وقتی پانداها به کمک سیاست می آیند

در حاشیه صلح مسلح پکن و تایپه

گویی همه چیز برای اتحاد دوباره تدارک دیده شده است. در این فضای باز صدای دلنواز آبشار به گوش می‌رسد و یک دریاچه کوچک وجود دارد و در جای جای آن بامبوهای کوچک از زمین روییده‌اند. همه چیز باید برای آمدن «توآن توآن» و «یوآن یوآن» کامل و آماده باشد. زیرا نه تنها نگهداری و حفظ خرس‌های پاندا برای هر باغ‌وحشی یک افتخار بزرگ محسوب می‌شود بلکه این زوج جوان از اهمیت خاص دیگری نیز برخوردار هستند: وجود این دو خرس در واقع نمادی سیاسی برای روابط پیچیده میان تایوان و چین به حساب می‌آید. «یاسون یه» مدیر باغ‌وحش تایپه می‌گوید: «امیدواریم که هر دو پاندا تا پایان سال به اینجا بیایند.» مسوول تربیت حیوانات این باغ‌وحش هم عقیده دارد که وجود این پانداها برای تایوان به اندازه بازی‌های المپیک اهمیت دارد، اما همه آنها بر این نکته تاکید می‌کنند که برای آمدن این دو پاندا هنوز هم باید مذاکرات زیادی صورت گیرد و هر چه باشد هنری به نام «سیاست پاندا» هنر کمی نیست. در این عرصه جمهوری خلق چین بی‌تردید قهرمان بلامنازع جهان است. تا به امروز هرگاه که حاکمان کمونیست چین به ارسال و هدیه این حیوانات زیبا و دوست داشتنی اقدام کرده‌اند به معنی ارسال سیگنال‌هایی دوستانه بوده است، به عنوان مثال هدیه خرس‌های پاندا به باغ‌وحش واشنگتن در سال ۱۹۷۲ و هشت سال پس از آن به باغ‌وحش برلین.

اما پکن در سال ۲۰۰۵ در برابر این «استان شورشی» یعنی تایوان رفتار عجیبی نشان داد. در آن سال رهبر سابق اپوزیسیون یعنی رهبر حزب «کومین تانگ» بود که به خاطر سفر تاریخی‌اش به چین به عنوان جایزه پاندا تحویل گرفت. این مسئله باعث عصبانیت مخالفان چین شد و دولت استقلال‌طلب این کشور را در موضع دفاعی قرار داد. علاوه بر آن نام دو پاندا هم مسئله‌برانگیز بود زیرا اگر این دو نام را با هم ترکیب کنیم به صورت «توآن یوآن» در می‌آید که در زبان چینی به معنی «اتحاد دوباره» است و به همین خاطر رئیس‌جمهور وقت تایوان یعنی «چن شوی بیان» از پذیرفتن آنها خودداری کرد. اما پرزیدنت «ما ینگ ژئو» پس از تصدی پست ریاست‌جمهوری تایوان در ماه می سال جاری به این طنز ضروری تن داد و اجازه ورود این دو پاندا را صادر کرد و از همان زمان است که این جزیره در تب و تاب این پانداها می‌سوزد. ورود احتمالی این دو پاندا به باغ‌وحش تایپه به معنی آغاز عصری جدید در تایوان خواهد بود. از قرار معلوم پکن و تایپه پس از یک دهه قطع روابط رسمی و تقابلی که تا آستانه جنگ نیز پیش رفت، حال برای یافتن رویکردی جدید تلاش می‌کنند. «هو جین تائو» رئیس‌جمهور چین در خلال کنگره حزب کمونیست در نوامبر سال پیش از اتحاد مجدد مسالمت‌آمیز به عنوان خط‌مشی جدید یاد کرد و گفت که چین تا زمانی که به حاکمیت ملی‌اش خدشه‌ای وارد نیاید، حاضر است در هر موردی با تایوان گفت‌وگو کند. همتای تایوانی او یعنی پرزیدنت «ما» هم از یک «آتش‌بس دیپلماتیک» و «مناسباتی ویژه» که به نفع دو طرف باشد سخن به میان آورد و البته مذاکره‌کننده‌های وی در ماه ژوئن اولین گام در این مورد را برداشتند. از آن زمان بود که بار دیگر پروازهای مستقیم و مرتب میان تایوان و چین برقرار شد. تا قبل از آن بیش از یک میلیون بازرگان تایوانی که در چین اقامت داشتند برای رسیدن به تایپه و یا پکن مجبور بودند که در هنگ‌کنگ و ماکائو توقف و هواپیمای دیگری سوار شوند و بدین صورت زمان زیادی را به هدر می‌دادند.

