بیدارگری از ورای سرگرم سازی

نگاهی به مجموعه تلویزیونی سال های مشروطه

مجموعه تلویزیونی «سال های مشروطه» یکی از جریان سازترین و پرمخاطب ترین آثار سال های اخیر سیما است که واکنش های متفاوتی را نیز در پی داشت.

این سریال، سومین قسمت از تریلوژی (سه گانه) محمدرضا ورزی درباره تاریخ معاصر ایران است. بخش اول این سه گانه «عمارت فرنگی» درباره حکومت پهلوی دوم و بخش دوم «پدرخوانده» با موضوع حکومت پهلوی اول بود و سال های مشروطه تکمیل کننده این سه گانه پیرامون عصر قاجار و وقایع مشروطه است که از صدارت میرزاتقی خان (امیرکبیر) آغاز و تا شهادت شیخ فضل الله نوری ختم می شود. در چند سال اخیر، با نگاه مثبت مدیران صدا و سیما، شاهد گسترش تولید آثار متعددی در ژانر تاریخی به خصوص تاریخ معاصر بوده ایم که انصافا با اقبال عموم هم مواجه شده است.

با نگاهی به مجموعه های تولیدی تاریخی بعد از انقلاب می توان دریافت این دست آثار اگرچه به لحاظ کیفی نوساناتی داشته اند اما اکثر مواقع مخاطب خود را داشته و به قول معروف یک اثر آنتن پرکن نبوده اند.

این سریال دارای فصول متعددی چون انقلاب مشروطه، شرایط خاص علمای آن دوران، روشنفکری غربی و... (که هر کدام قابلیت تبدیل شدن به یک اثر ماندگار مستقل را دارند) است.آخرین ساخته ورزی را می توان بلوغ این کارگردان در ساخت سه گانه تاریخی اش برای سیما دانست، چرا که از زوایای مختلف شاهد رشد سطح کیفی سال های مشروطه نسبت به تولیدات گذشته این کارگردان هستیم.فیلمنامه این مجموعه تلویزیونی جدا از روایت تاریخ و نمایش اتفاقات رخ داده در دوره معاصر این مملکت دارای ویژگی های خاصی است. فاکتورهای موجود در این نمایش تلویزیونی طوری کنار هم قرار گرفته اند که علاو بر ارائه اطلاعات به لحاظ جذب مخاطب نیز موفق شود.

ورزی با اضافه کردن شخصیت هایی چون امینه و اصلان به درام خود به ساخته اش خاصیت دراماتیک بخشیده تا «سال های مشروطه» مثل برخی آثار تاریخی از این دست اثری کسل کننده و تنها قصه گو نباشد. سال های مشروطه اگرچه اثری پرکاراکتر است اما انتخاب بازیگران با وسواس خاصی اتفاق افتاده است.

در این سریال، امیرکبیر شخصیت متفاوتی با نمونه های گذشته اش از آب درآمده، مشخصا زاویه نگاه به این شخصیت تاریخی با دو اثر موفق گذشته متفاوت بوده و این مجموعه با نگاهی جدید این شخصیت برجسته را مورد بررسی قرار داده است؛ دراین راه نمی توان از بازی بسیار خوب محمد صادقی به راحتی گذشت. چرا که او تمام تلاش خود را برای فاصله گرفتن از نمونه های قبلی به خرج داده و دست به خلق امیرکبیری دیگر از نگاه هنری زده است.

سال های مشروطه برشی از تاریخ است که دراماتیزه شده نه تحریف؛ باید قبول کرد هر اثر هنری نمی تواند بری از اثر هنرمندش باشد چرا که دراین صورت اتفاق هنری رخ نداده است.

به هرحال سینماگر برای جذاب شدن اثرش در چشم مخاطب، می بایستی با پررنگ نمایش دادن برخی نقاط موثر در جذابیت درام، کار را از یک قصه گویی صرف و هنرمند را از یک مورخ صرف نجات بدهد. اتفاقی که انصافا در «سال های مشروطه» رخ داده است. اگر بخواهیم این مجموعه تاریخی را به لحاظ فنی نیز مورد بررسی قرار دهیم. به این نکته می رسیم که «سالهای مشروطه» علی رغم برخی نقاط ضعف نشان از کسب تجربه کارگردانش در بستن قاب ها، طراحی میزانسن های زیبا و بازی گرفتن از بازیگران و... نسبت به آثار گذشته اش دارد. مشخصا این مجموعه دارای دکوپاژ درستی بوده که حاصل آن تاثیرگذاری بالا و والای سریال است. اگرچه مواردی از تاریخ دراین سریال کمرنگ نمایش داده شده است. اما به نقاط اصلی تاریخ در این سریال به حد کافی پرداخته شد.

بازگشت مجدد جمشید مشایخی در نقش کمال الملک و ایرج راد در نقش ناصرالدین شاه، یک تمهید هوشمندانه بود. چرا که مشایخی با بازآفرینی کمال الملک به خاطره ها پیوسته است. همچنین بهره گیری از راد، که پیش از این نیز نقش ناصرالدین شاه را بازی کرده بود، موجب برقراری ارتباط بهتر مخاطب با سریال شد.

اما مهم ترین شاخصه «سال های مشروطه» روایت ناگفته های تاریخ است. بیان تاریخ دراین مجموعه، از حالت توصیفی فراتر رفته و جنبه ای تحلیلی یافته است. این رویکرد، سبب افزایش بار بیدارگری این نمایش درباره ماهیت و هویت جریانات فکری و سیاسی، از جمله بهائیت، فراماسونری، صهیونیسم و نقش استعمار پیر (انگلستان) شده است. واکنش تند جریانات ناسالم و ضدانسانی وابسته به غرب، نشان از دست یابی این سریال به هدفش است.

به طوری که اعضای فرقه ضاله بهائیت به دلیل پخش این مجموعه تلویزیونی از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به شدت انتقاد کردند. آن ها نتوانستند روشنگری درباره این فرقه را در یک سریال تحمل کنند و در وب سایت های خود، اعتراض شان را هویدا کردند. به طوری که سایت ضدانقلابی رادیو زمانه (وابسته به سازمان سیا) از این اعتراضات استقبال کرد و نوشت: تلویزیون ایران در ایام سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، مجموعه ای تلویزیونی به نام «سال های مشروطه» پخش کرده که به اعتقاد بهائیان، فقط اتهام علیه آن ها می باشد. دراین خبر ضمن شرم آور خواندن اقدام صدا و سیما از نمایش این سریال به عنوان یک برنامه تبلیغاتی روشمند و روبه گسترش نظام جمهوری اسلامی ایران یاد شده است.

سریال «سال های مشروطه» یک شاهکار هنری نیست، اما هر کار هنری که بتواند مخاطب را جذب کند و موجب لذت و سرگرمی او شود و همچنین این لذت و سرگرم سازی، به تعالی روحی و فکری مخاطب بیانجامد، یک کار موفق محسوب می شود.«سال های مشروطه» به این موفقیت دست یافته است.

در پایان این که، اگرچه در طول دهه فجر، برنامه های مستند صدا و سیما، به خصوص مجموعه های «شاخص» و «دیروز، امروز، فردا» فضای رسانه ملی را تحت الشعاع خود قرار دادند، اما پس از پایان پخش این برنامه ها، «سال های مشروطه» خودنمایی کرد و میدان دار عرصه رسانه ای ایران شد. اهمیت چنین آثاری، افزایش آگاهی نسل جوان نسبت به تاریخ و جریانات سیاسی و فکری است و از این رو، امیدواریم، امثال «سال های مشروطه» بیشتر تکرار شود.

پیروز قهرمانی