ثبات ذهنی عاملی برای موفقیت ورزشکاران

اکثر قهرمانان ورزشی و مربیان معتقدند که عوامل روانی به اندازه ویژگی های فیزیکی اهمیت دارند و پس از کسب مهارت های جسمی برای شرکت در یک مسابقه ورزشی, معمولاً ورزشکای که فکر خود را بیشتر تحت کنترل دارد, برنده خواهد ثبات ذهن, جانشین کمبود مهارت ورزشی نیست اما در شرایط مشابه می تواند عامل برای برد یا باخت باشد

● ثبات ذهن

آیا در شرایط سخت می‌توانید تمرکز، انگیزه و خودباوری خود را حفظ کنید؟معمولاً زمان برگزاری مسابقه، موقعیت‌هائی پیش می‌آید که اهمیت روانی بسیار زیادی دارد، به‌خصوص زمانی‌که جریان وقایع در بازی تغییر جهت پیدا می‌کند. در این‌صورت ورزشکاران باید آرامش و تمرکز خود را کاملاً حفظ کنند. این موقعیت‌های خاص برای رشته‌های ورزشی مختلف متفاوت است، برای مثال برای یک تنیس‌باز، انجام صحیح یک سرویس سرنوشت‌ساز، برای یک ورزشکار رشته پرش، داشتن یک پرش سه گام موفقیت‌آمیز پس از ناکامی‌های قبلی و برای یک فوتبالیست واکنش درست در برابر قضاوت نادرست داور می‌باشد یا باختن در مسابقه‌ای که انتظار می‌رفت برد باشد، از نظر روانی بسیار مهم هستند. فکر کنید هرگاه کارها طبق برنامه پیش نرفته‌اند واکنش شما چه بوده است؟ ارائه بهترین بازی بدون خطا کمتر ممکن است، پس باید از اشتباهات خود درس بگیریم و با استفاده از آن مسیر پیروزی را هموار کنیم.

آیا شکست‌های خودباوری شما را متزلزل کرده و موجب ضعف انگیزه در شما می‌شود یا به‌صورت یک کاتالیزور عمل کرده و باعث افزایش سعی و تلاشتان می‌گردد؟

حتی ورزشکاران بزرگ و تیم‌های معروف نیز با شکست مواجه شده‌اند. نمونه بارز این مطلب استیوبیلکی ورزشکار بازی‌های المپیکی می‌باشد. استیو در کتاب خود به نام ”ذهن برنده“ از نقطه قوت و گاهی نقطه ضعف روانی خود به‌عنوان بزرگ‌ترین عاملی یاد می‌کند که موجب شده است به اهداف تعیین شده در مسابقات نرسد یا نزدیک به آنها عمل کند. او در این کتاب از دوران بی‌تجربگی خود سخن می‌گوید. زمانی‌که بیکلی در سن نوجوانانی طعم موفقیت را چشید، دریافت آمادگی رویاروی با مشکلات و موانع ذهنی شرکت در مسابقات سطح بالا را ندارد. او ادعا می‌کند برای استفاده از راهکارهای روانی، عامل مهمی برای کنار آمدن با استرس ناشی از مسابقه بودند.

اکثر قهرمانان ورزشی و مربیان معتقدند که عوامل روانی به اندازه ویژگی‌های فیزیکی اهمیت دارند و پس از کسب مهارت‌های جسمی برای شرکت در یک مسابقه ورزشی، معمولاً ورزشکای که فکر خود را بیشتر تحت کنترل دارد، برنده خواهد. ثبات ذهن، جانشین کمبود مهارت ورزشی نیست اما در شرایط مشابه می‌تواند عامل برای برد یا باخت باشد. اما آیا قهرمانان ثبات ذهن را به ارث می‌برند یا آن‌را با تمرین و تمرین کسب می‌کنند؟

تحقیقات نشان می‌دهند در حالی‌که یک‌دسته از افراد، ذهن پایدارتری نسبت به دیگران دارند، اما می‌توان با تمرین‌های درست، ذهن خود را ثابت کرد.

● ثبات ذهن چیست؟

برای تعریف این مفهوم بهتر است اثرات آن را بر رفتار و طرز بازی در نظر بگیرید. ورزشکاری که ثبات ذهنی دارد احتمالاً:

ـ بدون توجه به عوامل موقعیتی، به نتایج نسبتاً ثابتی دست پیدا می‌کند.

ـ حتی وقتی‌که شرایط ایده‌آل نیست، دیدگاه مطمئن، مثبت و خوشبینانه خود را حفظ می‌کند و تحت‌تأثیر فشارها قرار نمی‌گیرد.

ـ با مسائلی که موجب انحراف ذهن می‌شود کنار می‌آید، بدون این‌که اجازه دهد تمرکز ایده‌آلش را مختل کنند.

ـ ناراحتی و درد را تحمل می‌کند.

ـ وقتی ادامه کار مشکل می‌شود، همچنان به تلاش خود ادامه می‌دهد.

ـ انعطاف‌پذیر است و پس از شکست دوباره از نو آغاز می‌کند.

● شخصیت و اثبات ذهنی

در کل به‌نظر می‌رسد بعضی از افراد نسبت به دیگران به‌دلیل ویژگی‌های شخصیتی و آشنائی با شیوه‌های تطابق، از ثبات پایدارتری برخوردار هستند.

