بررسی وضعیت معتادان در ایران

اعتیاد به مواد مخدر مسمومیت حاد یا مزمنی است که ناشی از مصرف مواد طبیعی یا صنعتی بوده و مضر به حال شخص و اجتماع به شمار می رود . خصوصیات این حالت عبارت است از:
اول : وجود تمنا و احتیاج …

اعتیاد به مواد مخدر مسمومیت حاد یا مزمنی است که ناشی از مصرف مواد طبیعی یا صنعتی بوده و مضر به حال شخص و اجتماع به شمار می رود . خصوصیات این حالت عبارت است از:

اول : وجود تمنا و احتیاج به ادامه استعمال مواد و به دست آوردن آن به هر طریق که ممکن باشد.

دوم : وجود علاقه شدید یا گرایش به ازدیاد میزان مصرف مواد که به افزون طلبی مشهور است .

سوم : وابستگی روانی یا جسمانی به آثار مواد اعتیاد آور ، بدین نحو که وقتی ماده به معتاد نرسد ، اثرات روانی و جسمانی موسوم به آثار قطع مواد در وی ظاهر می شود .

معتاد :

فردی که از طریق ؛ خوردن ، تزریق ، کشیدن و تنفس یک یا چند ماده آرام بخش را به طور مداوم مصرف کند و در صورت قطع این عمل ، با مشکلات جسمانی و رفتاری - به تنهایی یا با هم - رو به رو شود ، معتاد خوانده می شود .

به علاوه ، معتاد با تداوم مصرف ، از نظر ظاهری و رفتاری به تعریف صوری معتاد در جامعه شبیه می شود و آرام و آرام هنجارهای جامعه معتادان و خرده فرهنگ متعلق به ایشان را می پذیرد و در نتیجه مصداق برچسبی می شود که « معتاد » نام دارد .

بازپروری :

بازپروری ؛ در معنای کلی عبارت از فعالیتهای تربیتی ، آموزشی ، پزشکی و مددکاری اجتماعی است که در جهت اعتیاد زدایی و بازگردانیدن فرد معتاد به شرایط طبیعی زندگی صورت می گیرد . به کمک بازپروری ،‌ می توان شخصیت و منش و رفتار فرد معتاد را بازسازی کرده و او را آماده زندگی و کار و پذیرش مسئولیتهای فردی و اجتماعی ساخت .

برنامه خدمات حمایتی :

برنامه خدمات حمایتی ،‌مجموعه ای از تدابیر و فعالیتهای غیربیمه ای است که به منظور کمک به تأمین حداقل نیازهای اساسی گروهها و قشرهای کم درآمد ، محروم ، مستضعف ، نیازمند و سایر کسانی که به نحوی از انحا دچار محرومیت شده اند انجام می شود .

مبانی نظری

- نظریه های جامعه شناسی اعتیاد

تئوری های جامعه شناسی ، انحرافات اجتماعی از جمله اعتیاد به مواد مخدر را عکس العملی در برابر فشارها و واکنشی در قبال کمبودها و ناسازگاریهای اجتماعی تلقی می کند . فرد معتاد ، از نظر جامعه شناسان ، قربانی نظام اجتماعی خویش است و اعتیاد وی رفتاری ناخواسته است که از سوی محیط اجتماعی بر او تحمیل شده است . از نظر آسیب شناسی اجتماعی ، شرایط و موقعیتهایی نظیر اعتیاد ،‌فقر ، خودکشی ، روان پریشی و نظایر آن به عنوان رفتارهای کجرو یا منحرف به شمار می روند ، زیرا مغایر با رفتار طبیعی یا در تضاد با رفتارهای بهنجار و مورد قبول اجتماعی هستند .

