برج میلاد, نماد معماری ایرانی یا تکنولوژی

برج میلاد با هر نام و ویژگی کشوری که هنوز توسعه اجتماعی, اقتصادی و حتی سیاسی در آن رخ نداده, در حد همان ساختمان بلندی است که سر به آسمان برده و بلندای آن چنان خودنمایی می کند که در هم ریختگی پیرامونش بیشتر به چشم می آید و این نمی تواند معنای یک نماد, شاخص و نمونه را تحقق ببخشد, چراکه جدا کردن یک تک بنا از محیط در برگیرنده اش, همانند فریفتن خود و آیندگان است درباره میزان توسعه یافتگی نه صرفا توانمندی امروز ایران

در میان همه نکاتی که در این سال‌ها درباره ویژگی‌های فنی و اهداف ساخت برج میلاد آورده شده است، این نکته که برج میلاد با نام «یادمان» به عنوان نمادی از اقتدار و عزم ملی برای شهروندان تهران ساخته شده، کمی جای تأمل دارد!

در حالی که حدود صد روز به افتتاح این برج مخابراتی باقی مانده است، هنوز هیچ نشانی از نمادهای معماری ایرانی ـ اسلامی در بنای ظاهری این برج به چشم نمی‌خورد، ضمن این‌که اگر خوب بنگریم، تا به حال همه آنچه درباره این برج شنیده و احتمالا خواهیم شنید، به ویژگی‌های فنی و تکنولوژیک آن مربوط است.

چنانچه هنگامی که از مدیریت یادمان سازه به عنوان مسئولان دست‌اندرکار ساخت این برج، اطلاعاتی دقیق از هویت معماری برج میلاد پرسیده می‌شود، پاسخ آنان باز هم به همان ویژگی‌های فنی برج خلاصه می‌شود و جز کلی‌گویی‌هایی درباره این‌که «معماری بنای برج با الهام از میل‌ها و مناره‌های باستانی ایران و هندسه‌ای برگرفته از نقوش معماری ناب ایرانی و مفاهیم عمیق درونی معماری سنتی شکل گرفته است»، پاسخ دقیق‌تری ندارند.

به واقع، در حالی که سازندگان برج درباره الهام از معماری اسلامی در ساخت آن ادعا دارند و آن را پیوندی بین تکنولوژی و معماری اسلامی ـ ایرانی می‌دانند، اما حقیقت این است که اصولا فلسفه شکل‌گیری چنین برج‌هایی، نه در ایران، بلکه در بسیاری کشورهای دنیا، که پیش از ما چنین برج‌هایی ساخته‌اند، ارایه نماد و سمبلی از هویت و فرهنگ سرزمینشان نبوده و اگر هم چنین باشد، چنین برج‌هایی برای چنان کشورهای توسعه‌یافته‌ای، شاید بتواند نقش یک سمبل یا نماد را بازی کند، اما برای کشور ما و حتی برای ابرشهر تهران، ساخت آن، تنها نوعی خودآزمایی و ابراز توانمندی در عرصه عمران و ساخت‌وساز است و بس.

چنانچه مدیریت یادمان سازه، خود نیز بر این امر اذعان دارد: «با توجه به تغییرات فرهنگی و توانایی مهندسی دهه‌های اخیر در ایران و به ویژه شهر تهران، نیاز به حضور نمادهای برتر که دربرگیرنده هویت جدید مهندسی و فناوری کشور باشد، ضروری به نظر می‌رسید و به همین دلیل، ساخت برج میلاد به عنوان چهارمین برج بلند مخابراتی برای تلویزیون جهان آغاز شد».

به این ترتیب، برج میلاد با همه ویژگی‌های فنی و مهندسی‌اش و همه خدمات و امکاناتی که خواهد داشت، تنها بنایی است برآمده از روحیه رقابت‌جوی امروز ما ایرانیان، با کمی چاشنی از فرهنگ و هنر اسلامی که به هر ترتیب، حضور و احداثش را ضرورت معنوی ببخشد، چراکه یادمان‌ها، بیش از هر چیز، نماینده فرهنگ، هنر و فن معماری زمان ساختشان هستند و در ارتباط با بافت شهری پیرامون خود در زمان ساختشان است که مفهوم نمادین خود را پیدا می‌کنند.

بنابراین، برج میلاد را تنها می‌توان نمادی از اقتدار و عزم ملی (آن هم به دلیل همه ویژگی‌های تکنولوژیک و فنی و مهندس آن) دانست و این ایده که چنین برجی بتواند به عنوان یک منومان شهری جایگاهی داشته باشد و رقیبی چون برج آزادی را کنار بزند، چندان منطقی به نظر نمی‌رسد. ضمن پاسداشت همه تلاش‌هایی که در ساخت چنین برجی انجام شده و عملکردهایی که در آینده (چنانچه همه پیش‌بینی‌ها درست از آب دربیاید) پیاده خواهد کرد، باید گفت: برج میلاد هیچ پیوند و قرابتی با تهران در زمان اکنون و مردم این شهر و حتی کشورمان ندارد.

به نظر می‌رسد ساخت چنین برج‌هایی تا زمانی که پاسخگوی ضروریات کلان شهرها در فضای عملکردی آن باشند، از جایگاه ارزشمندی برخوردار خواهند بود، اما آن زمان که بنا باشد به تقلید از دیگران و با تمهید شعارهایی زیبا و دهان‌پرکن، به ارزش‌ها و فرهنگ و منویات مردم تحمیل شوند، ارزش‌های دیگر خود را نیز با مسئله روبه‌رو خواهند کرد.

برج میلاد با هر نام و ویژگی کشوری که هنوز توسعه اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی در آن رخ نداده، در حد همان ساختمان بلندی است که سر به آسمان برده و بلندای آن چنان خودنمایی می‌کند که در هم ریختگی پیرامونش بیشتر به چشم می‌آید و این نمی‌تواند معنای یک نماد، شاخص و نمونه را تحقق ببخشد، چراکه جدا کردن یک تک‌بنا از محیط در برگیرنده‌اش، همانند فریفتن خود و آیندگان است درباره میزان توسعه‌یافتگی (نه صرفا توانمندی) امروز ایران.

محمدعلی بدری