استراتژی كسب و كار در فضای رقابتی

تغییر و تحول ساختاری همواره در نظام دولتی كشور به عنوان یك راه حل اساسی مورد توجه بوده و دولتها در دوره های مختلف كوشیده اند تا از این طریق نظام اداری را متحول ساخته و اصلاح نمایند

تغییر و تحول ساختاری همواره در نظام دولتی كشور به عنوان یك راه حل اساسی مورد توجه بوده و دولتها در دوره های مختلف كوشیده اند تا از این طریق نظام اداری را متحول ساخته و اصلاح نمایند. تغییرات تشكیلاتی متعدد و متنوع نشانگر این گرایش متولیان ساختار كلان دولت است. اما نكته ای كه در این میان مغفول مانده است كاركرد ساختار دولت است. در حالی كه همه نظرها متوجه ساختار می‌باشد، نحوه عملكرد و كاركردهای ساختار فراموش می شوند. مشكل سازمانهای اداری كشور قبل از آنكه ناشی از نقص ساختاری باشد، حاصل بی انگیزگی نیروی كار، فرهنگ سازمانی كارگریز، و شیوه‌های ناكارآمد انجام امور... می باشد.

مدیران سازمان و مدیریت در دولت به جای آنكه پی جوی علل بی انگیزگی كاركنان، اصلاح روشهای كار و ترویج فرهنگ تقدس كار باشند كه اقداماتی دشوار و دیربازده می باشد، بلافاصله از ساده ترین و در دسترس ترین راه حلها كه همانا تغییرات تشكیلاتی است استفاده كرده و با این اقدام نوید اصلاح نظام اداری را به همگان می دهند. تغییرات تشكیلاتی از قبیل ادغام، حذف و تقسیم سازمانها و جابجایی پستهای سازمانی اگر باتوجه به عملكردها و فرهنگ حاكم بر آنها صورت نگیرد، فاقد ارزش بوده و صرفاً نشانگر تغییراتی صوری و بی‌حاصل در اصلاح نظام دولتی است. فرضاً ادغام دو وزارتخانه، بدون آنكه در وظایف آنها تجدیدنظری صورت گیرد، یا برخی از وظایف آنان حذف شود، یا در روشهای كار و نگرش كاركنان تحولی بوجود آید؛ جز آنكه سازمانی بزرگتر، دارای لختی و كندی بیشتر و غیرقابل كنترل بوجود آورد، نتیجه دیگری نخواهد داشت. هرگاه تاكید بر تغییرات ساختار تشكیلاتی قرار گیرد و از عملكردها و فرهنگ سازمانی كه روح تشكیلات را می سازد، غفلت شود نتایجی كه موردنظر است حاصل نخواهد شد.

نكته مهم دیگری كه در اصلاح نظام اداری و تغییرات ساختاری باید در نظر داشت تعریف علمی ساختار سازمانی از طریق شناسایی اجزا متشكله آن است. ساختار سازمانی در نمودار تشكیلاتی سازمان خلاصه نمی شود. بلكه شامل میزان پیچیدگی، میزان رسمیت و میزان تمركز یا عدم تمركز سازمانی است. پیچیدگی نشان دهنده میزان تنوع و تعدد وظایف سازمان بوده و هرقدر ماموریت‌ها متنوع تر و پیچیده تر باشند و تقسیم كار در سازمان بیشتر باشد، سازمان از پیچیدگی بیشتری برخوردار است. میزان رسمیت در ساختار گویای آن است كه تا چه حد مقررات و قوانین و دستورالعمل ها در سازمان جاری هستند و تا چه میزانی كارها براساس استانداردها و ضوابط از پیش تعیین شده صورت می گیرند. هرقدر سازمان دارای قوانین و مقررات بیشتری برای انجام امور باشد، میزان رسمیت آن بالاتر خواهد بود. تمركز و عدم تمركز نیز نشان دهنده میزان تفویض اختیار به سطوح پایین سازمان در تصمیم گیری هاست. هرگاه واحدهای سازمانی از اختیارات بالایی در تصمیم گیری برخوردار باشند. سازمان غیرمتمركز بوده و در حالتی كه تمام تصمیمات در راس هرم سازمانی انجام شود، درجه تمركز ساختاری بالاست.

