اسید فولیک در برابر آزادی های فردی

فرض کنیم که همه بارداری ها در ایران تحت نظارت شبکه های بهداشت یا متخصصان زنان انجام می شود در این صورت هر خانم حامله در ایران باید قرص اسید فولیک را بشناسد

فرض کنیم که همه بارداری‌ها در ایران تحت نظارت شبکه‌های بهداشت یا متخصصان زنان انجام می‌شود. در این صورت هر خانم حامله در ایران باید قرص اسید فولیک را بشناسد.

درباره این نهمین عضو خانواده ویتامین‌های گروه ب شواهد معتبر علمی وجود دارد که می‌گوید اگر خانم حامله‌ای به قدر کافی از آن بخورد احتمال اینکه نوزاد مبتلا به نقص لوله عصبی داشته باشد کم می‌شود.

نقص لوله عصبی نوعی ناهنجاری مادرزادی سلسله اعصاب است که می‌تواند تا آخر عمر فرد را ویلچرنشین کند؛ به همین خاطر مصرف مکمل‌های اسید فولیک از چند ماه قبل از شروع حاملگی(تاکید می‌کنیم چند ماه قبل از حاملگی) تا پایان سه ماهه اول بارداری اجباری است ولی این طرح نه فقط در ایران بلکه در دنیا هم خیلی درخشان عمل نکرده است.

چون نقص لوله‌های عصبی در مرحله‌ای از حاملگی با اسید فولیک قابل پیشگیری است که خیلی از خانم‌ها نمی‌دانند حامله هستند. علتش هم این است که نیمی از حاملگی‌ها نه با برنامه ریزی قبلی بلکه ناخواسته اتفاق می‌افتد و در این شرایط اسید فولیک نوشداروی بعد از مرگ سهراب است.

محققانی که برای حل این مشکل آستین بالا زده‌اند چاره کار را در این می‌دانند که مواد غذایی اصلی با اسید فولیک غنی‌سازی‌ بشود. آنها عقیده دارند که به جز زنان باردار، میلیون‌ها انسان دیگری که در معرض کمبود این ویتامین هستند از این طرح سود خواهند برد.

« اسید فولیک باید به نان اضافه شود.» این توصیه‌ای بود که هیأت مشورتی متخصصان تغذیه انگلستان بعد از کش و قوس‌های فراوان و پس از مشخص شدن ناکارآمدی تجویز مکمل‌های اسیدفولیک در زنان باردار به آژانس نظارتی مواد غذایی این کشور ارائه کرد.

حداقل میزان نیاز روزانه اسید فولیک ۴۰۰ میکروگرم است و این محققان عقیده دارند اگر آرد طوری غنی شود که در هر ۱۰۰گرم، ۱۰۰ تا ۴۵۰ میکروگرم اسید فولیک وجود داشته باشد، نقص عصبی مادرزادی تا ۴۰درصد کم می‌شود.

علاوه بر این، روی سلامتی میلیون‌ها انگلیسی دیگری که به حد کافی اسیدفولیک دریافت نمی‌کنند تاثیر مستقیم دارد.گفته می‌شود این کار جلوی سقط‌های ناخواسته و تولد نوزادان کم وزن را هم می‌گیرد و شاید برای پیشگیری از سکته مغزی، قلبی و مشکلات استخوانی در بزرگسالان هم مفید باشد. این طرح اکنون در آمریکا، کانادا و شیلی اجرا می‌شود و در برخی دیگر از کشورها هم در دست بررسی است.

مخالفان این طرح اجباری عقیده دارند این کار مثل تجویز دسته جمعی دارو است که انتخاب خریداران نان را محدود می‌کند و از مخدوش شدن آزادی‌های شخصی گله مندند.

