سرمایه, نیاز صنعت نفت

صنعت نفت, یكی از بزرگ ترین صنایع دنیای كنونی است و نفت به دلیل اهمیت خاص آن, كالایی راهبردی به شمار می آید, به همین دلیل امروزه تمام دنیا برای به دست آوردن و استفاده از این ماده گرانبها, تلاش می كنند و در رقابتی تنگاتنگ با یكدیگر قرار دارند و در این رقابت كسی موفق تر است كه دستی برتر دارد

صنعت نفت، یكی از بزرگ ترین صنایع دنیای كنونی است و نفت به دلیل اهمیت خاص آن، كالایی راهبردی به شمار می آید، به همین دلیل امروزه تمام دنیا برای به دست آوردن و استفاده از این ماده گرانبها، تلاش می كنند و در رقابتی تنگاتنگ با یكدیگر قرار دارند و در این رقابت كسی موفق تر است كه دستی برتر دارد. این مسئله برای كشورهای نفت خیز اهمیتی دو چندان دارد؛ در نتیجه تلاش برای پیشبرد هر چه بیشتر این صنعت با دانش و فناوری های روز و به ویژه توجه به استفاده بهینه از این منبع، عامل موفقیت و رونق اقتصادی كشورها خواهد بود.

ایران نیز منابع عمده نفت وگاز دارد، اما باید توجه داشت كه تنها داشتن منابع در رونق اقتصادی راه گشا نخواهد بود و آنچه اهمیت بیشتر دارد، میزان و چگونگی استفاده و بهره برداری از این منابع است كه برنامه ریزی وسیاست گذاری در این زمینه، كشور را با شكوفایی اقتصادی روبه رو خواهد كرد و عكس آن به ناتوانی اقتصادی منجر خواهد شد.

صنعت نفت، صنعتی جهانی است و در واقع هیچ صنعتی همانند نفت بین المللی نیست. در واقع كشوری مانند ایران برای برخورداری از دانش روز و تجهیزات پیشرفته برای بهره بردن از این ثروت ملی به ارتباط با سایر كشورها و كسب تجربیات آنها در این زمینه نیاز دارد، بنابراین سرمایه گذاری خارجی یك ضرورت اصلی در صنعت نفت محسوب می شود، زیرا همان طور كه گفته شد، استفاده از فناوری های روز دنیا در صنایع بالادستی و پایین دستی، بدون تعامل با جهان و اقتصاد جهانی شدنی نیست.

به طور كلی برای استفاده از دو عامل «فناوری» و «سرمایه گذاری»، به تعامل با اقتصاد جهان نیاز دارد. جدا از این مسئله، در حال حاضر تقاضا برای نفت در جهان افزایش یافته است، اما طبق پیش بینی ها و برآوردها، صنعت نفت جهان تنها تا ۷ سال آینده قادر به پاسخ گویی و برآورد كردن افزایش تقاضاها خواهد بود.

كشورهای تولیدكننده نفت در حال حاضر تولید مازاد ندارند و به جز عربستان كه اعلام كرده است مازاد تولید اندكی دارد، تولید سایر كشورها دركمترین میزان است. عربستان تا سال ۲۰۲۰ میلادی به ۶۲۳ میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی نیاز دارد.

افزایش تقاضای نفت را كشورهای تولیدكننده نفت بی پاسخ گذاشته اند، زیرا توان تولید بیشتر ندارند. دلیل این موقعیت و محدودیت در افزایش تولید را شاید بتوان محدودیت در سرمایه گذاری های دوره های پیشین جست و جو كرد و مشكلات پالایشی و پایین بودن بازده و نبود اطلاعات دقیق و به موقع برای بهبود شفاف سازی عرضه و تقاضا است. در حال حاضر، در جهان ضرورت تولید بیشتر نفت به طور جدی احساس می شود، زیرا رشد اقتصاد جهان به عرضه كافی انرژی وابسته است و این عرضه كافی انرژی به افزایش ظرفیت تولید نفت خام و پاسخ گوی نیاز جهانی بودن به سرمایه گذاری نیاز دارد.