این جزیره کوچک واقع در سواحل جنوبی برای اکثر مردم چین در حکم سرزمینی افسانه‌ای بود که زمانی «ضد انقلابیون» هوادار «چیان کای چک» پس از شکست از گاردهای مائو در سال ۱۹۴۹، به آن پناه برده بودند. مردم چین هم این امکان را یافته‌اند که آن تصور خود از این سرزمین را راستی‌آزمایی کنند. حال این چینی‌ها هستند که در سالن بزرگ این نمایشگاه از بنای یادبود چیان کای چک دیدن می‌کنند و با کنجکاوی آن لوحه‌های یادبود را می‌خوانند. آیا این عجیب نیست که مردم چین به این به اصلاح معبد ناسیونالیسم می‌آیند؟ «به هیچ وجه». این پاسخی است که «لیو جی یوآن» جغرافیدان عضو آکادمی علوم پکن به ما می‌دهد: «همه باید به اینجا بیایند زیرا ما تنها برداشتی از تاریخ را که دولت مرکزی به خوردمان داده است یاد گرفته‌ایم و می‌شناسیم.» این کارشناس یک دی‌وی‌دی در مورد زندگی چیان کای چک از این نمایشگاه خریده است و می‌خواهد آن را به همه آشنایانش نشان دهد. یکی از همکارانش که او را همراهی می‌کند، می‌گوید: «اینجا مهم‌ترین مکان در تایوان است.» تایوان احتمالا یک میلیون توریست چینی در عرض یکسال خواهد داشت و این مسئله نه‌تنها سود سرشاری دربر دارد بلکه می‌تواند روند آشتی و مصالحه با پکن را هم سرعت ببخشد.

«چیان لیانگ ین» معاون «شورای روابط با چین» که مهم‌ترین نهاد دولتی تایوان در مناسبات با چین به شمار می‌آید و پس از روی کار آمدن دولت جدید آغاز به کار کرده است، می‌گوید: «باید در وهله اول به عادی‌سازی روابط اقتصادی و فرهنگی با چین بپردازیم و در این صورت خواهیم توانست در آینده به همه خصومت‌ها پایان دهیم.» دستور جلسات نشست‌های بعدی مذاکره‌کنندگان چینی و تایوانی در نوامبر آینده نیز عبارت است از گسترش مبادلات دریایی و برقراری یک کریدور هوایی جدید میان تایپه و پکن. مسئله مهم دیگر برای تایوان امکان «حضوری در خور در عرصه‌های بین‌المللی» است؛ حضوری که زمانی قربانی دیپلماسی چین شد. تایوان در سال ۱۹۷۱ وادار به خروج از سازمان ملل و همه دیگر سازمان‌های بین‌المللی گردید. «چن شوی بیان» رئیس‌جمهور تایوان در سال‌های گذشته تلاش زیادی برای پذیرش دوباره کشورش در این نهادها به خرج داد که البته با شکست روبه‌رو شد. او حتی در این مورد که شهروندانش را برای شرکت در رفراندومی برای پیوستن به سازمان ملل وادار کند نیز ناکام ماند. اما جانشین وی یعنی پرزیدنت «ما» تلاش‌هایش در این مورد را از مسیر دیگری دنبال می‌کند و درصدد است تا به جای گزینه عضویت، از گزینه «حضور فعال و موثر» استفاده کند و از قرار معلوم به عنوان آغاز از حضور در سازمان‌های بهداشت و درمان جهانی شروع کرده است. اولین واکنش چین به این اقدامات تایوان خشن و ناهنجار بود. نماینده چین در سازمان ملل طی نامه‌ای به دبیرکل این سازمان اعلام کرد: «وظیفه سازمان ملل و نمایندگی‌های آن تنظیم روابط بین دول است و تایوان به عنوان بخشی از کشور چین، سرزمینی مستقل محسوب نمی‌گردد». این واکنش پکن به مانند یک سیلی بود که اثر اصلی خود را در عرصه داخلی تایوان بر جای گذاشت.

ده‌ها هزار نفر از مخالفان دولت به خیابان‌های تایپه ریختند و رئیس‌جمهور را متهم کردند که حاکمیت ملی تایوان را به حراج گذاشته است. اما به گفته یکی از دیپلمات‌های تایوانی: «نمی‌خواهم بگویم که چین با حسن‌نیت اقدام به نگارش این نامه کرده است اما فرمول‌بندی آن نسبت به گذشته نرم‌تر به نظر می‌آید.» اما همین نامه بود که پاشنه‌آشیل تلاش‌ها برای نزدیکی به پکن را آشکار ساخت. تا زمانی که دو طرف یکدیگر را به رسمیت نشناسند، از نظر قوانین بین‌المللی در وضعیت جنگی به‌سر می‌برند و مسئله هویت به راحتی همه تلاش‌ها را بر باد خواهد داد. حکایت تایوان و چین حکایتی غریب است. در یکطرف جزیره کوچک، تایوان با ۱۸۰ کیلومتر مساحت و ۲۳ میلیون جمعیت و در سوی دیگر چین با ۳/۱ میلیارد جمعیت قرار دارد. تنها ۲۳ کشور جهان این «جمهوری چین» را که در سال ۱۹۱۲ توسط «سون یاتسن» تاسیس شد به رسمیت شناخته‌اند. ایالات متحده هم اگرچه در سال ۱۹۷۹ رابطه‌ای غیر رسمی را با تایوان آغاز و بر مبنای آن به نوعی به حاکمان تایپه تضمین امنیتی اعطا کرد اما آمریکا هم به مانند کشورهای اروپایی همان سیاست «چین واحد» را دنبال می‌کند. تایوان از نظر سیاسی یک کوتوله اما از نظر اقتصادی غولی است که در میان بزرگ‌ترین اقتصادهای بازار آزاد مقام بیست و یکم را دارد.

توماس گوچکر

ترجمه: محمدعلی فیروزآبادی

منبع: مرکور