باتوجه به مطالب گفته شده می توان نتیجه گرفت كه اصلاح ساختاری صرفاً تغییر پستهای سازمانی و شكل تشكیلاتی نیست، بلكه تغییر و اصلاح در سه جزء متشكله ساختار، یعنی پیچیدگی، رسمیت و تمركز است كه تحول ساختاری را بوجود می آورد. اگر مسئولان ساختار سازمانی كلان كشور مایلند اصلاح ساختاری صورت گیرد، باید از حیطه وظایف سازمانهای دولتی بكاهند و وظایف آنها را به دیگر بخشها و بویژه به سازمانهای غیردولتی بسپارند.

باید قوانین و مقررات دست و پاگیر را تعدیل كرده و انعطاف پذیری ضوابط را هدف اصلاح ساختار قرار دهند و سرانجام با تفویض اختیارات بیشتر به واحدهای تابعه میزان تمركز سازمانی را كاهش دهند و همه اینها مستلزم «اعتماد» نظام دولتی به مردم و سایر بخش های جامعه می باشد. تا زمانی كه جو بی اعتمادی بر روابط مردم و سازمانهای دولتی سایه افكنده باشد و بدبینی سازمانها به مردم همچنان ادامه داشته باشد، نمی توان امید هیچ اصلاح ساختاری موثری داشت و تغییرات تشكیلاتی، تلاش بیهوده ای است كه بنیادهای نظام اداری را اصلاح نكرده و موجب هیچگونه بهبودی نخواهد شد.

بدین ترتیب اصلاحات ساختاری مستلزم بوجودآوردن فضای اعتماد در جامعه می باشد و قبل از آنكه اصلاحات جنبه ساختاری داشته باشند، وجه فرهنگی آنها قابل توجه است. تحولات ساختاری موخر بر تحول فرهنگی است، ایجاد فضای اعتماد در جامعه از كنترلهای سازمانی و مآلاً وظایف دولت خواهد كاست و ایجاد دولتی كوچك و كارآمد را ممكن خواهد ساخت. كاهش وظایف دولت، واگذاری و حذف برخی وظایف، كاهش مقررات و قوانین، و تفویض اختیار به واحدهای سازمانی كه تماماً نشانگر اصلاح ساختاری است زمانی تحقق می یابد كه «اعتماد» روابط دولت و مردم را شكل داده باشد. البته سازمانها باید تاوانهایی برای جاری شدن اعتماد در جامعه بپردازند و وقوع برخی رخدادها نباید آنها را از ترویج فرهنگ اعتماد متقابل و تفاهم و همدلی با مردم باز دارد.

امید آنكه با تحول فرهنگی در جامعه ای كه واجد بنیادهای فرهنگی قوی و مستحكم است، اصلاحات ساختاری به سهولت انجام شده و كشور از بسیاری مشكلات ساختاری و تشكیلاتی رهایی یابد.

دكتر غفاریان: به نام خدا، با اجازه دوستان با بیان مقدمه ای كوتاه وارد بحث میزگرد می‌شویم؛ تعامل تجاری كشور با جهان تدریجا" افزایش می یابد و این امر فضای كسب و كار را به سمت رقابتی شدن به پیش می برد. برنامه دولت برای عضویت در WTO، افزایش سالانه ۳۰ درصد حجم واردات و نیز حضور ملموس تر شركتهای خارجی در بازارهای ایران، این روند را به خوبی نشان می دهد. علاوه بر این، برخی از سازمانها و مدیران كم كم درصدد برآمده اند تا در بازارهای جهانی نقش موثرتری را ایفا و به نوعی فضای رقابتی را تجربه كنند. اگرچه این روند تدریجی و آهسته است، ولی به صورت مشخصی نشان می دهد كه فضای رقابتی شركتهای ایرانی روز به روز جدی تر و فشرده تر می شود. در عرصه‌های فولاد، خودرو، پوشاك، وسایل صوتی – تصویری و صنایع غذایی این پدیده به راحتی ملموس است و نشان می دهد كه فضای رقابتی به مراتب پیچیده تر از فضای كسب‌و‌كار گذشته است و به مدیرانی با هوشیاری و توانمندی بیشترنیاز دارد.

