دیپلماسی نامه ها

اردیبهشت سال ۸۵ در حالی که کمتر از یک سال از آغاز ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد می گذشت, نهمین رئیس جمهور ایران در جمع خبرنگاران اعلام کرد قصد دارد نامه هایی به رهبران بزرگ جهان بنویسد

بخش اعظم سیاست خارجی دولت نهم مبتنی بر «نامه» است و بیشتر بر پایه قلم می چرخد تا گفتمان. چهار نامه معروف محمود احمدی نژاد به سران غرب در کنار نامه هایی که به تعدادی دیگر از کشورهای همسایه ارسال شد از یک سو و نامه یی که سه روز پیش توسط سعید جلیلی سرپرست تیم مذاکره کننده هسته یی کشورمان به همتای اروپایی اش ارائه شد، گویای آن است که مردان دولت تمایل زیادی دارند چالش های موجود در حوزه سیاست خارجی را از طریق مکاتبه حل و فصل کنند.

اردیبهشت سال ۸۵ در حالی که کمتر از یک سال از آغاز ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد می گذشت، نهمین رئیس جمهور ایران در جمع خبرنگاران اعلام کرد قصد دارد نامه هایی به رهبران بزرگ جهان بنویسد. هنوز مدت زیادی از این گفته نگذشته بود که خبر ارسال نامه احمدی نژاد به همتای امریکایی اش همچون بمب خبری منتشر شد و توجه رسانه ها را به خود جلب کرد. نامه محمود احمدی نژاد به جرج بوش در حالی که ایران و امریکا نزدیک به سه دهه با یکدیگر ارتباط نداشتند و در عین حال پرونده هسته یی ایران به خاطر از سرگیری فعالیت های مربوط به غنی سازی اورانیوم و شکست تعلیق، وارد فاز جدیدی شده و کشورهای غربی در تقابل با ایران قرار گرفته بودند، نظر اکثر محافل خبری و سیاسی را به خود معطوف کرد و اگرچه محتوای آن مدتی طول کشید تا مشخص شود اما به باور ناظران سیاسی، انتظار می رفت ارسال این نامه فصل جدیدی در روابط ایران و امریکا ایجاد کند و حتی پیش بینی می شد روندی که سران ۱«۵ در مواجهه برنامه هسته یی ایران در پیش گرفته اند تحت تاثیر این نامه تغییر کند. اما وقتی مقامات کاخ سفید با سردی با نامه احمدی نژاد برخورد کرده و گفتند نامه رئیس جمهور ایران حاوی مطالب جدیدی نبوده، تمام پیش بینی ها درباره رفتار سنت شکنانه نهمین رئیس دولت ایران در مقابل امریکا غلط از آب درآمد. چندی بعد هم مقامات امریکا تصمیم گرفتند متن نامه احمدی نژاد را منتشر کنند. آنان بدین طریق می توانستند دیگران را در این باور با خود همراه سازند و صحت ادعای شان را اثبات کنند.

احمدی نژاد در نامه خود با تاکید بر اینکه هر دو ملت ایران و امریکا خداترس، حقیقت خواه، عدالت جو و خواهان عزت و احترام هستند، از سیاست های دولت بوش در عراق و حمایت های کاخ سفید از اسرائیل به انتقاد شدید پرداخته و خواهان تغییر رفتار واشنگتن شده بود.

اما ایالات متحده در واکنش به نامه هجده صفحه یی احمدی نژاد، آن را تلاشی ضعیف برای گفت وگو با مردم امریکا خواند و دیگر مقامات امریکایی خاطرنشان شدند این نامه می توانست لحن مثبت تری به خود بگیرد. آنها همچنین با اشاره به مذاکراتی که قرار بود بین تهران و واشنگتن درباره عراق برگزار شود، ارسال نامه یی با چنین محتوایی را اقدامی نادرست ارزیابی کردند که احتمالاً تاثیری منفی بر آن مذاکرات می گذارد و به دنبال این موضوع، بوش هیچ گاه پاسخ نامه احمدی نژاد را نداد. با این حال، محمود احمدی نژاد همچنان تصمیم داشت این سیاست خود را در عرصه دیپلماسی پیگیری کرده و ادامه دهد. از این رو در گفت وگویی تلویزیونی تاکید کرد دولتش در حوزه سیاست خارجی روزهای پرکاری را پشت سر گذاشته است و وی نیز ارسال نامه به سران کشورهای جهان را ادامه خواهد داد به همین خاطر درصدد آماده کردن نامه هایی دیگر با مضامین متفاوت است.