از آنجا که محققان نتوانسته‌اند راجع‌به شیوه درست بررسی شخصیت به توافق برسند، تحقیق در مورد آن همیشه بحث برانگیز بوده است. برخی از دانشمندان ثبات و پایداری شخصیت را جزء خصوصیات فردی یک شخص تلقی می‌کنند و تعدادی دیگر محیط را در شکل‌گیری شخصیت مؤثر می‌دانند. در حالی‌که پیروان نظریه تأثیر متقابل، ویژگی‌های فردی و تأثیر محیط را با هم به‌عنوان عامل تعیین‌کننده رفتار در نظر می‌گیرند. در این اواخر نظریه تأثیر متقابل رواج بیشتری یافته است. براساس این دیدگاه، ساختار شخصیت شامل دو بخش می‌شود: اولی، نظرات ثابت، ارزش‌ها و باورهائی درباره خود فرد است که تقریباً پس از دوران کودکی دیگر دست‌خوش تغییر نمی‌شوند. و دیگری رفتار پویا و قابل تغییری که تحت‌تأثیر محیط قرار می‌گیرد. در تحقیقی که پیرامون ارتباط استرس و بیماری انجام گرفت، معلوم شد برخی افراد دارای ویژگی‌هائی هستند که مانند سپر در برابر عوامل مولد استرس عمل می‌کنند، برای همین در هنگام سختی کم‌تر تسلیم می‌شوند. محقق معروف سوزاناکوباسا می‌گوید: قدرت عامل مهم بروز بیماری در مدیران بسیار مضطرب است. مدیران قدرتمندی که بر بیماری غلبه می‌کنند، عوامل استرس‌زا را بیشر مبارزه‌طلب در نظر می‌گرفتند تا تهدیدکننده و در نتیجه موفق می‌شدند اوضاع را کنترل کنند.

● قدرت سه عامل مهم را در هم ادغام می‌کند:

۱. کنترل: توانائی اعمال نفوذ فرد از ناتوانی او بیشتر است.

۲. تعهد: یعنی کار را به سادگی رها نمی‌کند.

۳. مبارزه: این مورد شامل توانائی رشد و پیشرفت فرد می‌شود تا سکون او و شاهد تغییرات هستیم تا یکنواختی.

تاکنون تلاش چندانی برای انتقال مفهوم قدرت به‌صحنه ورزش صورت نگرفته است، اما قدرت شباهت زیادی به ثبات ذهن دارد. در مطالعه‌ای که در مورد ارتباط قدرت و بسکتبال صورت گرفت، معلوم شد هفت شاخص از هشت شاخص این بازی به‌نحو قابل ملاحظه‌ای با میزان قدرت ارتباط دارد، هر چند این نتایج را باید با احتیاط بیان کرد، زیرا این روابط به‌طور حتم دخالت قدرت را اثبات نمی‌کند.

محققان دانشگاه هال با انجام دو بررسی نشان دادند ثبات ذهن چگونه با بازی و ارزیابی شناختی در ارتباط است. در اولین بررسی ۲۳ داوطلب به مدت ۳۰ دقیقه با سه شدت مختلف ۳۰، ۵۰ و ۷۰ درصد از حداکثر اکسیژن دریافتی به حالت ثابت دوچرخه‌سواری کردند. نیازهای فیزیکی ضمن آزمون آنها هر ۵ دقیقه یک‌بار ارزیابی شد. شرکت‌کنندگان را با توجه به ثبات ذهنی بالا یا پائین که براساس پاسخ‌های آنها به پرسشنامه‌های ارائه شده، تعیین می‌شد دسته‌بندی کردند و همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد کسانی که ثبات ذهن بالاتری داشتند، به‌صورت قابل توجهی در شدت ۷۰ درصد کمتر تلاش کردند. تلاش انجام گرفته در سطوح پائین‌تر تفاوت زیادی نداشت. محققان پیوسته این عبارت که وقتی شرایط سخت می‌شود سختی شروع می‌شود را یادآوری می‌کنند.

تفاوت‌های مشاهده شده در تلاش صورت گرفته در سطوح بالاتر می‌تواند نشان‌دهنده تمایل ذهن به ثبات بیشتر باشد، طوری‌که برای کاهش فشار قبل از دریافت محرک واکنش نشان می‌دادند.

دومین بررسی بر روی ۷۹ شرکت‌کننده انجام شد و طی آن تأثیر ثبات ذهنی بر روی انعطاف‌پذیری در موقعیت‌های نامطلوب بررسی گردد. پس از اظهارنظر مثبت یا منفی در مورد کار شرکت‌کنندگان، از آنان خواستند یک‌کار منظم انجام دهند تا بازی آنها را ارزیابی کنند. عکس‌العمل شرکت‌کنندگان در بررسی به اظهارنظرهای مثبت و منفی که می‌توانست اعتمادبه‌نفس آنان را تحت‌تأثیر قرار دهد، برای محققان اهمیت داشت. همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد کسانی که دارای ثبات ذهن بالاتری بودند، عملکرد بهتری داشتند و بدون توجه به اظهارنظرها، بازی‌های نسبتاً پایداری ارائه کردند. هر چند کسانی‌که ثابت ذهنی کمتری داشتند به طرز قابل توجهی پس از اظهارنظر منفی، عملکردشان پائین آمده بود بنابراین ثابت می‌شود کسانی‌که انعطاف‌پذیرتر هستند ثبات ذهنی بالاتری دارند.

منبع: روانشناسی جامعه مرداد و شهریور ۸۴