با این حال نگرانی اصلی از این است که اسید فولیک در افراد مسن علائم کمبود ویتامین ب ۱۲ را سرپوش بگذارد. کمبود اسید فولیک و ویتامین ب۱۲ باعث نوعی از کم خونی می‌شود که کم‌خونی ماکروسیتیک نام دارد. در این کم خونی تعداد سلول‌های گلبول قرمز کمتر از حد طبیعی ولی بزرگتر هستند. تفاوت کم‌خونی این دو ماده در این است که کمبود ب۱۲ باعث صدمه به اعصاب بدن هم می‌شود.

نکته اینجاست که مقادیر بالای اسیدفولیک در حضور کمبود ب ۱۲ می‌تواند علائم ظاهری کم خونی را بپوشاند در حالی که سایر آسیب‌های عصبی کمبود ب۱۲ به‌طور پنهانی ادامه دارد. حدود ۱۰درصد افراد بالای ۶۵ سال مقادیر مرزی ویتامین ب۱۲ را دارند که هر لحظه در خطر کمبود‌ند و اضافه کردن اسید فولیک به مواد غذایی رایج این خطر را دارد که تشخیص این کمبود را در افراد مسن به تاخیر بیندازد.

با این حال محققانی که روی اضافه‌کردن اسید فولیک به نان اصرار دارند با استناد به نتایج این طرح در آمریکا و کانادا می‌گویند با توجه به مقادیر کم اسید فولیک افزوده شده به نان این نگرانی بی‌مورد است. اما مخالفان باز هم ساکت ننشسته‌اند. آنها به گزارش‌هایی استناد می‌کنند که نشان می‌دهد به‌دنبال غنی‌سازی‌ مواد غذایی در آمریکا و کانادا موارد سرطان کولورکتال زیاد شده است.

اگرچه قبلا تصور می‌شد کمبود اسید فولیک در رژیم روزانه خطر سرطان کولون را بالا می‌برد ولی یک تحقیق جدید حکایت از افزایش خطر سرطان کولون با مقادیر بالای اسید فولیک دارد. به‌نظر می‌رسد که در این مورد اسیدفولیک مثل یک شمشیر دولبه باشد؛ برای بعضی افراد مفید واقع می‌شود و برای بعضی مضر است.

● راز جوانی ذهن

زمانی که از یک ذهن بالغ و سرد و گرم چشیده حرف می‌زنیم، منظورمان چین و چروک روی پوست نیست که گذر سالیان دراز را نشان می‌دهد. ما به پیران پرتجربه اعتماد داریم چون از شاخه‌های پر محصول ذهنشان میوه می‌چینیم.

سیناپس‌های مغزی (ارتباط بین یک سلول مغز با سلول دیگر) به‌طور مداوم و در طول زندگی باعث می‌شود تغییر کنیم و قوی‌تر شویم. مشکل وقتی پیش می‌آید که این ارتباطات از کارکرد بایستند. بارزترین نشانه این حالت از پیری کاهش سرعت پردازش اطلاعات و اختلال حافظه ماست.

هر چه سن بالاتر می‌رود مشکلاتی مثل پارکینسون و آلزایمر هم رشد می‌کند. بنابراین اگر فکری به حال مغزمان نکنیم همه در معرض آلزایمرهستیم.امروزه نقش اسیدفولیک برای جلوگیری یا کاستن از سرعت پیشروی آلزایمر در حال بررسی است. به‌نظر می‌رسد شروع زوال عقل به‌طور قابل‌توجهی با کاهش میزان فولات ارتباط دارد و سطوح بالای این ویتامین می‌تواند سبب تقویت حافظه شود. هر چند هنوز شواهد قطعی برای این رابطه کافی نیست ولی به اندازه‌ای هست که برای انجام تحقیق‌های بیشتر دلگرم‌کننده باشد.

از سوی دیگر درچند سال گذشته با اطمینان گفته می‌شد که اسید فولیک در پیشگیری از سکته‌های مغزی و قلبی نقش مثبتی دارد. اسید فولیک باعث کاهش سطح خونی اسیدآمینه‌ای به نام هوموسیستئین می‌شود که یک فاکتور مستقل خطر برای بیماری عروق کرونری است. از ۱۰ سال پیش که در آمریکا غنی‌سازی‌ آرد با اسید فولیک شروع شده نمودارهای سکته مغزی کاهش تند و تیزی داشته است.

