وَ أَلْقَیْنا فیها رَواسِیَ وَ أَنْبَتْنا فیها مِنْ کُلِّ شَیْ‌ءٍ مَوْزُونٍ»؛ «و زمین را گستردیم و در آن کوه های ثابتی افکندیم و از هر گیاه موزون، در آن رویاندیم».(۳)

بنا بر نظر مفسران، به احتمال قوی این آیه می‌تواند اشاره به سر برآوردن خشکی از زیر آب باشد. کره زمین در ابتدای به وجود آمدن یک پارچه آتش و مواد مذاب بوده است. سالیان سال طول کشید تا از دمای سطح زمین کاسته شود. طبق گفته دیرین شناسان، در آن روزگار باران‌های سیل آسایی در کره زمین شروع به باریدن کردند و باعث شدند تمام سطح زمین به زیر آب فرو رود. سرد شدن سطح زمین و گرم ماندن زیر زمین باعث شد که پوسته زمین دچار چین خوردگی‌های متعددی شود. این چین خوردگی‌ها به مرور زمان سر از آب بیرون آوردند و اولین برجستگی‌های روی زمین را تشکیل دادند.

از آنجایی که این لایه سرد بالایی بر روی یک لایه داغ و لغزان قرار داشته است، به صورت تدریجی به حرکت در آمدند و باعث گسترش خشکی‌ها هم شدند.

از عوامل مهم دیگر پیدایش کوه‌ها، آتشفشان‌ها هستند. تعداد زیادی از کوه های بزرگ و کوچک زمین در اثر بیرون ریخته شدن مواد مذاب دورن زمین و انباشته شدن آن‌ها بر روی همدیگر به وجود آمده‌اند. اندازه، حجم و ارتفاع بعضی از این کوه‌ها بسیار حیرت آور است، از جملع کوه دماوند با ارتفاع ۵۶۷۲ متر که از این دسته کوه‌ها به شمار می‌رود.

با به وجود آمدن کوه‌ها و رشدشان، عامل دیگری برای به وجود آمدن کوه‌ها به وجود می‌آید. ریزش باران بر روی کوه‌ها و به جریان درآمدن نهرها و رودخانه‌ها باعث فرسایش آن‌ها می‌شود. این رسوبات همراه رودخانه‌ها به دریا می‌رسند و در آنجا بر روی همدیگر انباشته می‌شوند و بیشتر به سمت پایین حرکت می‌کنند؛ در نتیجه فشار بیشتری به پوسته زمین وارد می‌کنند. این فشار بالاخره از جایی بیرون می‌زند، به این صورت که در جایی دیگر رسوبات منطقه ای دیگر را به سمت بالا هل می‌دهند. این فرایند همیشه در زمین وجود داشته است؛ به طوری که همیشه بعضی کوه‌ها در اثر فرسایش دوران پیری را سپری می‌کنند و در عوض عده ای از کوه‌ها هم تازه در دوران رشد و جوانی به سر می‌برند.(۴)

برای موجودات دیگر هم اگر همان اطاعت و فرمانبرداری که از خداوند دارند و وظایفی را که بر عهده آن‌ها نهاده شده است، به درستی انجام می‌دهند، به عنوان عبادت و سر به سجده گذاشتن در برابر خداوند ذکر کرده‌اند

کوه‌ها به دلیل بزرگی که دارند، همواره محل‌های امنی برای انسان‌ها شمرده می‌شود؛ همچنان که در زمان‌های گذشته نیز این چنین بوده است. این اعتقاد به گونه ای است که انسان‌ها دست به ساخت خانه های محکم و مقاومی در کوه‌ها می‌نمایند، علاوه بر نظایر فعلی این خانه‌ها، در آیات قرآن نیز از چنین عماراتی نام بده شده است: « وَ کانُوا یَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبالِ بُیُوتًا آمِنینَ»؛ «آن‌ها خانه های امن در دل کوه‌ها می‌تراشیدند».(۵)

اما صلابت و استواری کوه‌ها سبب نمی‌شود که عذاب الهی بر کافران و ناسپاسان نازل نشود؛ حتی زمانی هم که امر الهی صادر شود، خود کوه‌ها انسان‌ها را به کام مگر می‌فرستند، همچنان که قوم ثمود به همین سرنوشت گرفتار شدند. در داستان حضرت نوح علیه السلام نیز وقتی پسرش به او می‌گوید: «سَآوی إِلی جَبَلٍ یَعْصِمُنی مِنَ الْماءِ»؛ « به زودی به کوهی پناه می‌برم تا مرا از آب حفظ کند».

حضرت نوح علیه السلام به او فرمود: «لا عاصِمَ الْیَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللّهِ إِلاّ مَنْ رَحِمَ»؛ «امروز هیچ نگهداری در برابر فرمان خدا نیست؛ مگر آن کس را که او رحم کند».(۶) اما کوه نتوانست او را از عذاب نجات دهد، در حالی که در پایان طوفان، کشتی حضرت نوح علیه السلام بر بالای کوه جودی به ساحل آرامش رسید.

آیات متعددی در قرآن کریم ما را به عبرت گرفتن از سرنوشت کوه نشینان دعوت می‌نماید: «وَ کانُوا یَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبالِ بُیُوتًا آمِنینَ * فَأَخَذَتْهُمُ الصَّیْحَةُ مُصْبِحینَ * فَما أَغْنی عَنْهُمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ»؛ «آن‌ها خانه های امن در دل کوه‌ها می‌تراشیدند، اما سرانجام صیحه (مرگبار)، صبحگاهان آنان را فرا گرفت و آنچه را به دست آورده بودند، آن‌ها را از عذاب الهی نجات نداد».(۷)

پی نوشت:

۱. رعد: ۳.

۲. حج: ۱۸.

۳. حجر: ۱۹.

۴. ر.ک: حمیدی کلیجی، سعید، قرآن و طبیعت، ص ۱۵۰ ـ ۱۴۸.

۵. حجر: ۸۲.

۶. هود: ۴۳.

۷. حجر: ۸۴ ـ ۸۲.

زهرا رضاییان