دو تصویر و دو معنایِ یک فیلم

هیچ چیز بیش‌تر از فیلمی آخرالزمانی (Apocalyptic) نمی‌تواند آگاهیِ ممکنِ مذهبی و رسانه‌ساخته‌ آمریکایی را وادار کند که کمی به فکر فرو برود، ترس را تجربه کند و کمی سرش را بالا بیاورد... و همچنین وادارش کند به کثیف‌ترین شکلِ سیاست و اندیشه نولیبرالیستی تن دهد. چند وقتی است که فیلم آمریکایی۲۰۱۲ وارد بازارهای فرهنگی ایران شده و به صورت قاچاق و به وفور در دسترس قرار گرفته است با عنوانِ نوسترآداموس، ۲۰۱۲؛ فیلمی مستند درباره ربط‌ و بستِ پیش‌گویی‌هایِ نوسترآداموس با باورهایی که با به‌پایان‌رسیدنِ زمان و آغازِ نابودیِ پیش از رستاخیز در ۲۱ دسامبرِ ۲۰۱۲ مرتبطند (به کارگردانیِ اندی پیکارد (Andy Pickard)). فیلمِ سینمایی‌ای هم با عنوانِ ۲۰۱۲ با کارگردانیِ رونالد اِمه‌ریچ (Ronald Emmerich) در آمریکا ساخته شده و گویا به گفته‌ گاردین اثرگذار هم بوده است. فیلمِ امه‌ریچ چند وقتی در اوج بود اما فیلم پیکارد دیده نشد یا کم دیده شد. به نظر می‌آید این فیلم‌ها زنجیره‌وار در پیِ یکدیگر ساخته شده اند.

شاید اگر به‌خاطرِ سمت‌وسویِ سیاسیِ فیلم نبود، حتی آنقدر ارزش نداشت که چیزی درباره‌اش نوشته شود اما با به‌پایان‌رسیدنِ آن می‌شود فهمید که مشخصاً بر پایه گرایش‌هایِ سیاسیِ نولیبرالیستیِ آمریکایی آن‌هم از نوعِ جمهوریخواهانه‌اش ساخته شده است. یعنی در واقع ملغمه‌ای از علمِ جَفْر، اعدادوارقام و طالع‌بینی، داده‌هایِ شبهِ‌علمی و سیاست. چند نفری که در این فیلم کارشناس‌وار از آن ارتباط حرف می‌زنند، نه مثلاً دانشمندانِ اخترشناسی یا تاریخ‌نویسان بلکه چند نویسنده و یک رَبیِ یهودیند. آنها ملغمه‌ بی‌معنایی از بررسیِ نمادهایِ باستانی، مسیحی ، یهودی و به‌قولِ خودشان نگاره‌هایِ تازه‌کشف‌شده‌ای از نوسترآداموس را بر دایره می‌ریزند و به‌زور می‌کوشند آن نمادها را به دگرگونی‌هایِ شدیدِ آب‌وهوایی در چند سالِ اخیر، بحرانِ جهانیِ مالی و جنگ‌وآشوب در جهان ربط دهند.

در واقع، کم‌اهمیت‌ترین مسئله در این فیلم، بررسیِ ارتباطِ پیش‌گویی‌هایِ نوسترآداموس با داده‌هایِ اختربینیِ باستانی و روی‌دادهایِ نامنتظر در سالِ ۲۰۱۲ است.

تمامِ آنچه درباره‌ ارتباطِ بالا آورده می‌شود که بخشِ بزرگی از زمانِ فیلم را در بر می‌گیرد ، حاشیه‌ای است بر دو تصویر و دو معنایی که در گوشه‌کنارِ این مستند کار گذاشته شده است.

● دو تصویر

تصویرِ یک، تصویرِ احمدی‌ن‍ژاد است در حالِ سخنرانی در سازمانِ مللِ متحد درباره اسرائیل. آن ربیِ یهودی که پیش از این تصویر در سرزمینِ نمادها و اشاره‌هایِ باستانی غوطه می‌خورد، یک‌باره به زمینِ سختِ سیاست می‌پرد و بی هیچ مقدمه‌ای ادعا می‌کند: «بی‌شک امروزه ایران تهدیدی برایِ غرب است» و وقیحانه اضافه می‌کند: «چیزی که قبلاً در پیش‌بینی‌ها ضبط شده است.» و بعد، تصویرِ یک پخش می‌شود.

حالا باید تصویرِ دو را نشان داد که در پی می‌آید. با ارجاع به دو قطعه‌ از به‌اصطلاح پیش‌گویی‌هایِ نوسترداموس که ازقضا در قطعه‌ اول کلمه‌ میان‌رودان (بین‌النهرین، Mesopotamia) و در قطعه‌ دوم کلمه‌ صلیبیون (the sect of the cross) آمده است، پیوندی برقرار می‌شود میانِ این‌ها و «جنگ علیهِ تروریسمِ» احمقانه‌ جورج بوش که زمانی آن را جنگِ صلیبیِ بزرگ خوانده بود و چنان نشان داده می‌شود که گویا قضیه، بی‌کم‌وکاست، اجتناب‌ناپذیر و حتمی‌الوقوع بوده است.

