منظومه هنر معماری ایران

حاج‌حسین لرزاده، عصاره و چکیده معماران سنتی معاصر ایران است. سردر بانک ایران انگلیس، سردر مدرسه دارالفنون، آرامگاه فردوسی، کاخ اختصاصی رامسر، گنبد و قسمت‌‌هایی از تزئینات …

حاج‌حسین لرزاده، عصاره و چکیده معماران سنتی معاصر ایران است. سردر بانک ایران انگلیس، سردر مدرسه دارالفنون، آرامگاه فردوسی، کاخ اختصاصی رامسر، گنبد و قسمت‌‌هایی از تزئینات کاخ مرمر و همچنین قسمت‌هایی از تزئینات کاخ مرمر و همچنین قسمت‌هایی از مجموعه سعدآباد و مدفن خانوادگی استاد لرزاده که مجموعه‌ای از اصول چهارگانه معماری یعنی کاسه‌سازی، مقرنس،گره‌سازی و رسمی است، که ‌ای کاش پیش از آن که همچون مسجد سنگی مورد بی‌مهری قرار گیرد توسط میراث فرهنگی تحت حمایت واقع شود. استاد بیش از ۸۴۲ مسجد همچون مسجد اعظم قم، مسجد امام‌حسین تهران، مسجد لرزاده، مسجد مظهری، مسجد سیدالشهدا در کربلا و... را ساخته است. استاد خود در این‌باره شعری سروده‌اند:

دفتر لرزاده را دیدم ز بعد انقلاب/ ۳۶۳ مسجد ثبت شد، کم کن حساب

۸۴۲ مجموعش بود اندر کتاب/ خرج و دخل و ماقبل و بعد انقلاب

اگر بخواهیم ویژگی کارهای لرزاده را در یک منظر مورد نظر قرار دهیم، بزرگ‌ترین ویژگی آن سهل و ممتنع بودن کارهای ایشان است. هیچ یک از کارهای استاد شگفتی‌آفرین نیست و هیچ انگشتی از مشاهده آثار ایشان به دندان گزیده نمی‌شود. آثار حیرت‌انگیز نیست اما آنچنان با جان انسان عجین است و به دل می‌نشیند که اصلا دیده نمی‌شود، اما کاملا با مخاطبان یا استفاده‌کنندگان گفت‌وگو و بده بستان دارد. این بزرگ‌ترین و معمول‌ترین شیوه کار استاد است؛ که نگاهی از بالا و با تبختر و تحقیرآمیز و از سر لطف به آدمی و یا استفاده کنندگان نمی‌کند.

آثار ایشان با مخاطب خودمانی است و مجالست دارد. بدون آنکه در این رهگذر باجی به مخاطب بدهد و عوام‌فریبی کند این ویژگی تنها در ارتباط با کمیت آثار ایشان و توجه و تحلیل و نقد به آن رخ می‌نماید وگرنه آنقدر صمیمیت در آنها وجود دارد که اصلا دیده نمی‌شود. استاد بر هر چهار اصل از اصول اربعه معماری ایرانی تسلط داشت. کاسه‌سازی یا شمسه زیاد قبل از استاد هم بسیار کار شده و به هیچ‌وجه ابداع ایشان نسیت اما این هنر را به کمال رسانده است.

ویژگی دیگر در کار استاد لرزاده که اگر بی‌سابقه نباشد کم‌سابقه است، آثار یادبودی ایشان است. به عنوان مثال سردر دارالفنون که طرح و عمل ایشان است آنچنان با ساختمان اصلی پیوند خورده است که اصلا تصور دارالفنون بدون این سردر بعید است.

یکی دیگر از شاخص‌ترین بنا‌های‌ یادبودی‌ استاد آرامگاه فردوسی است که در طرح و ساخت آن نقش اول را داشته است. این بنا نخست توسط موسیو گدار فرانسوی پایه‌ریزی و تا پله دوم نیز اجرا شده بود اما مورد قبول قرار نمی‌گیرد و قرار می‌شود معماری ایرانی با طرحی باستانی آن را تکمیل کند. استاد که پیش از این مهارت و صلاحیت خود را نشان داده بود، مامور طراحی و ساخت این بنا می‌شود و پس از تایید ماکت اولیه، آن را می‌سازد. نمی خواهم به تک‌تک آثار استاد اشاره کنم و آمار بدهم، دلم می‌خواهد به مشرب لرزاده اشاره کنم. مشرب لرزاده آینه تمام‌نمای ماست خودش را به ما تحمیل نمی‌کند فقط اجازه می‌دهد ما در فضا‌سازی‌هایش خودمان را پیدا کنیم. بی‌شک حاج‌حسین لرزاده پیر فرزانه و استاد یگانه شمسه منظومه هنر معماری در ایران معاصر است.

حسین مفید

*یکی از شاگردان استاد لرزاده