ایران در موقعیت نفتی مطلوب قرار دارد كه با تدبیرهای مناسب درسیاست داخلی و روابط تجاری می تواند سرمایه گذاری های خارجی را در بخش نفت وگاز جذب كند. در زمینه سرمایه گذاری خارجی باید گفت كه به طور كلی پس از انقلاب، صنایع بالادستی نفت با تمام تلاش ها، اگرچه به حیات خود ادامه دادند، از لحاظ جذب سرمایه و فناوری خارجی با محدودیت جدی روبه رو شدند. در سال های گذشته فعالیت هایی در این باره انجام شد كه از جمله آنها امضای قراردادهای بیع متقابل از سال ۱۳۷۴ بود. اگرچه به طور كلی قراردادهای بیع متقابل به صنایع بالادستی نفت كمك كردند، این قراردادها به لحاظ ساختار قراردادی خود برای میدان های بزرگ مناسب بود، اما میدان های كوچك نفت و میدان های بزرگ نفتی كه به توسعه مرحله به مرحله نیاز دارند و فناوری های روزانه را طلب می كنند، محدودیت های ساختاری داشتند. البته به هر شكل، تصویب انجام این قراردادها، انعطافی در شیوه قراردادهای ایران ایجاد كرد، اما محدودیت هایی داشت. بنابراین به دلیل این كه هنوز در زمینه جذب و جلب سرمایه گذاری خارجی در كشور نیاز مبرم احساس می شد، در سال ۱۳۸۱ قانون حمایت از سرمایه گذاری خارجی در همه زمینه ها با در نظر گرفتن شرط هایی به تصویب رسید و امكان مشاركت خارجی در سرمایه گذاری به رسمیت شناخته شد. اما متأسفانه هنوز برای جذب سرمایه گذاری خارجی و تحقق هدف های توسعه ای بخش بالادستی نفت وگاز مشكلاتی وجود دارد و میزان جلب سرمایه گذاری خارجی، چه از لحاظ میزان سرمایه گذاری مستقیم خارجی در جهان و چه در کشورهای در حال توسعه، بسیار محدود بوده است و ارتقای آن به رفع موانع بسیاری نیازمند است که از عوامل متعدد ناشی می شوند.

شاید یکی از دلایل این موضوع آن است که اصولاً خاورمیانه یکی از پر ریسک ترین مناطق جهان محسوب می شود و کم ترین میزان جذب سرمایه گذاری خارجی را دارد و در میان کشورهای منطقه، ایران یکی از پر ریسک ترین آنها طبقه بندی می شود. ضمن این که ایران ریسک کوتاه مدت سیاسی دارد که مشکلاتی در روند جذب سرمایه گذاری خارجی ایجاد کرده است.باید متوجه بود که شرایط کم ریسک تر به معنای امکان جذب بهتر سرمایه گذاری خارجی است و البته ایران در این باره تلاش بسیاری کرده و توانسته است با سیاست تنش زدایی و حضور در مجامع جهانی، تعامل کنونی را با کشورها ایجاد کند و زمینه اجرای طرح های توسعه در بخش بالادستی را با استفاده از روش بیع متقابل و سایر روش های تأمین مالی خارجی فراهم آورد که نتیجه آن بهره برداری از چند میدان نفت و گاز بود. همچنین ظرفیت تولید در سال های اخیر افزایش داده شده؛ به گونه ای که ایران در بهره برداری از میدان های مشترک نفتی خود با قطر توانسته است برابر شود. با وجود این، هنوز ظرفیت های بسیاری وجود دارد و باید متوجه بود که تولید در هر فعالیتی، نیازمند استفاده از عوامل تولید است و یکی از عوامل تولید، سرمایه گذاری است و سرمایه گذاری در فعالیت های اکتشاف و توسعه و بهره برداری ازمنابع نفت و گاز به افزایش ظرفیت تولید و افزایش صادرات منجرخواهد شد که در این باره باید ظرفیت سازی و امکانات زیربنایی بهبود داده شود، زیرا جهان به تحول اساسی برای پایان دادن به بحران سوخت نیازمند است.