● دو معنا

الف) انتخاب بدونِ انتخاب

بعد از نزدیک به یک ساعت و بیست‌وشش دقیقه حرف‌زدن درباره‌ اینکه در سحرگاهِ ۲۱ دسامبر ۲۰۱۲ همه‌چیز نابود می‌شود، دریاها طغیان می‌کنند، کوه‌ها ریزریز می‌شوند، آتشفشان‌ها می‌خروشند، خورشید تاریک می‌شود و...، یک‌باره کارشناسانِ محترمِ ما یادشان می‌آید که باید از گزافه‌ بنیادیِ نولیبرالیسم هم حرف بزنند؛ آزادیِ انتخابِ نولیبرالیستی. آن‌ها یک‌باره شروع می‌کنند حرف‌زدن درباره‌ اینکه مسئله‌ انتخاب هنوز باقی مانده است. بعد از نزدیک به یک ساعت و بیست‌وشش دقیقه حرف‌زدن درباره‌ حتمی‌الوقوع‌بودنِ نابودی پیش از رستاخیز در دسامبرِ ۲۰۱۲ یکی‌‌شان در می‌آید که « او [نوسترآداموس] کتابِ خالی [اشاره به یکی از نگاره‌هایِ به‌اصطلاح کشف‌شده از نوسترداموس] را به ما نشان می‌دهد و می‌گوید این انتخابِ شماست. شما تصمیم می‌گیرید که چه خواهید کرد.» جالب است. معلوم نیست آن یک ساعت و بیست‌وشش دقیقه چه بوده است؟ یا در واقع، از انتخابی حرف زده می‌شود که پیشاپیش، زیرِ پایِ آن خالی شده است؛ انتخابی بدونِ انتخاب اما مگر انتخاب بدونِ انتخاب معنا دارد؟ سرمایه‌داری نشان داده است که چنین چیزی مانندِ دیگر فرآورده‌هایِ این‌چنینی معنا دارد: قهوه بدون کافئین، جنگ بدونِ جنگ و حالا، انتخاب بدونِ انتخاب.

ب) فاجعه، درون‌ماندگارِ وضعیت نیست

در تمامِ فیلم، علتِ تمامِ فاجعه‌ها، چیزی مرتبط با خودِ وضعیت نیست. شاید کلمه‌ «علت» غلط‌انداز باشد و بهتر است جمله‌ بالا را به این شکل تصحیح کنم: در تمامِ فیلم، هرگز نمی‌توان برآمدنِ فاجعه‌ها را در خودِ وضعیت فهمید. یعنی انگار روی‌دادهایِ دهشت‌بارِ قبلی و وضعیتِ آشفته و مرگ‌آلودِ جهان هیچ ربط‌وبستی به خودِ جهان ندارد. قرار است به سبب قرارگرفتنِ خورشید در مرکز کهکشانِ راهِ شیری در دسامبر ۲۰۱۲ همه‌ بدبختی‌هایِ طبیعی و غیرِ طبیعی (قحطی و گرسنگی، آشوب، بلاهایِ طبیعی و...) یک‌باره بر مردمانِ جهان نازل شود و زمان به آخر رسد اما همچنان که گفته شد همه‌ این‌ها مرتبط اند با دانسته‌هایِ باستانیِ قومِ مایا، پیش‌گویی‌هایِ نوسترداموس و قرارگرفتنِ خورشید در مرکز کهکشان و البته تصویر یک و دو، نه نظمِ بهره‌کشانه‌‌ امپریالیستیِ سرمایه‌داری و جهانی‌سازیِ یکه‌تاز سرمایه و پول. حالا، اگر آن دو تصویر و این دو معنا را به هم بیامیزیم، به گزاره‌ای می‌رسیم که نه تنها این فیلمِ مستند، تجلیِ ناچیزی از آن است بلکه بر پرچمِ نظمِ نوینِ جهانیِ سرمایه‌دارانه حک شده است: از آنجا که فاجعه‌هایی مانندِ گرسنگی، تهیدستی، جنگ و نابودی و طغیانِ طبیعت هیچ ربطی به خودِ وضعیت ندارند و به چیزهایی بیرونی (بنیادگراییِ مذهبی و تقارن‌هایِ کیهانی) ربط دارند، بیایید انتخاب کنید سیاستی را که هم پشتوانه‌ پیش‌گویی‌ها و حکمتِ باستانی را دارد و هم در ستیز با آن چیزهایِ بیرونی است.

اما در فیلم، به هیچ سیاستی مستقیما اشاره نمی‌شود و ارجاعِ انتخاب کنید نامشخص است. بگذارید بازی‌ای نوسترداموسی راه بیندازیم. انتخاباتِ قبلیِ آمریکا که منجر به انتخابِ اوباما شد، در سالِ ۲۰۰۸ بود؛ ضربه‌ای سخت بر پیکره‌ حزبِ جمهوری‌خواه. اگر چهار سال به ۲۰۰۸ بیفزاییم، می‌شود ۲۰۱۲، یعنی سالِ انتخاباتِ بعدی. پس بر پایه‌ دانسته‌هایِ باستانی، تقارنِ خورشیدی و پیشگویی‌هایِ نوسترداموسی به مردمِ آمریکا گوشزد می‌شود اگر به سیاست‌هایِ پیش‌گویی‌شده (مثلِ دورانِ بوش) رای ندهند، یکی‌دو ماه بعد «دنیا کن‌فیکون می‌شود.»

می‌شود گفت نوسترداموس: ۲۰۱۲ به‌تمامی یک تیزرِ تبلیغاتی است؛ سرنمونه‌ نسخه‌هایِ تجویزشده برایِ آگاهیِ ممکنِ مردمانِ آمریکایی.