- نظریه های روانشناسی و پزشکی اعتیاد

تئوریهای روانشناسی انحرافات ، هر گونه کجرفتاری و نابهنجاری نظیر اعتیاد به مواد مخدر و سایر آسیبها را پدیده ای رشد یابنده در طبیعت پنداشته و ریشه های علی آن را در ضایعات و آسیبهای روانی و عاطفی فرد جستجو می کند . از این رو ، اعتیاد یا هر رفتار نابهنجار ، امری خود - خواسته و خود - انتخابی است تا فرد بتواند برای گریز از روابط شخصی دردآلوده به دنبال پناهگاهی بگردد .

از مجموعه تئوریهای روانشناسی انحرافات به تئوریهای روانپزشکی و روانکاری می پردازیم :

این نظریه ها ،‌هر انحراف و کجرفتاری را ناشی از تجارب نخستین ایام کودکی و الگوهای ارتباطات خانوادگی می داند . چنین رفتاری عمدتاً از درون و روان فرد بی می خیزد و نقش تجارب فردی در تکوین و بروز چنین رفتاری بارز و پراهمیت است .

رئوس نظریه ها و تئوریهای روانپزشکی و روانکاوی بر اصول زیر استوار است :

۱ ) هر رفتار نابهنجار و منحرف محصولی از درون و روان فرد است . کجروها و منحرفان افرادی هستند که از نظر روانی و درمانی بیمار به شمار می روند . فرهنگ اجتماعی نقش چندانی در این روند ندارد و فقط زمینه ای است که چنین رفتاری در آن بروز می کند .

۲ ) همه انسانها از بدو تولد دارای نیازهای اصلی و اولیه چون نیاز به امنیت روحی و عاطفی هستند .

۳ ) محرومیت فرد از ارضای چنین نیازهایی ، خصوصاً در دوران کودکی ، وی را به ساختن و تشکیل الگوی شخصیت خاصی هدایت می کند . تجارب ایام کودکی ، نظیر تضادها و کشمکشهای روحی و عاطفی ، عمدتاً‌ ساختار شخصیتی فرد را تعیین می نماید و مشخصاً الگوی رفتاری او را برای دوره های بعد طرح ریزی می کند . از این رو ،‌ میزان تضاد ، اختلال ، بی نظمی ، عقب ماندگی و آسیب شخصیتی با توجه به میزان محرومیت فرد متفاوت است .

۴ ) تجارب نخستین کودک درمحیط خانواده نه تنها ساختار شخصیتی او را می سازد بلکه عمدتاً الگوی رفتاری وی را نیز در سالهای بعدی زندگی شکل می دهد .

۵ ) میزان بالایی از خصوصیات خاص شخصیتی - نظیر ناامنی ، تزلزل روحی ، عدم بلاغت ،‌احساس عدم کفایت ، ناتوانی در ابراز احساسات وعواطف ، پرخاشگری و نظایر آن - از ویژگیهای افراد منحرفی است که محصول بارز تجارب نخستین آنها در ایام کودکی و در محیط خانوادگی است . از این رو ، کجرفتاری و بی هنجاری برخاسته از شخصیت بیماری است که ، هم به واسطه ضایعات و آسیبهای جسمانی و هم به علت صدمات و آسیبهای اجتماعی ، نتوانسته است تطابق و وفاق لازم را بین خود و محیط اجتماعی برقرار سازد . به عنوان مثال ، فردی که دچار ناامنی و تزلزل روحی است ممکن است به مواد مخدر یا الکل پناه برد و مرتکب رفتاری خلاف معیارها و هنجار جامعه گردد . از این رو ، روانپزشکان و روانکاوان معتقدند که اختلافات و تفاوتهای کیفی شخصیتی بین منحرفین و غیرمنحرفین و رفتارهای طبیعی و غیرطبیعی وجود دارد .

روشهای ترک اعتیاد

در حال حاضر در کشور ما ، به منظور ترک اعتیاد ،‌ چندین روش رواج دارد که مهمترین آنها از این قرارند :

در روش نخست ، معتاد به مواد مخدر ( هروئین ) که روزانه بین ۲ تا ۴ واحد مصرف می کند ، در درمانگاه خصوصی به طور غیر رسمی و پنهانی بستری می شود و سه شبانه روز فرآورده های دارویی مانند متادون مصرف می کند و تا دوازده روز پس از ترخیص از درمانگاه تحت نظر پزشک قرار دارد .