پس از آن بود که رئیس جمهوری ایران نامه یی را هم به صدراعظم آلمان نوشت. آنگلا مرکل زنی که به تازگی در آلمان به قدرت رسیده بود و جهان هنوز شناخت دقیقی از او نداشت دومین فردی بود که نامه احمدی نژاد را دریافت کرد. احمدی نژاد دلیل ارسال این نامه را سابقه تاریخی آلمان و نقش بالقوه آن در تاثیرگذاری بر اوضاع جهان، فشار فاتحان جنگ جهانی دوم بر این کشور و همچنین زن بودن صدراعظم آلمان و در نتیجه برخورداری وی از عواطف انسانی قوی تر و قرار داشتن در جایگاه مادری توصیف کرده بود. وی همچنین پیشنهاد همکاری تهران با آلمان را داده بود. با این وجود باز هم مثل نامه اول، برخورد خوبی با این اقدام نشد اما کماکان نظر احمدی نژاد تغییر نکرد. این بار او تصمیم گرفت مسیر نامه نگاری را عوض کرده و مشکلات پرونده هسته یی ایران را به اطلاع پاپ برساند. رئیس جمهور ایران همچنین در ادامه نامه یی پنج صفحه یی خطاب به ملت امریکا نوشت که آن هم با سردی وزارت خارجه امریکا برخورد کرد. در عین حال نامه یی نیز به نخست وزیر ایتالیا نوشت که آن هم به سرنوشت نامه های پیشین دچار شد.

حالا دیگر گویی زنگ خطری با تداوم این روند در گوش دستگاه سیاست خارجی دولت نهم زده شده چرا که دیگر کسی حتی از هواداران احمدی نژاد نیز که تا پیش از این حامی دیپلماسی نامه ها بودند، ادامه این روند را به مصلحت نظام نمی دانستند و برخوردهای سرد سران کشورهای غربی را صدمه رسان به وجهه ایران توصیف می کردند. به همین خاطر بود که سرانجام احمدی نژاد تغییری در سبک خود در نامه نگاری هایش داد. به این ترتیب که مقصد نامه های وی تغییر یافته و به کشورهای همسایه پست شد. امیر قطر، پادشاه عربستان، رئیس جمهور سوریه و نخست وزیر وقت لبنان از جمله رهبران جدیدی بودند که رئیس دولت نهم به آنها نامه نوشت. این اقدام اگرچه باعث شد واکنش های منفی بین المللی به ایران خاتمه یابد اما همچنان مشکلات در عرصه سیاست خارجی و پرونده هسته یی ایران به قوت خود باقی بود. اما اینک اتفاق دیگری رخ داده است. در واقع دولتمردان ایران پس از آنکه دیدند پستخانه دفتر ریاست جمهوری فعالیت سابق خود را ندارد تصمیم گرفته اند یک بار دیگر این حوزه را فعال کنند.

البته این دفعه تخصصی تر عمل شده چرا که به طور خاص با هدف حل مشکل هسته یی ایران مجدداً نامه نگاری ها شروع شده است. در همین راستا سعید جلیلی دبیر شورای عالی امنیت ملی نامه یی را برای سولانا و وزرای خارجه کشورهای ۱«۵ متشکل از امریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه و چین ارسال کرده است.

گویی دیپلمات های ارشد کشورمان درصددند برای برون رفت از بن بست هسته یی به وجود آمده که هر روز با قطعنامه جدیدی مواجه می شود، از طریق مکاتبه چاره یی برای آن بیندیشند. این در حالی است که تاکنون انجام مذاکرات مقطعی بین ایران و گروه ۱«۵ نیز نتوانسته گرهی از این کلاف درهم پیچیده را باز کند. به نظر می رسد سیاستی که دستگاه دیپلماسی ایران برای مساله هسته یی انتخاب کرده نتیجه یی مشابه اقدام پیشین رئیس دولت داشته باشد زیرا ساعاتی پس از دریافت این نامه بود که سولانا این نامه را چیزی جز چند خط شکوائیه توصیف نکرد و اینکه تاثیری در روند غرب در مواجهه با این پرونده ندارد. محمود احمدی نژاد هنگامی که سکان دستگاه دیپلماسی را در دست گرفت خاطرنشان شد در عرصه جهانی معتقد به سیاست خارجی فعال است. وی سیاست خارجی فعال را هم این گونه توصیف کرد؛ «دفاع از منافع ملت ایران و برخورد تاثیرگذار بر شرایط جهانی».

احمدی نژاد سپس در ادامه تصریح کرد؛ «ما دنبال سیاست خارجی فعال تاثیرگذار بر محیط بین الملل هستیم. ما سیاست خارجی می خواهیم... ما بر مبانی خودمان دیپلماسی را تعریف می کنیم. قواعد آن را هم خودمان می نویسیم. ادبیات آن را هم خودمان طراحی می کنیم...» حال این سوال مطرح می شود که آیا پس از گذشت سه سال، دولت وی توانسته سیاست خارجی فعالی داشته باشد؟ آیا تعریفی که وی از دیپلماسی فعال دارد، فقط شامل ارسال «نامه» می شود؟ آیا در دیپلماسی دولت نهم قواعد و راهکارهایی جز نامه یافت نمی شود و سرانجام اینکه آیا «دیپلماسی نامه ها» توانسته است مشکل گشا باشد که اخیراً تصمیم گرفته اند از این فرمول برای حل مساله هسته یی کشورمان بهره ببرند؟

مریم جمشیدی