●اهمیت استراتژی

واقعیت این است كه در فضای رقابتی بقا و رشد شركتها مستلزم داشتن مزیت رقابتی است و رویكردی كه می تواند برای سازمانها مزیت رقابتی خلق كند استراتژی است. به نظر می‌رسد كه در چنین گذاری از فضای كم رقابت به فضای پررقابت، از فضاهای كم چالش، به فضای پرچالش، انجام بحثی راجع به استراتژی در محیط كشور مفید خواهدبود وبه همین لحاظ موضوع این میزگرد تدبیر به استراتژی اختصاص پیدا كرده است. امیدوارم با مشاركت این جمع، پاسخهای راهگشایی برای دغدغه های پیش روی مدیران در این مقطع زمانی حاصل شود. تركیب حاضر، با حضور مدیران عامل اجرایی و همچنین افراد آكادمیك و مشاورین تركیب موثری است كه می تواند پوشش كاملی بر ابعاد مختلف مباحث ایجاد كند.

من مقدمه را درهمین جا پایان می برم و از دوستان خواهش می كنم كه با سوال آغازین جلسه یعنی «چگونگی وضعیت استراتژی در میان سازمانها و شركتهای ایرانی» میزگرد را شروع كنند، به علاوه به این موضوعات هم اشاره داشته باشند كه آیا حركتهای استراتژیك در سازمانهای ایرانی شروع شده است و آیا اصولا" موازین استراتژی در رفتار و شیوه تفكر مدیران ما امروز شكل گرفته است یا نه؟

دكتر كیانی: این كه اصولا" استراتژی درمیان سازمانهای ایرانی چقدر مطرح شده درحال حاضر می شود گفت كه توجه مدیران به این امر به مراتب بیش از گذشته است. مقایسه میزان توجه مدیران در حوزه های مختلف ازجمله موضوعات آموزشی، مطالعه كتاب و مجله نشان می دهد كه توجه در حوزه استراتژی بالاست. انتشار كتب و مجلات در این زمینه سهم بسیار زیادی در توسعه این توجه داشته است. ولی اینكه سازمانها در این زمینه چقدر استراتژیك می اندیشند و مدیران تاچه اندازه توانسته اند استراتژی ها را در سازمانهایشان پیاده كنند خیلی عقب هستیم.

●رویكرد كلاسیك

این عقب ماندگی به علل مختلفی برمی گردد. یكی از مهمترین آنها دیدگاه سازمانها به امر برنامه ریزی و مشخصا" موضوع استراتژی است. این دیدگاه متاسفانه توسط بعضی از آموزشهای رایج و همچنین كتابهای منتشره ترویج می شود. براساس این دیدگاه (كلاسیك) تصوری كه سازمانها از استراتژی و برنامه ریزی استراتژیك دارند تفاوت چندانی با آنچه در گذشته و یا اكنون انجام می دهند ندارد.

البته من معتقدم سازمانهایی هستند كه در حوزه استراتژی هوشیارانه برخورد كرده اند و موفق هم هستند. نمونه اش شركت كشتیرانی است، ولی تعداد این سازمانها در كشور بسیار محدود است.

رویكرد كلاسیك به استراتژی، توانمندی لازم را نداشته است تا سازمانها را متحول كند و به همین جهت می‌توان گفت كه چنین رویكردی یكی از موانع سازمانها درجهت تحولات استراتژیك بوده است.

مهندس افخمی: در دوران كودكی یك روز به رودخانه ای نگاه می كردم، دیدم كه ماهی مرده‌ای را آب می برد و در كنارش ماهی های زنده ای را دیدم كه جست و خیز می كنند. به نظرم آمد كه بین ماهی زنده و مرده خیلی تفاوت است. ماهی كه جهشش مخالف جریان آب است یا آنكه كاری می‌خواهد برای آیندگان انجام دهد (مثل تخمگذاری). تصور من این است كه داستان استراتژی مثل ماهی مرده و ماهی زنده است. ماهی زنده می داند می خواهد چه كار كند ولی ماهی مرده را آب هر جا بخواهد می‌برد. در كسب و كار هم فضا مثل ماهی مرده و زنده و رودخانه است. اگر ما بدانیم می‌خواهیم چه كنیم طبیعی است كه برای آن هدف حركتی را ایجاد و جهتی را انتخاب می كنیم. شاید به تعبیری می شود گفت با استراتژی یك حركت هدفمند شكل می گیرد و انسان مسیری را انتخاب می كند.