روش دوم نیز به دارو درمانی منحصر بوده و ترک اعتیاد به وسیله مراکز مشاوره معتادان ، روانپزشکان ، روانشناسان و مددکاران به صورت گروه درمانی و با همکاری و حضور یکی از اعضای خانواده مددجو در گروه انجام می گیرد . در این روش ، هزینه های ترک اعتیاد بسیار کمتر از شیوه نخست است .

در شیوه سوم که به وسیله پزشکان و روانپزشکان انجام می گیرد ، برای ترک اعتیاد داروهای آرام بخش تجویز شده و معتاد به ۳۰ تا ۴۵ روز از این داروها مصرف می کند . این روش در حال حاضر مورد استفاده اکثر معتادان به مواد مخدر قرار دارد .

در شیوه چهارم ، که به روش خشک معروف است ، معتاد دارو مصرف نمی کند و ترک اعتیاد با کمک و مراقبت اعضای خانواده انجام می گیرد . در مراکز بازپروری نیز از این روش استفاده می شود و در روند ترک اعتیاد و بازپروری از روش دارو درمانی استفاده نمی شود . در این شیوه ، احتمال بازگشت مجدد به مصرف مواد مخدر بسیار بالاست و اکثریت قریب به اتفاق معتادانی که با استفاده از روش خشک ( بدون مصرف دارو ) به ترک اعتیاد پرداخته اند ، مجدداً به مصرف مواد مخدر روی آورده اند .

در روش پنجم ، مددجویان به گروه معتادان گمنام می پیوندند که یک سازمان غیرانتفاعی بین المللی است و از معتادان در حال بهبودی تشکیل یافته است . اعضای این جمعیت از یکدیگر می آموزند که چگونه بدون مواد مخدر زندگی کنند . در این روش ،‌ درمان بر اساس « کمک معتاد به یک معتاد دیگر » استوار است و اعضای گروه ،‌با در میان گذاشتن تجربیات و چگونگی بهبودی خود از اعتیاد ، فعالانه در جلسات شرکت می کنند .

راهبردهای حمایتی ، رفاهی ، تأمینی و بهزیستی

یکی از مهمترین اقدامات در جهت حصول به موفقیت در امر درمان ، جلوگیری از بازگشت مجدد معتادان به اعتیاد ، از یک سو و کاستن از آسیب پذیری وابستگان و اعضای خانواده فرد معتاد در دوره بیماری ودرمان و تدوین یک برنامه منظم و عقلایی و کارآمد و مؤثر حمایتی - تآمینی - رفاهی - بهزیستی برای فرد معتاد و خانواده او ، از سوی دیگر ، است .

از آنجایی که طبق اطلاعات موجود قریب به ۴۰ درصد از کسانی که اقدام به ترک اعتیاد کرده اند ، محیط خانه را به عنوان محیطی که در آن ترک اعتیاد صورت گرفته است ذکر کرده اند ، توجه به این محیط خصوصاً از جهات بهزیستی ، رفاه اجتماعی و سلامتی روانی حائز اهمیت است . بر اساس تجارب جهانی و نتایج تحقیقات انجام شده ، در مورد بسیاری از خانواده هایی که دارای سرپرست معتاد بوده اند ، به طوری که اعتیاد سرپرست ، منجر به قطع حمایت مالی ، اقتصادی و عاطفی وی گردیده است ، از طریق برنامه های آموزشی ، خود اشتغالی و فعالیت اقتصادی به بازتوانی ، توانمند سازی و تقویت قابلیت ها و ظرفیت های مقابله با بحرانهای اقتصادی و عاطفی در آنان پرداخته شده است .