تشویق و تنبیه عصای سحرآمیز

گاه پدر و مادرها نسبت به كاری كه نباید انجام دهند آگاهی ندارند اما اغلب در مورد آن چه كه باید درعوض انجام دهند و نسبت به رویكرد مثبت تری كه باید به آن روی بیاورند آگاهی كمتری دارند

گاه پدر و مادرها نسبت به كاری كه نباید انجام دهند آگاهی ندارند اما اغلب در مورد آن چه كه باید درعوض انجام دهند و نسبت به رویكرد مثبت تری كه باید به آن روی بیاورند آگاهی كمتری دارند.

برای پیشرفت مهارت های تعلیم و تربیت هرگز دیر نیست با وجود این یادگیری و یكپارچه كردن مهارت ها فرآیندی است كه نیاز به زمان و شكیبایی و تمرین دارد. بچه ها به تشویق نیاز دارند همان طور كه نباتات به آب نیاز دارند. تو غیرقابل تحملی! امیدوارم همین طور كه مرا اذیت می كنی بچه هایت به سرت بیاورند. این طوركه تو پیش می روی هرگز به جایی نمی رسی! ... همه این عبارت ها شكل هایی از انتقاد بود، انتقاد نقطه مقابل تشویق است.انتقاد به هر شكلی كه باشد تار و پود اعتماد به نفس وانگیزه برای شروع هر كار جدیدی را در كودك نابود می كند.بچه ها بر پایه عقایدی كه ما از آن ها داریم خود را ارزیابی می كنند. انتقاد اثری پایدار و همیشگی از خود برجای می گذارد.

● تشویق در مقابل انتقاد

تشویق ابزار بسیار جالب و شگرفی است. تنها كاری كه باید انجام دهید این است كه آن ها را در حال انجام كار خوب غافلگیر كنید و در مورد اعمالشان اظهارنظر نمایید. تحسین و تعریف ساده ترین كار دنیا به شمار می رود.تحسین هم عصای سحرآمیز و هم نوعی اسلحه است. اگر درست به كار رود از بچه ها حمایت می كند تا احساس اعتماد شایستگی و امنیت كنند، اما چنان چه به طور نادرست به كار رود می تواند منجر به اضطراب، عدم ایمنی و رفتارنادرست گردد.

● تنبیه، تیغ دو دم

تنبیه یكی از روش هایی است كه به وسیله والدین و گاهی معلم ها برای كاهش دادن رفتارهای نامطلوب بارها مورد استفاده قرار می گیرد.چنان چه قرار باشد تنبیه برای تغییر دادن رفتار مورد استفاده قرار گیرد باید نكاتی در آن رعایت شود.

۱) افزایش شرایط ارایه رفتارهای مطلوب:

بیشترین تاثیر تنبیه زمانی است كه بتوان آن را دركنار تقویت مثبت برای ایجاد رفتار مناسب و مطلوب مورد استفاده قرار داد.

۲) انتخاب تنبیه كننده ها:

تاثیر تنبیه بستگی به اثر بخشی عوامل تنبیه كننده رفتاردارد و بنابراین عوامل تنبیه كننده ای كه برای از بین بردن رفتار در نظر گرفته می شود باید اثر بخشی بالایی داشته باشد.بنابراین وقتی عاملی برای تنبیه درنظر گرفته می شود باید به اندازه ای شدت داشته باشد كه بتواند رفتار را از بین ببرد تا آن جا كه سلامت فرد را به خطر نیندازد.

۳) ارایه تنبیه:

از عوامل تنبیه فقط در زمانی می توان اثربخشی بالایی را در كاهش رفتار نامطلوب انتظار داشت كه مانند تقویت بلافاصله بعد از ظاهر شدن رفتار ارایه شود.

۴) ثبات تنبیه:

از روش تنبیه باید به ازای هر باری كه رفتارنامطلوب نشان داده می شود به طور ثابت استفاده كرد.

۵) همزمانی تنبیه و تقویت كننده:

دراستفاده از روش تنبیه همیشه باید درنظر داشت كه نباید از آن همراه با عامل تقویت به طورهمزمان استفاده نمود.