وقتی وارد فضای رقابتی كسب و كار جهان امروز می شوید می بینید الزاما" همه چیز باب میل شما نیست. رقبا بسیار بسیار هوشمند و توانمند هستند. رقبایی هستند كه دائم برای خلق بازار كار می كنند. نه اینكه فقط پیش بینی كنند كه چه اتفاقی می‌افتد. در شكل گیری بازارها و بازارسازی یك حركت جانانه از خود نشان می دهند. من تصور می‌كنم كه در آن فضا كاركردن كار آسانی نیست.

اگر ندانیم در آن فضای با پارامترهای متغیر و شرایط رقابتی بسیار پرچالش چگونه می‌خواهیم حركت كنیم مثل ماهی مرده می‌شویم و آب ما را به هر سویی می برد و هیچ حیاتی هم نداریم. بنابراین به نظر می‌آید ما نیاز داریم كه دیدمان را نسبت به مباحث مدیریتی تصحیح كنیم.

●آغاز راه

خوشبختانه طی دهه اخیر آرام آرام در مدیران ما گرایش به مفاهیم جدید مدیریت، توجه به مسائل استراتژیك، داشتن نگاه استراتژیك و انتخاب یك استراتژی مناسب شكل گرفته است ولی هنوز در آغاز راه قرار داریم و خیلی باید كار كنیم. سرعت فضای بین‌المللی با سرعت ما خیلی قابل مقایسه نیست، اگر بخواهیم این فاصله را طی كنیم حتی با دویدن هم نمی شود، بلكه باید پرواز كرد. یعنی باید سرعتمان را زیاد كنیم، البته سرعت زیاد خطا هم دارد. تجربیات بنگاههای اقتصادی كشور دستیافتنی است.

بحث استراتژی تغییر نگاه در رفتارها و تصمیمات مدیریتی، است. در تجزیه و تحلیل های مدیریتی این نگاه باید عوض شود. در یكی از كتابها می‌خواندم كه خیلی سیب از درخت می افتد، ولی دید نیوتنی وجود ندارد كه جاذبه را كشف كند. واقعا" همین طور است ما باید نگاهمان را عوض كنیم. چقدر شتاب تغییرات زیاد شده است و ما چه كار می كنیم. با تغییر و تصحیح نگاه و با تلاش مستمر و پشتكار حتما" می‌توانیم به استاندارد لازم و سطوح موردنظر دست پیدا كنیم.

علی علیه السلام می‌فرمایند یك كار كوچك كه مداوم باشد خیلی بهتر از كار بزرگی است كه تداوم نداشته باشد. در فرهنگ ما پندهای مدیریتی زیادی وجود دارد كه می‌توانیم به كار بگیریم تا استراتژی موردنیاز خود را درست انتخاب كنیم و به هدف موردنظر برسیم.

دكتر غفاریان: آقای برادران نیا مدت دو سال از عمر آكادمیك خود را صرف این مطالعه كرده اند كه استراتژی درمیان شركتهای كشور چه جایگاهی دارد. از ایشان درخواست می شود تا نتایج مطالعات خود را ارائه كنند.

مهندس برادران نیا: باتوجه به اهمیت موضوع "رشد" برای شركتهای ایرانی، در دانشكده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی یك طرح تحقیقاتی تعریف شد. اجرای این طرح با هدایت و سرپرستی جناب آقای دكتر مشایخی نزدیك به دو سال به طول انجامید و طی آن حوزه های كلیدی رشد شركتهای تولیدی ایرانی منتخب مورد بررسی قرار گرفت. یكی از این حوزه‌های كلیدی، استراتژی بنگاه بود. در اینجا خلاصه ای از نتایج مربوط به این حوزه را عرض می كنم.

منبع : اینترنت

---