● ویتامین دوقلوزا

سال‌هاست که می‌دانیم اسید فولیک برای تکثیر ژن و رشد سلول‌ها چقدر حیاتی است. با این حال اهمیت این ویتامین هنوز آنطور که باید برای عموم شناخته نشده است. بیشتر مردم زمانی نام اسید فولیک را می‌شنوند که از کم خونی صحبت می‌شود اما متأسفانه برای خیلی‌ها مسئله در حد همین شنیدن ساده باقی می‌ماند و بیشتر خانم‌ها نمی‌دانند که برای گذراندن یک دوره حاملگی کم خطر و داشتن فرزند سالم باید از ماه‌ها قبل از بارداری مکمل‌های اسید فولیک مصرف کنند.

جگر(به‌خصوص پرندگان) و عصاره مخمرها(ماءالشعیر) بیشترین اسید فولیک را در بین مواد غذایی مختلف دارند. اگر گیاهانی مثل اسفناج، بعضی اقسام لوبیا، همه حبوبات، قارچ، مارچوبه، جوانه گندم و میوه‌هایی مانند مرکبات و موز را کنار بگذاریم خیلی از سبزی‌ها اسید فولیک کمی دارند. اما اسیدفولیک ۲ مشکل دیگر هم دارد؛ اول اینکه پخت و پز غذا این ماده را بی‌اثر می‌کند و به همین دلیل قسمت عمده این ماده در آشپزخانه و روی حرارت اجاق قلع و قمع می‌شود و از سوی دیگر ، بدن ما از نظر جذب‌کردن و ذخیره اسید فولیک عملکرد مطلوبی ندارد.

خانم‌هایی که قصد حامله شدن دارند نمی‌توانند زیاد از جگر برای تامین نیازشان به اسید فولیک استفاده کنند. این امر به‌علت وجود ویتامین A زیاد آن است که برای جنین خطرناک است. بنابراین مکمل‌های دارویی اسید فولیک یا روش‌هایی مثل غنی‌سازی‌ مواد غذایی بهترین روش است؛ اما این روش‌ها دردسرساز هم هستند. اسید فولیک در زنانی که از راه آی‌وی‌اف برای بارداری اقدام می‌کنند، موجب دوقلوزایی می‌شود.

این یافته‌ها با تجربه واقعی رخ داده در آمریکا مطابقت دارد که نشان می‌دهد غنی‌سازی‌ آرد این کشور با اسید فولیک منجر به افزایش ۱۱ تا ۱۳ درصدی چند قلوزایی در زنانی شد که تحت درمان نازایی قرار داشتند. به همین دلیل به زنان توصیه شده که در مصرف اسیدفولیک زیاده روی نکنند.

تحقیقات جدیدتر به تدریج زوایای بیشتری از نقش اسیدفولیک در حاملگی را آشکار می‌کنند. پراکلامپسی یا مسمومیت حاملگی که با فشار خون بالای مادر و دفع پروتئین در ادرار مشخص می‌شود یکی از معضلات حاملگی‌است که با افزایش احتمال اختلال در عملکرد اعضایی مانند کلیه و سکته مغزی همراه است.

در حال حاضر هیچ روش درمانی مشخصی برای معالجه یا حتی پیشگیری از عوارض پراکلامپسی وجود ندارد. بعضی بررسی‌های محدود قبلی نشان دهنده آن بود که بین اسید فولیک و کاهش خطر پراکلامپسی ارتباطی وجود دارد و با بررسی وسیعی که به تازگی انجام شده، این ارتباط به تأیید رسیده است.

به هر حال شناختن همه ابعاد اثرگذاری اسید فولیک در بدن نیاز به تحقیقات تکمیلی بیشتری دارد که با توجه به گستردگی نقش آن در بدن بعید است که در آینده‌ای نزدیک به سرانجام برسد.

دکتر سهیل صالحی