۶) شخص تنبیه كننده:

فردی كه تنبیه را اجرا می كند باید كسی باشد كه از نظر تنبیه شونده مورد قبول باشد. مثلاً اگرچه در مواردی خود كودك به علت رفتار نامطلوبی كه داشته است خودش را مستحق تنبیه می داند اما این تنبیه را انتظار دارد پدرش اجرا نماید نه برادر بزرگتر او كه در غیاب پدر برای او بزرگتری می كند.

تنبیه ممكن است در فرد حالت های عاطفی شدیدی ایجاد نماید و بنابراین نه تنها رفتار نامطلوب را كاهش ندهد. افزون بر این گاهی بعضی از پاسخ های عاطفی شدید مانند گریه كردن، خود را خیس كردن، فرار كردن، به درمان گر پرخاشگری كردن و ... در فرد دیده می شود.افزون برنقش محرك تنبیه كننده، هرنوع محركی كه همراه با آن باشد نیز اثرات تنبیه را به خود می گیرد مثلاً كودكی كه درخانه به علت بدرفتاری با خواهر یا برادر مورد تنبیه قرار می گیرد ممكن است تمایل پیدا كند كه ازهرگونه برخوردی با خواهر و برادر خود دوری كند.

معمولاً تنبیه فرصت های یادگیری جدید را برای فرد فراهم نمی كند، بلكه فقط رفتاری را كه درفرد وجود دارد سركوب می كند. به عبارت دیگر به فرد یاد نمی دهد چه كار بكند، بلكه می گوید چه كارنباید بكند. به عنوان مثال دانش آموز دختر كلاس پنجم مرتب سركلاس صحبت می كند و هم كلاسی های خود را اذیت می كند. معلم كلاس برای از بین بردن این رفتار او را سرزنش می كند یا وادار می كند یك پایش را بالا بگیرد و در گوشه كلاس بایستد. این روش در زمانی كه معلم در سركلاس حضور دارد اثربخش است. اما زمانی كه معلم دركلاس حضورندارد دلش می خواهد كلاس را روی سرش بگذارد.

بسیاری از رفتارهای نامطلوب كودكان با تقلید از دیگران یاد گرفته می شود و معمولاً این افراد ممكن است الگوی مناسب رفتار مطلوب را در اختیار نداشته باشند. مثلاً پرخاشگری، الگوی نامطلوبی نیز ایجاد می كند كه فرد ممكن است درآینده از او تقلید كند. حداقل جنبه منفی استفاده از روش تنبیه است كه فرد آن چه را برای خودش اتفاق افتاده است برای كنترل كردن دیگران مورد استفاده قرار خواهد داد.به باور بعضی اگر قرار باشد تنبیه برای انسان مورد استفاده قرار گیرد ترجیحاً باید محدود به فقط دو روش زیر باشد:

۱) سرزنش كردن:

سرزنش كردن رفتار نامطلوب روشی است كه با انتقاد، توبیخ، داد و فریاد و ... نشان داده می شود. منتهی در به كار بردن آن باید نكاتی چند در نظر گرفته شود.

▪ سرزنش كردن باید هر زمان بر روی یك رفتار معین فرد به مورد اجرا درآید و به موقع نیز قطع شود.

▪ سرزنش كلامی نباید در حضور دیگران مورد استفاده قرار گیرد.

▪ در كنار به كار بردن تنبیه فرد برای نشان دادن رفتار نامطلوب نیز مورد تقویت قرار گیرد.

▪ نحوه ارایه سرزنش در داخل گروه باید به صورت آرام باشد در غیر این صورت باعث تقویت فرد می شود.

۲) جریمه كردن:

روشی است كه درآن امتیازاتی را كه قراراست داشته باشد ازدست می دهد.این روش مخصوصاً در مواردی كه امتیاز ازدست داده شده نتیجه طبیعی رفتار باشد كاربرد موثرتری دارد. مثلاً اگر دانش آموز در سر كلاس به موقع تكالیف خود را تمام نمی كند از زنگ تفریح محروم می ماند.

صدیقه زحمتكش